Τι είναι το Κωρύκειον Άντρον και ποια η σημασία του κατά την αρχαιότητα;

Χαρακτηριστικό δείγμα αρχαίου λατρευτικού σπηλαίου αποτελεί το Κωρύκειον Άντρον, που ήταν αφιερωμένο στις Νύμφες και τον Πάνα, γι΄αυτό λέγεται και σπήλαιο Πανός. Το εν λόγω σπήλαιο βρίσκεται σε υψόμετρο 1.360 μέτρων στα δυτικά της ψηλότερης κορυφής του Παρνασσού, σε θέση που εποπτεύει το οροπέδιο Λιβάδια, κοντά στην Αράχοβα και τους Δελφούς. 

Αυτός ο αρχαίος λατρευτικός χώρος ήταν αφιερωμένος στις Κωρυκειάδες Νύμφες, που θεωρούνται ότι συνόδευαν τον Απόλλωνα, και από τον 4ο αιώνα π.Χ. ήταν αφιερωμένος και στον θεό Πάνα.  Άλλοι πάντως αποδίδουν την ονομασία του σπηλαίου στους σταλακτίτες που βρίσκονται στο εσωτερικό του και μοιάζουν με ασκιά (κώρυκες).

Το σπήλαιο λειτούργησε παράλληλα με το Ιερό του Απόλλωνα στους Δελφούς ως ιερό της υπαίθρου για την λατρεία της φύσης, για επικλήσεις πανσπερμίας και προσωπικές αφιερώσεις.  Η κύρια λατρευτική περίοδος αρχίζει από τη Γεωμετρική Εποχή (7ος αιώνας π.Χ.) και ακμάζει από τον 6ο έως τον 3ο αιώνα π.Χ. Όταν το επισκέφτηκε ο περιηγητής Παυσανίας (2ος αιώνας μ.Χ.) το ιερό πλέον δεν λειτουργούσε. 

Του Ανδρέα Αναγνωστόπουλου 

Ο Παυσανίας αναφέρει σταΦωκικά, κεφάλαιο 32.7: 
Το Κωρύκειον Άντρον είναι μεγαλύτερο από όσα ανέφερα και μπορεί κανείς να βαδίσει στο μεγαλύτερο μέρος του χωρίς δάδα. Η οροφή του βρίσκεται σε ψηλό επίπεδο, ενώ βγαίνει νερό από πηγές ακόμη όμως περισσότερο στάζει από την οροφή. Έτσι βλέπεις στο έδαφος της σπηλιάς καθαρά τα ίχνη από ρυάκια. Οι κάτοικοι γύρω από τον Παρνασσό πιστεύουν ότι το σπήλαιο είναι ιερό των Κωρυκίων Νυμφών και του θεού Πάνα...". 

Το Κωρύκειον Άντρον αποτελείται από δύο αίθουσες: η πρώτη διασώζει παχιά στρώματα αρχαίας χρήσης, ενώ στο πίσω τμήμα του το σπήλαιο στενεύει απότομα από φαρδιές και ψηλές σταλαγμιτικές κολώνες. 

Ο πρώτος θάλαμος έχει ύψος που φτάνει τα 50 μέτρα και είναι γεμάτος σταλακτίτες. Ένας μάλιστα από αυτούς, με αρκετά μεγάλη επιφάνεια, ονομάζεται"Τράπεζα" και εικάζεται ότι εκεί απέθεταν προσφορές οι προσκυνητές, οι οποίοι συνέρρεαν στο Κωρύκειον Άντρον σε όλη τη διάρκεια της αρχαιότητας.

Κατά την επιδρομή των Περσών στην περιοχή, το 480 π.Χ, οι κάτοικοι των Δελφών κατέφυγαν εκεί για να προστατευθούν, δεδομένου ότι η μικρή και καθόλου αξιοπρόσεκτη είσοδος του σπηλαίου θα μπορούσε εύκολα να διαφύγει της προσοχής των εισβολέων. 

