Ο Δαρβίνος αντέγραψε τον Αναξίμανδρο

 

Του Γιώργου Λεκάκη

Ο Αναξίμανδρος του Πραξιάδη, ο «Μιλήσιος» (611 / 620 - 547 π.Χ.) ήταν ο δεύτερος από τους φυσικούς φιλόσοφους (ή φυσιολόγους) της Ιωνίας, πολίτης της Μιλήτου, όπως ο Θαλής, του οποίου, άλλωστε, υπήρξε συγγενής, μαθητής, και διάδοχός του στην Σχολή της Ιωνίας.

Λίγα είναι γνωστά για τη ζωή και το έργο του.

Ήταν και αρχηγός της αποικίας της Μιλήτου στην Απολλωνία του Πόντου. Άρα ήταν πολίτης με φήμη. Εστάλη εκεί ως νομοθέτης, για να φέρει σύνταγμα ή να διατηρήσει εκεί την εξουσία μέσω της Μιλήτου – βλ. Αιλιανός.

Ο Αναξίμανδρος ήταν «ο πρώτος γνωστός Έλλην, που εδημοσίευσε γραπτό έργο για την φύση», ένα από τα πρώτα γνωστά ελληνικά κείμενα, που γράφτηκαν σε πεζό λόγο![1]

Είναι ο πρώτος που ονόμασε το Σύμπαν «Κόσμο» και είπε «υπάρχει μια πλειάδα κόσμων, που υπάρχουν δίπλα-δίπλα ή ο ένας μετά τον άλλο». Όρισε επίσης το αόριστον «ἄπειρον». - ΔΙΑΒΑΣΤΕ επίσης: Γ. Λεκάκης «Επίτομος βιογραφία: Ηράκλειτος ο Εφέσιος», εκδ. «Τάλως Φ», 2023.

Βρήκε πρώτος την ισημερία, τις τροπές, εισήγαγε τον γνώμονα, και την γεωμετρία.

Τέλος, ωρισμένες από τις ιδέες του Αναξιμάνδρου, διατηρήθηκαν στην (επίσης χαμένη) «Ιστορία της φιλοσοφίας» του Θεόφραστου. Αποσπάσματά τους αναφέρονται από κατοπινούς συγγραφείς.

Ο Αναξίμανδρος αναρωτήθηκε και για την γέννηση της ζωής την γη και τόλμησε εικασίες για την προέλευσή της. Σημειώνοντας την ύπαρξη απολιθωμάτων, είπε ότι στο μακρυνό παρελθόν, τα ζώα γεννιούνταν από την θάλασσα. Τα πρώτα ζώα εγεννήθησαν περιτριγυρισμένα από αγκαθωτό φλοιό, αλλά καθώς μεγάλωναν, ο φλοιός στέγνωνε και έσπαγε. Μέσω της δράσης του Ήλιου στην υγρή γη εμφανίσθηκε η στεριά, και με τον καιρό ο άνθρωπος έπρεπε να προσαρμοστεί σε αυτήν.

«Από το θερμαινόμενο νερό και την γη προέρχονται, είτε ψάρια, είτε ζώα, αρκετά παρόμοια με τα ψάρια. Μέσα σε αυτά τα ζώα σχηματίσθηκαν οι άνθρωποι. Τα έμβρυα κρατούνταν αιχμάλωτα σε αυτά, μέχρι την ηλικία της εφηβείας. Μόνο τότε, αφού αυτά τα ζώα έσκασαν, εμφανίσθηκαν άνδρες και γυναίκες, που τώρα μπορούσαν να τραφούν».[3]

Ο Αναξίμανδρος επρότεινε επίσης ότι οι άνθρωποι έπρεπε να περάσουν μέρος αυτής της μετάβασης στα στόματα μεγάλων ψαριών[4], για να προστατευτούν από το κλίμα μέχρι να μπορέσουν να επιστρέψουν στην ύπαιθρο και να πετάξουν τα λέπια τους. Σήμερα ξέρουμε ότι τα «στόματα μεγάλων ψαριών» ήταν τα σπήλαια.

Είναι η πρώτη αντίληψη της προέλευσης της ζωής, που αργότερα αντέγραψε και εξέλιξε ο Κάρολος Ροβέρτος Δαρβίνος (1809 - 1882) ο Άγγλος φυσιοδίφης και βιολόγος, ο οποίος έμεινε στην ιστορία ως «ο θεμελιωτής της θεωρίας της εξέλιξης». Και είναι από το φαινόμενο που ονομάσθηκε «ελληνικό θαύμα», κατά το οποίο ορισμένοι άνδρες, τολμούν να αρχίζουν να προσπαθούν να εξηγήσουν την φύση του κόσμου, όχι με την προσφυγή στον μύθο ή την θρησκεία, αλλά μέσω «υλικών» αρχών. Αυτή είναι η θεμελιώδης αρχή της επιστημονικής σκέψης και είναι ελληνικό επίτευγμα.

Γράφει, λοιπόν, ο Αναξίμανδρος:

7. «Όλα τα ζώα ζούσαν αρχικά μέσα στην θάλασσα, ή μέσα στο νερό, που κάλυπτε την γη στο παρελθόν. Τα πρώτα ζώα ήταν τα ψάρια, ή είδη ψαριών. Εν συνεχεία κατέκτησαν την κλειστή γη, όταν στέγνωσε αυτή, και προσαρμόσθηκαν σε αυτό το νέο περιβάλλον.

Οι άνθρωποι, ειδικότερα, δεν μπορεί να είχαν εμφανισθεί στην σημερινή μορφή τους, διότι τα βρέφη δεν είναι αυτάρκη, γεγονός το οποίο υπονοεί ότι κάποιος άλλος όφειλε να τους διατρέφει.

Επομένως προήλθαν από άλλα ζώα, με μορφή ψαριών».

Ανάμεσα σε άλλα έγραψε:

- «Περί Φύσεως»[2] - πρόκειται για το πρώτο σωζόμενο κείμενο της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας (7ος αι. π.Χ.). Το παραθέτει σε απόσπασμα ο Σιμπλίκιος Κιλικίας (6ος αιώνας μ.Χ.).

- «Σφαῖρα» - «Χάρτης του γνωστού κόσμου» - χαμένο έργο.

- «Γῆς περίοδος».

- «Περὶ τῶν ἀπλανῶν».

Ο κατάλογος αυτός είναι επίσης ελλιπής αφού το λεξικόν ΣΟΥΔΑΣ τελειώνει την απαρίθμησή της γράφοντας «και ἄλλα τινά»…

ΠΗΓΗ: Γ. Λεκάκης «Σύγχρονης Ελλάδος περιήγησις». ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 7.4.2015.

Ο Αναξίμανδρος γράφει...

 ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

[1] βλ Θεμίστιος «Λόγοι» 36, 317 C (DK 12 A 7). W. Burkert «Wisdom and Science», Νυρεμβέργη, 1962.

[2] Βλ. Θεμίστιος. Αμφίβολο εάν αυτός ήταν ο πραγματικός αρχαίος τίτλος του έργου.

[3] βλ. Censorin «On the natal day», IV, 7, Παρίσι, 1843.

[4] Λόγο που αντέγραψε αργότερα η χριστιανική Βίβλος, με τον Ιωνά (< να εννοούσε τον Ίωνα Αναξίμανδρο;) στην κοιλία του κήτους.

arxeion-politismou.gr