Το Μακεδονικό χρυσό στεφάνι μυρτιάς που επαναπατρίστηκε από το μουσείο Γκετί του Λος Άντζελες στη Θεσσαλονίκη προέρχεται από τάφο από την περιοχή της Αμφίπολης

Το χρυσό στεφάνι που επαναπατρίστηκε από το μουσείο Γκετί της Καλιφόρνιας «ανοίγει» τη θαυμαστή πτέρυγα με τον «Χρυσό των Μακεδόνων» στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης.

Το χρυσό στεφάνι μυρτιάς με χρωματιστά άνθη με σμάλτο, που επαναπατρίστηκε από το Μουσείο Paul Getty του Λος Άντζελες, προέρχεται από τάφο της Κεντρικής Μακεδονίας, πιθανώς από την περιοχή της Αμφίπολης.

Αποτελεί εξαιρετικό δείγμα της μακεδονικής χρυσοχοϊκής τέχνης και χρονολογείται γύρω στα 340-330 π.Χ., την εποχή  ακμής του Μακεδονικού Βασιλείου.

Είναι ένα λαμπρό έκθεμα από τη μεγαλύτερη συλλογή αρχαίων χρυσών στεφανιών στον κόσμο που φυλάσσεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, στην αρχή της μεγάλης πτέρυγας με εκθέματα από  τον ‘’Χρυσό των  Μακεδόνων’’.

Δύο ήταν οι συντελεστές που πρωτοστάτησαν στον επαναπατρισμό των κλεμμένων αρχαιοτήτων από το διάσημο μουσείο της Καλιφόρνιας. Ο δημοσιογράφος της εφημερίδας ‘’Ελευθεροτυπία’’ Νικόλας Ζηργάνος (σήμερα στην ‘’Εφημερίδα των Συντακτών’’ και ο αστυνομικός Γιώργος Γληγόρης, τότε προϊστάμενος του Τμήματος Δίωξης Αρχαιοκαπηλίας.

Ο πρώτος από επαγγελματική συνέπεια και δημοσιογραφική πάθος και ο δεύτερος επειδή έκανε καλά τη δουλειά του και συνεργάστηκε με τους περίφημους κυνηγούς των αρχαιοκαπήλων, τους Ιταλούς καραμπινιέρους. Αυτοί ήταν οι άνθρωποι που έφεραν πίσω στον τόπο του το ανεκτίμητης αξίας χρυσό μακεδονικό στεφάνι, το 2007.

Μαζί με το στεφάνι, που βρίσκεται σήμερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, από το Γκετί ήρθαν δύο ακόμη ελληνικά αρχαία αντικείμενα, μια αρχαϊκή κόρη, που βρίσκεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας, και μια στήλη από μαύρο ασβεστόλιθο, που σήμερα φυλάσσεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θηβών.

Το ενδιαφέρον του δημοσιογράφου Νικόλα Ζηργάνου για την αρχαιοκαπηλία ξεκίνησε το 1999. Μετά από ένα επιτυχημένο ντοκιμαντέρ (το ‘’Κύκλωμα’’, σε συνεργασία με τον Ανδρέα Αποστολίδη που προβλήθηκε το 2005), έφτασε στα χέρια του μια πληροφορία για ένα χρυσό στεφάνι από τη Μακεδονία που είχε πουληθεί παράνομα στο Μουσείο Γκετί στην Καλιφόρνια.

Μέσα από ένα δαιδαλώδες κύκλωμα και μια υπόθεση που θυμίζει αστυνομικό μυθιστόρημα, με τη συνεργασία ενός δικτύου δημοσιογράφων (από τους ‘’Los Angeles Times’’ μέχρι την ‘’Daily Telegraph’’), δικηγόρων, αστυνομικών και αρχαιολόγων απ’ όλο τον κόσμο, ο Ζηργάνος συνέχισε να δουλεύει τέσσερα χρόνια σε αυτή την ιστορία μέχρι να βρει την άκρη του νήματος.

Πάνω σ’ αυτήν την έρευνα βασίστηκε και το ντοκιμαντέρ ‘’Οι τυμβωρύχοι των Θεών’’, μια συμπαραγωγή επτά ευρωπαϊκών χωρών. 

«Μάζευα ψηφίδες και πληροφορίες, λέει ο δημοσιογράφος, και κάποια στιγμή κατάλαβα πως δεν είναι ένα πρόβλημα που μπορείς να το αντιμετωπίσεις μόνο εντός συνόρων.

Θέλει κοινή στρατηγική, κι έτσι χτίστηκε σιγά σιγά αυτή η προσέγγιση Ελλάδας και Ιταλίας. Κερδίσαμε όλοι από αυτή την ιστορία.

Μέσω της δημοσιότητας που πήρε η υπόθεση του στεφανιού ευαισθητοποιήθηκαν άνθρωποι σε όλο τον κόσμο, πανεπιστήμια, δικαστικοί, απλοί πολίτες, και το κέρδος ήταν πολύ μεγάλο για την πάταξη της αρχαιοκαπηλίας…’».

