Amfipoli News: Η Σφίγγα, το μειδίαμα, ο συμβολισμός

Σάββατο 25 Οκτωβρίου 2014

Η Σφίγγα, το μειδίαμα, ο συμβολισμός

Ο τόπος και ο χρόνος μπορεί να διαφέρουν, η θέση ωστόσο σε τάφους ή ιερά όπως και ο συμβολισμός, είναι δεδομένα. Οι Σφίγγες δεν ήταν ποτέ διακοσμητικές.



Είχε φανεί από την αρχή ότι ο τάφος της Αμφίπολης θα ήταν γρίφος για δυνατούς λύτες. Τη στιγμή που ένα εύρημα δίνει την ψευδαίσθηση της αποκάλυψης, στην πραγματικότητα, με μια νηφάλια, δεύτερη ματιά, οδηγεί δύο βήματα πίσω.

Το κεφάλι της Σφίγγας που αποκαλύφθηκε κάτω από το μαρμάρινο κατώφλι του τρίτου θαλάμου, είναι ακόμη μία απόδειξη του πόσο σύνθετο είναι αυτό το παζλ.

Κατ’ αρχάς, υποχρέωσε σε μεταβολή, πίσω στην είσοδο του ταφικού μνημείου. Την ίδια στιγμή, δημιούργησε νέα ερωτήματα, με πρώτο, για ποιόν λόγο βρέθηκε «θαμμένο» (μαζί με τα θραύσματα από τα φτερά και τα κομμάτια του αριστερού θυρόφυλλου), σε απόσταση 14 μέτρων από το σώμα επί του οποίου ήταν ένθετο.



Και σχεδόν ταυτόχρονα, με ποιόν τρόπο, τα –σύμφωνα με εκτιμήσεις ειδικών- διαφορετικής καλλιτεχνικής αντίληψης ευρήματα (Σφίγγες, Καρυάτιδες, ψηφιδωτό δάπεδο) «συνομιλούν» μεταξύ τους.

Οι Σφίγγες και οι Καρυάτιδες δημιουργήθηκαν από το ίδιο χέρι; Κατασκευάστηκαν επί τόπου ή πρόκειται για γλυπτά που μεταφέρθηκαν έτοιμα και τοποθετήθηκαν; Σύμφωνα με κάποιες εκτιμήσεις το κεφάλι της Σφίγγας είναι ποιοτικά ανώτερο από τις Καρυάτιδες, αλλά και τα δύο ανώτερα του ψηφιδωτού δαπέδου.


Σφίγγες ναι, δαιμονικά όντα όχι


Πλάσμα εξώκοσμο και προστατευτικό, η Σφίγγα διαπερνά τον χώρο και τον χρόνο. Οι Σφίγγες της Αιγύπτου είναι αρχαιότερες των ελληνικών, στον ελλαδικό χώρο εμφανίζονται ήδη από τα αρχαϊκά χρόνια.

Ανεξαρτήτως της περιπλάνησης η Σφίγγα έχει δύο σταθερές: Τη θέση - είναι πάντα ταφική ή «αναθηματική» (δηλαδή, τοποθετείται σε τάφους και ιερά)- και τον συμβολισμό. Στον αρχαίο κόσμο η Σφίγγα δεν υπήρξε ποτέ «απλά» διακοσμητική.

Η γυναικεία μορφή με το αινιγματικό μειδίαμα, το σώμα λέοντα και τα φτερά αετού ή με πέλματα και στήθη λιονταριού, ουρά ερπετού και φτερά πτηνού, είναι στενά συνδεδεμένη στα καθ’ ημάς με τον μύθο των Λαβδακιδών και το αίνιγμα που έλυσε ο Οιδίποδας («Ποιο ον το πρωί στέκεται στα τέσσερα, το μεσημέρι στα δύο και το βράδυ στα τρία; Το ον αυτό είναι ο άνθρωπος, αφού όταν είναι βρέφος περπατάει στα τέσσερα, μετά σηκώνεται στα δύο του πόδια και στα γηρατειά περπατάει όρθιος αλλά χρησιμοποιεί σαν τρίτο πόδι ένα μπαστούνι).

