Ο Αλέξανδρος ήταν σαν σταρ του Χόλιγουντ

 

O Ρόμπιν Λέιν Φοξ στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, όπου φιλοξενείται η έκθεση για τη Μάχη της Χαιρώνειας. Μπροστά του, μαρμάρινη κεφαλή του Μεγάλου Αλεξάνδρου. «Είναι δύσκολο να μη βρεις συναρπαστικό έναν νέο, όμορφο άνδρα, που μαθαίνεις μάλιστα ότι κατέκτησε τα πάντα, από την Αίγυπτο μέχρι την Ινδία. Σίγουρα έκανε και λάθη, όμως ήταν τα λάθη ενός νέου ανθρώπου». [ΙΣΜΗΝΗ ΒΛΑΣΣΟΠΟΥΛΟΥ / ΙΝΤΙΜΕ NEWS]

Για να αντιληφθεί κανείς το πνεύμα του καθηγητή Ρόμπιν Λέιν Φοξ, δεν χρειάζεται καν να μιλήσει μαζί του. Αρκεί να τον δει στις αίθουσες της έκθεσης για τη Μάχη της Χαιρώνειας του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, να γονατίζει, παρά τα 77 του χρόνια, δίπλα σε μια προθήκη για να εξετάσει από κοντά τα οστά των πεσόντων Θηβαίων πολεμιστών· ή να παρατηρεί δακρυσμένος τα ανθόμορφα πήλινα κοσμήματα που είχαν πάνω τους οι Μακεδόνες αντίπαλοί τους.

Ο Βρετανός κλασικιστής και ιστορικός, ειδικευμένος στην Ελληνιστική Εποχή, βρέθηκε στην Αθήνα για να δώσει μια διάλεξη για την έκθεση και τη Χαιρώνεια και εμείς είχαμε την τύχη να κάνουμε μαζί του την πρώτη περιήγηση στους χώρους του μουσείου, εκεί όπου αναβιώνει μία από τις σπουδαιότερες συγκρούσεις της αρχαιότητας. «Είναι μια πραγματικά υπέροχη έκθεση. Βασικά πρόκειται για ένα μάθημα του πώς οργανώνεις μια θεματική αρχαιολογική έκθεση σε μικρούς χώρους. Τα πάντα είναι προσεκτικά διαλεγμένα, τοποθετημένα και επεξηγημένα. Το μόνο που μένει τώρα είναι να τη δανείσετε στην Οξφόρδη!», παρατηρεί γελώντας ο Φοξ.

Βλέποντάς τον να κινείται ανάμεσα στα εκθέματα, φέρνεις στον νου τα χαρούμενα παιδιά στο λούνα παρκ. Πότε ξεκίνησε, όμως, αυτός ο «έρωτας» με την αρχαιότητα και την αλεξανδρινή εποχή συγκεκριμένα; «Η πρώτη μου ανάμνηση είναι στα 13, στο Ιτον, πίσω στο 1960. Μελετούσαμε την έκτη ραψωδία της Ιλιάδας από το πρωτότυπο, δίχως μετάφραση. Το να χρησιμοποιείς έτοιμη μετάφραση εκείνη την εποχή ήταν έγκλημα χειρότερο κι από το να πας με γυναίκα… Εκεί πήρα μια ιδέα και για το πόσο σημαντική ήταν η Ιλιάδα για τον Αλέξανδρο, την οποία επιβεβαίωσα αργότερα. Μαθαίναμε επίσης αρχαία ελληνική ποίηση, το ιαμβικό μέτρο κ.ο.κ. Στην Οξφόρδη ερωτεύθηκα την αρχαία Ιστορία, αλλά η πρώτη αγάπη ήταν σίγουρα η λογοτεχνία. Την πρώτη φορά που επισκέφθηκα την Ελλάδα, γύρω στα 20, περίμενα να βρω πανέμορφα πράσινα λιβάδια και νύμφες να χύνουν νερό από καλοφτιαγμένα αγγεία. Φυσικά, δεν υπήρχε τίποτα τέτοιο. Αντιθέτως, η ζέστη και ο καυτός ήλιος ήταν το κάτι άλλο. Με τον καιρό, όμως, τα αγάπησα και αυτά».

