Το ελληνικό αλφάβητο πήγε στην Ιταλία τον 10ο αιώνα π.Χ. – 100 χρόνια ενωρίτερα απ’ όσο πιστευόταν έως τώρα, λένε τα ευρήματα στην Άνδρο

 

Του Γιώργου Λεκάκη

Σε ένα νέο επιστημονικό άρθρο, οι συγγραφείς του παρουσιάζουν μια ανάλυση χρονολογιών με ραδιοάνθρακα, από ένα στρωματογραφημένο κοίτασμα, στον οικισμό της Ζαγοράς, της Ελληνικής Γεωμετρικής περιόδου, στο νησί της Άνδρου Κυκλάδων (που απέχει μόλις 11 χλμ. ΝΑ. της Ευβοίας), οι οποίες είναι από τις λίγες απόλυτες χρονολογίες, που μετρήθηκαν από την περίοδο αυτήν στην Ελλάδα!

Οι χρονολογίες που αποδίδονται στην ελληνική γεωμετρική κεραμική βασίζονται σε ιστορικά και λογοτεχνικά στοιχεία και διαπιστώθηκε ότι έρχονται σε αντίθεση με απόλυτες χρονολογίες από την κεντρική Μεσόγειο, γεγονός που υποδηλώνει ότι οι έως τώρα αποδεκτές χρονολογίες είναι πολύ πιο πρόσφατες!

Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι η τελική περίοδος στην Ζαγορά Άνδρου, η Ύστερη Γεωμετρική, θα πρέπει να θεωρηθεί ότι ξεκινά τουλάχιστον έναν αιώνα ενωρίτερα από την παραδοσιακή χρονολογία του 760 π.Χ.!..

Άρα ο λεγόμενος «ΝΕΟΣ ελληνικός αποικισμός της Μεσογείου» και η ανάπτυξη του ελληνικού αλφαβήτου έγιναν ενωρίτερα από ό,τι πιστεύαμε μέχρι τώρα, βάσει των ευρημάτων των χρονολογημένων με ραδιοάνθρακα από την θέση Ζαγοράς, της γεωμετρικής περιόδου στο νησί της Άνδρου. Η ελληνική γεωμετρική περίοδος επήρε το όνομά της από την κεραμική της εποχής, η οποία ήταν ζωγραφισμένη με γεωμετρικά σχέδια. Έγινε προς το τέλος της Πρώιμης Εποχής του Σιδήρου στην Ελλάδα και επισήμως μάρτυρα την έναρξη του ελληνικού αποικισμού στην κεντρική Μεσόγειο.

Τα πρώτα οριστικά στοιχεία για την χρήση της ελληνικής αλφαβητικής γραφής εμφανίζονται κατά την Ύστερη Γεωμετρική Ι. Τα παραδείγματα επιγραφών σε κεραμικά αγγεία είναι πολυάριθμα σε όλην την Ελλάδα και την Μεσόγειο, προς το τέλος της Ύστερης Γεωμετρικής περιόδου.[1] Βασικές πολιτιστικές εξελίξεις, όπως η εισαγωγή του ελληνικού αλφαβήτου (στην ιταλική χερσόνησο, κ.α.) και μια πληθυσμιακή έκρηξη σημειώθηκαν κατά την Ύστερη Γεωμετρική περίοδο, η οποία εχρονολογείτο από το 760 - 700 π.Χ. Ωστόσο, οι απόλυτες χρονολογίες είναι σπάνιες και η χρονολόγηση έχει γίνει με χρήση κεραμικών τυπολογιών.

Για να λύσει αυτό το ζήτημα, μια ομάδα ερευνητών πραγματοποίησε χρονολόγηση με ραδιενεργό άνθρακα σε οστά ζώων από την τοποθεσία Ζαγορά Άνδρου. Τα οστά βρέθηκαν σε στρωματογραφική αλληλουχία με γεωμετρική κεραμική, πράγμα που σημαίνει ότι η γεωμετρική περίοδος μπορεί να χρονολογηθεί οριστικά.

Οι χρονολογίες υποδηλώνουν ότι η Ζαγορά κατοικήθηκε στις αρχές του 10ου αιώνα π.Χ. και εγκαταλείφθηκε γύρω στο 700 π.Χ. Αυτό σημαίνει ότι η Ύστερη Γεωμετρική περίοδος διήρκεσε περίπου 150 χρόνια - αντί για τα 60, που ελέγετο προηγουμένως - εξηγώντας την μεγάλη πληθυσμιακή αύξηση κατά την διάρκεια αυτής της περιόδου.