Πώς  έφτασε στην άκρη  του νήματος

‘’Αυτή η υπόθεση με το χρυσό στεφάνι είχε αραχνιάσει σε έναν φάκελο επί χρόνια, δήλωσε σε εφημερίδες και στο ντοκιμαντέρ ο Νίκος Ζηργάνος. Στην αρχή βρήκα μια κατάθεση στην Interpol ενός Έλληνα της Γερμανίας, ο οποίος φαινόταν να συστήνει στους αρχαιοκάπηλους τη Μάριον Τρου (διευθύντριας του μουσείου Γκετί) για την αγορά του στεφανιού. Στη συνέχεια βρήκα μια πολαρόιντ φωτογραφία του στεφανιού που είχε σταλεί σε έναν Ιταλό αρχαιοκάπηλο. Μετά μίλησα με καραμπινιέρους στην Ιταλία και αστυνομικούς στη Γερμανία, οι οποίοι μου έδωσαν απλόχερα τη βοήθειά τους. Ποιος ακριβώς είναι ο τρόπος που δουλεύει αυτό το κύκλωμα; Η κλασική περίπτωση είναι ότι ένας γεωργός, ένας κτηνοτρόφος ή ένας ψαράς πέφτει είτε επίτηδες είτε κατά λάθος πάνω σε κάτι σημαντικό. Αυτοί συνήθως το στοκάρουν και ψάχνουν να βρουν έναν ενδιάμεσο που θα το μεταφέρει στο εξωτερικό. Σε μια Ευρώπη χωρίς σύνορα και τελωνεία, εύκολα μια νταλίκα από την Ελλάδα, η οποία μεταφέρει φρούτα, μπορεί να κουβαλήσει και μερικές αρχαιότητες. Δεν είναι ούτε άνθρωποι ούτε ναρκωτικά, οπότε ούτε μυρίζουν ούτε ανιχνεύονται. Ξεφορτώνονται συνήθως είτε στο Μόναχο είτε στο free port της Γενεύης. Εκεί αποθηκεύονται σε έναν duty free χώρο, όπου ‘’κοιμούνται’’, περιμένουν τους αγοραστές, ενώ παράλληλα τρέχουν και οι ημερομηνίες παραγραφής. Το αντικείμενο ‘’ξεπλένεται’’ με τριγωνικές συναλλαγές μεταξύ offshore εταιριών. Από κει και πέρα, αφού περάσουν τρία με πέντε χρόνια, το αντικείμενο φεύγει και πάει στις αγορές, στο Λονδίνο, τη Νέα Υόρκη, το Τόκιο, και πουλιέται σε δημοπρασίες… Μετά την υπόθεση αυτή και τη σχετική δίκη χτυπήθηκε σχετικά και το κύκλωμα της αρχαιοκαπηλίας. Τώρα τα μεγάλα μουσεία και οι μεγάλοι συλλέκτες στον κόσμο δεν θα μπορούν να αγοράζουν λαθραίες αρχαιότητες του κυκλώματος αν δεν έχουν προέλευση…’’.

Από την τελετή υποδοχής του στεφανιού στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης το 2007. Δεξιά ο τότε υπουργός Πολιτισμού Μιχάλης Λιάπης. 

Η εντυπωσιακή συλλογή χρυσών στεφανιών στο Μουσείο

Στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης φυλάσσεται μεγάλος αριθμός στεφανιών από πολύτιμα μέταλλα, κυρίως από χρυσό, τα οποία αποτελούν την πιο πλούσια συλλογή μακεδονικής χρυσοχοΐας στον κόσμο και προέρχονται από διάφορες αρχαιολογικές ανασκαφές από την ευρύτερη περιοχή της Θεσσαλονίκης και διάφορους τόπους της αρχαίας Μακεδονίας.

‘’Τα χρυσά στεφάνια της αρχαίας Μακεδονίας αποτελούν μια ξεχωριστή τέχνη, τόνισε σε παλιότερη ομιλία της η διευθύντρια του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης Τζένη Βελένη. Αρχικά, χρησιμοποιήθηκαν διάφορα φυτά της ελληνικής φύσης (βαλανίδια, δάφνη, κισσός, μυρτιά, ελιά) και καθώς στη μακεδονική γη υπήρχε αφθονία πολύτιμων μετάλλων, οι Μακεδόνες τεχνίτες επιδόθηκαν σε εκπληκτικής ακρίβειας αναπλάσεις τους, κυρίως σε χρυσό, επιχρυσωμένο χαλκό και σπανιότερα σε άργυρο, καθ’ όλη τη διάρκεια των κλασικών και ελληνιστικών χρόνων. Τα στεφάνια αυτά κοσμούσαν κεφάλια ανδρών, γυναικών, ακόμα και παιδιών, σε σημαντικές στιγμές της ζωής τους, όπως ο γάμος, σε διάφορες θρησκευτικές τελετές δημόσιου ή ιδιωτικού χαρακτήρα, επετειακά ή αθλητικά γεγονότα ή συμπόσια, και συνόδευαν, μετά θάνατον, τους κατόχους τους στην τελευταία τους κατοικία. Τα πολύτιμα μέταλλα από τα οποία κατασκευάζονταν μαρτυρούσαν την κοινωνική τάξη και την ευμάρεια, πιθανώς και κάποια αξιώματα….’’.

Το τηλεοπτικό ντοκιμαντέρ φώτισε μια  μεγάλη πληγή, την λαθρανασκαφή και την αρχαιοκαπηλία στη Μακεδονία, μια εντυπωσιακή ιστορία επαναπατρισμού ενός χρυσού στεφανιού των αρχαίων Μακεδόνων από τις ΗΠΑ,  αλλά και την ύπαρξη της μοναδικής συλλογής χρυσών στεφανιών που αξίζει να τη δούμε και να τη θαυμάσουμε από κοντά στο  Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης .

Χ.ΖΑΦ.

Πηγή: thessmemory.gr