Παναθηναϊκός αμφορέας Βεργίνας: Τεφροδόχος ή πολεμικό σκεύος;

Έλσα Σπυριδοπούλου
Η καθηγήτρια κλασικής αρχαιολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Χρυσούλα Σαατσόγλου- Παλιαδέλη μας μετέφερε στο χωροχρόνο, υπενθυμίζοντας μας το σπάνιο εύρημα του ασημένιου Παναθηναϊκού τύπου αμφορέα. Ένα αντικείμενο που ήρθε στο φως το 2009 κατά τη διάρκεια της πανεπιστημιακής ανασκαφής στη Βεργίνα στον τομέα του Ιερού της Εύκλειας και περιείχε «τα οστά ενός μικρού παιδιού αγνώστου φύλου και ηλικίας 3-7 ετών όπως έδειξε η ανθρωπολογική τους μελέτη», σημείωσε κατά την ομιλία της η αρχαιολόγος.

Το εύρημα αυτό ανακαλύφθηκε σε ελάχιστη απόσταση από εκεί που το 2008 βρέθηκε χρυσό στεφάνι και μια χρυσή κυλινδρική πυξίδα που περιείχε οστά ενός εφήβου, 15-17ετών (σ.σ. αποδίδονται στον Ηρακλή, νόθο γιο του Μεγάλου Αλέξανδρου και της Βαρσίνης, την οποία δολοφόνησε ο Κάσσανδρος για να ανέβει στο θρόνο των Μακεδόνων).

Στην ταφή με τον αμφορέα πάλι, βρέθηκε ακόμη ένα χρυσό στεφάνι ελιάς και μια ασημένια τεφροδόχος -υδρία όμοια με εκείνη από τον τάφο του Πρίγκηπα στη μεγάλη Τούμπα της Βεργίνας, που περιείχε οστά ενήλικου ατόμου, αγνώστου φύλου και ταυτότητας (σ.σ. πιθανολογείται να ανήκουν στη Βαρσίνη). Έχει ενδιαφέρον ότι ο γύρω χώρος της ανασκαφής ήταν ‘σκεπασμένος’ με πηλό, σαν να ήθελε κάποιος να κρατήσει μυστική την ταφή.

Το μεγαλύτερο ενδιαφέρον όμως συγκεντρώνεται στον αμφορέα, ο οποίος αποτελεί και τη μοναδική μαρτυρία για τη χρήση μετάλλινης τεφροδόχου. Και εδώ προκύπτει ένα ερώτημα. Προοριζόταν όντως για τεφροδόχο ή κάποιος τον επέλεξε βιαστικά ανάμεσα σε σκεύη πολεμιστή προκειμένου να χρησιμοποιηθεί για την ταφή;

Μυστηριώδης ‘ζωγραφιά’

Τα στοιχεία που προκαλούν απορίες είναι αρκετά. Πρώτα απ’όλα το ύψος του. «Το πλάτος του είναι 43 εκ. και το ύψος του είναι 93 εκ. και 96 εκ. με τη βάση του (στα 86 εκ. χωρίς τη βάση). Είναι εν ολίγοις πολύ ψηλότερος από τους συνηθισμένους αμφορείς (75-78εκ. συνήθως)» ανέφερε η αρχαιολόγος. Παράλληλα, οι λαβές του είναι χοντρές «και δεν ξέρουμε εάν επικολλήθηκαν τελευταία στιγμή», πρόσθεσε.

Μυστήριο όμως, αποτελεί και η αναπαράσταση που υπάρχει χαραγμένη πέριξ του αμφορέα, η οποία δυστυχώς είναι ‘δυσανάγνωστη’, λόγω της κακής κατάστασης του ευρήματος. Σε μια προσπάθεια σχεδιασμού της, οι επιστήμονες καταλήγουν ότι πρέπει να περιλαμβάνει 11 μορφές, σε διαφορετική κλίμακα ύψους. Στη μία όψη του αμφορέα εμφανίζονται 4-5 μορφές και στην άλλη τρία ζεύγη πολεμιστών. Ένας άντρας με μακριά μαλλιά και ένας άλλος γυμνός άντρας, φανερώνουν πολεμική δράση. Κοντά τους μια γυναίκα με μεγάλα μάτια, είναι πιθανότατα η θεά Νίκη και μάλλον κρατά ένα στεφάνι. Ίσως οι μορφές που αποτυπώνονται να είναι θεϊκές ή απλά ιστορικές φιγούρες. Δεν υπάρχουν επαρκή στοιχεία όμως για να ταυτοποιηθούν, ούτε για να αποδειχθεί η όποια σχέση αυτής της αναπαράστασης με την φύλαξη της τέφρας ενός παιδιού. Επιπλέον, είναι ελλιπή και τα χρονολογικά στοιχεία και έτσι πιθανολογείται ότι ανήκει στην αρχή του τελευταίου τετάρτου του 4^ου π.Χ. αιώνα.

Εν ολίγοις η κατάσταση αυτού του εξαίσιου ευρήματος δεν βοηθά καθόλου στο να εξαχθούν συμπεράσματα. Τα θραύσματα του πρέπει να συντηρηθούν και να επικολληθούν και χρειάζεται χρόνος- και χρήμα- για τη μελέτη του. Βλέπετε όμως, ο τελευταίος συντηρητής του συνταξιοδοτήθηκε και έκτοτε- όσο φαιδρό και αν ακούγεται- αντικαταστάτης  δεν υπήρξε!