Δεξιά της εισόδου διακρίνουμε σήμερα, επάνω στον βράχο, χαραγμένη την επιγραφή:"ΕΥΣΤΡΑΤΟΣ ΑΛΚΙΔΗΜΟΥ ΑΜΒΡΥΣΣΙΟΣ ΣΥΝΠΕΡΙΠΟΛΩ ΠΑΝΙ ΝΥΜΦΑΙΣ", η οποία χρονολογείται στον 4ο με 3ο αιώνα π.Χ. Στο εσωτερικό επίσης υπάρχει χαραγμένη επιγραφή που λέει: «ΠΑΥΣΑΝΙΑΣ ΚΑΙ ΕΓΩ ΕΣ ΔΕΛΦΟΥΣ».

Το Κωρύκειον Άντρον ανασκάφηκε από τη Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή Αθηνών, με επικεφαλής τον Πιερ Αμαντρί, την περίοδο 1969-1971 και έφερε στο φως ευρήματα από τους ιστορικούς χρόνους, τηΜυκηναϊκή και τη Νεολιθική περίοδο. Οι νεολιθικοί χρήστες του σπηλαίου (6η και 5η χιλιετία π.Χ.) φέρνουν ειδώλια, σκούρα στιλπνά αγγεία ή διακοσμημένα με μαύρα σχέδια.

Χρησιμοποιούν εργαλεία πελεκημένα σε πυριτόλιθο και οψιανό και ασκούν υφαντικές εργασίες. Στην Μυκηναϊκή περίοδο (δεύτερο μισό 2ης χιλιετίας π.Χ.) χρονολογούνται κύλικες και ειδώλιο που φαίνεται ότι συνδέονται με την αρχή της ιερής χρήσης του σπηλαίου. 

Τα αφιερώματα περιλαμβάνουν χιλιάδες αγγεία (παναθηναϊκούς αμφορείς, ληκύθους, σκύφους και αντίγραφά τους), κυρίως κορινθιακής και αττικής προέλευσης, ενώ υπάρχουν επίσης αργειακά, ιωνικά, θεσσαλικά, φωκικά και λακωνικά αγγεία. Σε μεγάλο ποσοστό είναι ενεπίγραφα, ενώ πολλά σκεύη είναι από φαγεντιανή, αλάβαστρο και γυαλί. 

Τα ειδώλια είναι τα πολυπληθέστερα αφιερώματα: απεικονίζουν γυναικείες μορφές και ζώα και προέρχονται από ποικίλα γεωγραφικά μέρη. Άλλα ευρήματα περιλαμβάνουν κοσμήματα και εξαρτήματα (χτένες, περόνες, καρφίτσες, λαβίδες), δαχτυλίδια, νομίσματα, ζάρια και γλυπτά. Ιδιαίτερο εύρημα συνιστά ένας μελανόμορφος κεραμικός αττικός πίνακας του 530/520 π.Χ., που παριστάνει σκηνή χορού Σατύρων και Νυμφών. 

Αξίζει να σημειωθεί ότι μέρος των ευρημάτων του αρχαίου λατρευτικού σπηλαίου εκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Δελφών.

Το σπήλαιο επισκέφτηκαν πολλοί ξένοι περιηγητές. Εξάλλου, από νομίσματα βυζαντινά, βενετικά, οθωμανικά, της εποχής του Όθωνα αλλά και από κοσμήματα του 19ου αιώνα που βρέθηκαν εκεί, συνάγεται ότι το Κωρύκειον Άντρον υπήρξε τόπος περιστασιακής επίσκεψης στους νεότερους χρόνους. Κατά την Επανάσταση του 1821, η είσοδός του φράχτηκε με ξερολιθιά από τους κατοίκους της Αράχοβας, ενώ το 1943, κατά την γερμανική κατοχή, κατέφυγαν στο σπήλαιο οι κάτοικοι των Δελφών. 

Παυσανίας, Ελλάδος Περιήγησις, Φωκικά 

Πηγές: odysseus.culture.gr, onparnassos.gr