Νέος, όμορφος, κατακτητής

Τι είναι όμως εκείνο που συναρπάζει ακόμη και σήμερα τους ανθρώπους στον Μέγα Αλέξανδρο και τον κόσμο που δημιούργησε; «Ο Αλέξανδρος έχει πολύ κακή φήμη ανάμεσα σε κάποιους, κατά τα άλλα εξαιρετικούς, ανθρώπους, οι οποίοι δεν έχουν ποτέ τους πολεμήσει, ούτε έχουν ιδρύσει κάποια αυτοκρατορία ή έστω πιει ένα μπουκάλι κρασί. Ολοι τους ζουν στο Κέμπριτζ», αστειεύεται ο Οξφορδιανός Φοξ, «είναι δύσκολο να μη βρεις συναρπαστικό έναν νέο, όμορφο άνδρα, που μαθαίνεις μάλιστα ότι κατέκτησε τα πάντα, από την Αίγυπτο μέχρι την Ινδία. Τι τρομερό επίτευγμα! Αυτό κανένας δάσκαλος δεν μπορεί να το καταστρέψει. Ούτως ή άλλως, ο Αλέξανδρος ήταν σαν τους χολιγουντιανούς σταρ. Φρόντιζε να ελέγχει την εικόνα του, δεν μπορούσες απλώς να πάρεις τη… φωτογραφία του. Γνώριζε για τα μαλλιά και την εμφάνιση γενικότερα. Και ήταν τόσο γενναιόδωρος και οραματιστής. Σίγουρα έκανε και λάθη, όμως ήταν τα λάθη ενός νέου ανθρώπου».

Βασικός πρωταγωνιστής, βεβαίως, της έκθεσης του Μουσείου δεν είναι ο Αλέξανδρος, αλλά ο πατέρας του Φίλιππος Β΄ μαζί με τον μεγάλο του αντίπαλο στη Χαιρώνεια, τον Αθηναίο Δημοσθένη. «Παρόλο που αυτή η μάχη έγινε στις 2 Αυγούστου 338 π.Χ., είναι ακόμη “ζωντανή” λόγω του τι αντιπροσωπεύει. Από τη μία ο Φίλιππος, μια σπουδαία μορφή, η οποία επιτέλους αναγνωρίζεται όπως της πρέπει ανάμεσα στους αρχαιολόγους. Είναι ο πατέρας της Ελληνιστικής Εποχής. Από την άλλη ο Δημοσθένης, ακόμη σπουδαιότερο πνεύμα ίσως, τις αξίες του οποίου δεν πρέπει ποτέ να λησμονήσουμε».

Αν ήμουν υπεύθυνος του Μουσείου, δεν υπήρχε περίπτωση να επέτρεπα μια επίδειξη μόδας, ακόμη κι αν σχετιζόταν με τη θεϊκή Μαρία Κάλλας, ανάμεσα στα Γλυπτά. Απλώς θα έμοιαζε γελοίο.

Πόσο εύκολη είναι πια η μεταφορά αυτών των αξιών –και ευρύτερα της ιστορικής γνώσης– στις νεότερες γενιές, οι οποίες δεν είναι τόσο εξοικειωμένες με τα βιβλία και τις παραδοσιακές μεθόδους διδασκαλίας; «Το πιο σημαντικό, ως ιστορικοί, είναι να θυμόμαστε ότι ο κόσμος αλλάζει γύρω μας, το ίδιο και τα ερωτήματα που θέτουμε. Τα ενδιαφέροντα των ανθρώπων αλλάζουν. Πάντα λέω στους ιστορικούς: είστε τόσο καλοί όσο τα ερωτήματα που θέτετε. Ο αληθινός κίνδυνος είναι να παρουσιάσεις την Ιστορία με τρόπο υποβολιμαίο ή υπεραπλουστευτικό. Οι άνθρωποι που μας ακούν είναι ευφυείς, καταλαβαίνουν. Σίγουρα οι νέες τεχνολογίες, το Διαδίκτυο, οι παρουσιάσεις powerpoint κ.τ.λ. βοηθούν. Ενα καθοριστικό πράγμα, ωστόσο, για εμένα είναι η γνώση της γλώσσας. Εχω τη δική μου “σταυροφορία” πάνω σε αυτό το θέμα. Υπάρχει μια γενιά καθηγητών που υποστηρίζει ότι δεν είναι τόσο σημαντικό να ξέρεις να μεταφράζεις τον Ομηρο. Ε, λοιπόν, είναι. Κι όταν διδάξεις τη γλώσσα με αγάπη, και ο μαθητής θα την αγαπήσει».