Θέτει επίσης την αρχή της Ύστερης Γεωμετρικής περιόδου περίπου 150 χρόνια ενωρίτερα από ό,τι έλεγαν έως τώρα οι επιστήμονες, μεταξύ 935 - 850 π.Χ. Αυτό τοποθετεί σημαντικές πολιτιστικές εξελίξεις, όπως η εισαγωγή του ελληνικού αλφαβήτου (στην ιταλική χερσόνησο, κ.α.) πολύ ενωρίτερα από το αναμενόμενο.

Είναι σημαντικό ότι αυτές οι χρονολογίες συσχετίζονται με άλλες χρονολογίες από την εποχή του Σιδήρου στην Μεσόγειο και αυτές που υποδεικνύονται από την κλασσική βιβλιογραφία, όπως οι χρονολογίες για την ίδρυση της Καρχηδόνος, γύρω στα τέλη του 9ου αιώνα π.Χ.

Συνολικά, αυτά τα ευρήματα παρέχουν μια πολύ πιο πιστευτή χρονολογία για την Ύστερη Γεωμετρική Ελλάδα, για την μεσογειακή επέκταση και την υιοθέτηση της ελληνικής γραφής.

Αυτό όχι μόνο καταρρίπτει την μέχρι τώρα αποδεκτή χρονολογία των μέσων του 8ου αιώνα στην Ιταλία, αλλά παρέχει επίσης μια καλύτερη εξήγηση για τις πληθυσμιακές αυξήσεις που παρατηρήθηκαν στην Ελλάδα, κατά την περίοδο και την διάδοση του ελληνικού αλφαβήτου!

Τα αποτελέσματα αυτά θα πρέπει να ενθαρρύνουν περαιτέρω τους ερευνητές να λάβουν χρονολογίες ραδιοάνθρακα από περιβάλλοντα Ύστερης Γεωμετρικής Ι στην Ελλάδα και πέραν αυτής, για να βοηθήσουν στην βελτίωση των χρονολογικών ορίων αυτής της σημαντικής φάσεως της ελληνικής και μεσογειακής ιστορίας.

ΠΗΓΗ: Rudolph Alagich, κ.ά. «Mediterranean Early Iron Age chronology: assessing radiocarbon dates from a stratified Geometric period deposit at Zagora (Andros), Greece», εκδ. Cambridge University Press, 26.2.2024. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 27.2.2024.

Abstract

The Greek Geometric period, named after the patterns painted on the ceramics produced at the time, spanned the latter part of the Early Iron Age. One of its sub-phases, the Late Geometric, witnessed the beginnings of Greek colonisation in the central Mediterranean and significant cultural developments, such as the introduction of the Greek alphabet (Coldstream Reference Coldstream1977; Powell Reference Powell2002; Hall Reference Hall2014: 68–94). The traditional dates assigned to the Geometric period are based on finds of Greek ceramics (primarily Euboean, Attic and Corinthian) in Near Eastern strata whose destruction was dated by documented historical events. In southern Italy, finds of these types of ceramics in Greek colonies were correlated with the date that the colonies were established, provided by the Greek historian Thucydides writing three centuries after the foundations supposedly took place (Table 1; Coldstream Reference Coldstream1968: 302–31). For example, Thucydides’ foundation date for Megara Hyblaea in Sicily is given as 245 years before its residents were driven out by Gelon of Syracuse (History of the Peloponnesian War 6.4.2; Smith Reference Smith1921), an event recorded by Herodotus as being prior to the Persian defeat in 480 BC (Histories 7.156; Godley Reference Godley1922) and estimated by modern scholarship to be c. 485 - 480 BC (Evans Reference Evans2016: 2). This gives a date of 730 - 725 BC for the foundation of Megara Hyblaea, where the earliest Corinthian pottery was recognised by Coldstream (Reference Coldstream1968: 323) as Late Geometric in style. Coldstream (Reference Coldstream1968: 316) dates the transition between Corinthian Late Geometric and the subsequent Early Proto-Corinthian pottery style using a destruction level at Al Mina in Syria dated to 720 BC and utilises the Thucydidean foundation dates of cities such as Megara Hyblaea to corroborate his dating of this transition.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

[1] Βλ. Bartoněk & Buchner, 1995. Kenzelmann Pfyffer, Theurillat και Verdan, 2005. Tzifopoulos, Besios, Tzifopoulos και Kotsonas, 2012.

Και: Janko R. «From Gabii and Gordion to Eretria and Methone: the rise of the Greek alphabet», Bulletin of the Institute of Classical Studies, 58(1): 1–32, 2015.

arxeion-politismou.gr