Εν αντιθέσει με την ελληνική, η αναπαράσταση της οποίας τη δείχνει να στέκεται στα πίσω πόδια -σε εγρήγορση- η αιγυπτιακή σφίγγα δεν έχει φτερά και είναι καθισμένη στα τέσσερα πόδια.

Παρότι ετυμολογικά η ρίζα της λέξης παραπέμπει στο ελληνικό ρήμα «σφίγγω», περισσότερους υποστηρικτές έχει η εκδοχή της συγγένειας με την παραφθορά της αιγυπτιακής λέξης Sheshep-ankh, που σημαίνει «ζώσα εικόνα».

Στην αιγυπτιακή μυθολογία αντιπροσωπεύουν τον θεό Ηλιο Ρα.

Η εκτίμηση ότι η Σφίγγα είναι εισαγόμενη στην Ελλάδα (από την Αίγυπτο) έχει ωστόσο και διαφωνούντες.

Η αρχαιότερη και διασημότερη αιγυπτιακή Σφίγγα είναι της Γκίζας που χτίστηκε κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Φαραώ Χεφρήνου (2558 - 2532 π.Χ.).

Σε κάθε περίπτωση και ανεξαρτήτως τυπολογίας, η Σφίγγα είναι σύμβολο απόλυτης προστασίας, αλλά και υπενθύμισης του Κάτω Κόσμου στους ζώντες.


Οι τρεις διασημότερες ελληνικές Σφίγγες


Από τις πρωϊμότερες αρχαϊκές σφίγγες είναι η σφίγγα από τα Σπάτα Αττικής (570- 550 π.Χ.) που βρίσκεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Έχει ύψος 0,69μ, είναι από πεντελικό μάρμαρο και είχε χρησιμοποιηθεί ως επίστεψη επιτύμβιας στήλης.



Η τελευταία Σφίγγα που βρέθηκε στην Ελλάδα είναι επίσης των αρχαϊκών χρόνων (560 π.Χ.) και αποκαλύφθηκε το 2003, στην καρδιά της Αθήνας, στο αρχαίο νεκροταφείο του Κεραμεικού.

Η διασημότερη ελληνική σφίγγα είναι των Ναξίων.


Η Σφίγγα των Ναξίων (Μουσείο Δελφών)


Η σφίγγα ήταν ανάθημα των Ναξίων και δέσποζε στο ιερό του Απόλλωνα στους Δελφούς, πάνω σε ιωνικό κίονα ύψους 12,10 μ. Η μυθική μορφή, σύμβολο χθόνιας θεότητας και ουράνιας εξουσίας, παριστάνεται με σώμα και πόδια λιονταριού, με στήθος και φτερά πτηνού και κεφάλι κόρης.

Τα μαλλιά της είναι μακριά, δένονται με ταινία στο μέτωπο και πέφτουν σε επιμελημένους βοστρύχους, ενώ το πρόσωπό της με τη δαιμονική έκφραση ζωντανεύει με τα μεγάλα αμυγδαλωτά μάτια και το δειλό χαμόγελο, το τυπικό για την εποχή «αρχαϊκό μειδίαμα». Οι λεπτομέρειες της ανατομίας και τα διακοσμητικά στοιχεία στο στήθος και στα φτερά δηλώνονταν με εγχαράξεις και με χρώμα. Το έργο αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα της ναξιακής γλυπτικής στην περίοδο της ακμής της, τον 6ο αι. π.Χ.

Στη βάση της σφίγγας χαράχθηκε το 328-327 π.Χ. ψήφισμα των Δελφών, με το οποίο δινόταν στους Ναξίους το δικαίωμα της προμαντείας, δηλαδή το δικαίωμα να προηγούνται κατά τη λήψη χρησμών από το μαντείο των Δελφών.


Πηγή: thetoc.gr

Διαβάστε επίσης:



Δεν υπάρχουν σχόλια :

Δημοσίευση σχολίου