Μπορεί ο δρ Λέιν Φοξ να έχει στο ενεργητικό του πλήθος ακαδημαϊκών επιτευγμάτων, ωστόσο περισσότερο διάσημος είναι ίσως λόγω της συμμετοχής του ως επιστημονικός σύμβουλος στον κινηματογραφικό «Αλέξανδρο» του Ολιβερ Στόουν. Βοήθησε βεβαίως και το γεγονός ότι έναντι αμοιβής, ο ίδιος ζήτησε –και ο Στόουν δέχθηκε– να υποδυθεί έναν αξιωματικό του ιππικού στη σκηνή της μάχης των Γαυγαμήλων. Παρά πάντως την αξιοσημείωτη ιστορική της ακρίβεια, ειδικά όσον αφορά τις μάχες, η ταινία δεν εκτιμήθηκε πολύ ούτε από το ελληνικό ούτε από το παγκόσμιο κοινό. «Τελικά ο Ολιβερ, ο οποίος έχει μεγάλη αγάπη για την Ελλάδα, ετοίμασε μια εκτεταμένη εκδοχή της ταινίας, διάρκειας σχεδόν τεσσάρων ωρών, η οποία κατά τη γνώμη μου είναι το πραγματικό φιλμ. Την προβάλαμε στο Λονδίνο το 2022 και όλοι τη λάτρεψαν. Δύο Ελληνες που ήταν μαζί μου, είπαν: “Ολιβερ, αυτός είναι ο Παρθενώνας σου”».

Υπήρχε αγάπη

Και το πιο πρόσφατο ντοκιμαντέρ του Netflix με θέμα τον Μέγα Αλέξανδρο, σχολιάζουμε, προκάλεσε τις δικές του αντιδράσεις, κυρίως με την ερωτική σκηνή ανάμεσα στον στρατηλάτη και τον Ηφαιστίωνα. «Η Ελλάδα ψήφισε πριν από μερικές ημέρες τον γάμο των ομόφυλων ζευγαριών και κάποιοι ακόμη συγκλονίζονται επειδή ο Αλέξανδρος φιλάει τον καλύτερο φίλο του. Δεν ξέρω αν πήγαιναν στο κρεβάτι μαζί –μάλλον δεν έμπαιναν καν στον κόπο να φτάσουν στο κρεβάτι– όμως, αυτό που ξέρω είναι ότι αγαπιούνταν αληθινά. Κι επίσης, ότι ο Αλέξανδρος είχε γυναίκες ερωμένες και συζύγους, με τις οποίες έκανε παιδιά. Δεν υπάρχει τίποτα παράξενο σε όλα αυτά».

Ρωτήσαμε, τέλος, τον δρ Φοξ και την άποψή του για τον πρόσφατο θόρυβο που προκλήθηκε με την επίδειξη μόδας στις αίθουσες των Γλυπτών του Παρθενώνα, στο Βρετανικό Μουσείο. «Δεν είδα τη συγκεκριμένη εκδήλωση. Ωστόσο, αν ήμουν υπεύθυνος του Μουσείου δεν υπήρχε περίπτωση να επέτρεπα μια σύγχρονη επίδειξη μόδας, ακόμη κι αν σχετιζόταν με τη θεϊκή Μαρία Κάλλας, ανάμεσα στα Γλυπτά. Πιστεύω απλώς ότι θα έμοιαζε γελοίο».

kathimerini.gr