Πώς ο Μέγας Αλέξανδρος έγινε Φαραώ της Αιγύπτου

Ο Μέγας Αλέξανδρος πολεμούσε στην Αίγυπτο το 332 π.Χ., αφού είχε νικήσει τον Πέρση βασιλιά Δαρείο Γ' στη Μάχη της Ισσού και είχε κατακλύσει ισχυρές πόλεις – Τύρο και Γάζα – στην ανατολική ακτογραμμή της Μεσογείου. 

Εκείνη την εποχή, έλεγχε την Αίγυπτο ένας εξέχων Πέρσης σατράπης (κυβερνήτης) που ονομαζόταν Μαζάκης. 

Οι Πέρσες κυβερνούσαν την Αίγυπτο από τότε που κατέκτησαν το βασίλειο μια δεκαετία νωρίτερα, το 343 π.Χ.

Ωστόσο, παρά τον έλεγχο ενός Πέρση ευγενή, ο Αλέξανδρος δεν αντιμετώπισε καμία αντίσταση όταν έφτασε στο Πηλούσιο, την πύλη προς την Αίγυπτο από τα ανατολικά. Αντίθετα, σύμφωνα με τον Κόιντο Κούρτιο Ρούφος, ένα τεράστιο πλήθος Αιγυπτίων χαιρέτησε τον Αλέξανδρο και τον στρατό του καθώς έφτασαν στο Πηλούσιο – βλέποντας τον Μακεδόνα βασιλιά ως τον απελευθερωτή τους από την περσική κυριαρχία. Επιλέγοντας να μην αντισταθεί στον βασιλιά και τον σκληραγωγημένο από τη μάχη στρατό του, ο Μαζάκης υποδέχθηκε με παρόμοιο τρόπο τον Αλέξανδρο. Η Αίγυπτος πέρασε στα χέρια των Μακεδόνων χωρίς μάχη.

Σε λίγη ώρα, ο Μέγας Αλέξανδρος είχε ιδρύσει μια πόλη στο όνομά του - Αλεξάνδρεια - και είχε ανακηρυχθεί Φαραώ από τον λαό της Αιγύπτου.

Εδώ είναι η ιστορία της εισβολής του Μεγάλου Αλεξάνδρου στην αρχαία Αίγυπτο.

Αλέξανδρος και Άπις

Έχοντας φτάσει στο Πηλούσιο, ο Αλέξανδρος και ο στρατός του κατευθύνθηκαν προς τα πάνω προς τη Μέμφιδα, τη σατραπική έδρα της περσικής επαρχίας της Αιγύπτου και παραδοσιακή πρωτεύουσα για πολλούς ιθαγενείς ηγεμόνες που κυβέρνησαν αυτήν την αρχαία Γη στους προηγούμενους αιώνες. Ο Αλέξανδρος ήταν σίγουρο ότι θα γιόρταζε την άφιξή του σε αυτή την ιστορική πόλη. Διεξήγαγε αξιόλογους Ελληνικούς αθλητικούς και μουσικούς αγώνες, με τους πιο διάσημους ασκούμενους από την Ελλάδα να αποτολμούν στο Μέμφις για τις εκδηλώσεις. Αυτό, όμως, δεν ήταν το μόνο.

Η Σφίγγα του Μέμφις, μεταξύ 1950 και 1977

Παράλληλα με τους αγώνες, ο Αλέξανδρος έκανε θυσίες και σε διάφορους Έλληνες θεούς. Αλλά θυσίαζε μόνο σε μια παραδοσιακή αιγυπτιακή θεότητα: τον Άπις, τη θεότητα του μεγάλου ταύρου. Η λατρεία του ταύρου Άπις ήταν ιδιαίτερα έντονη στη Μέμφις. Το μεγάλο λατρευτικό του κέντρο βρισκόταν πολύ κοντά, στο μνημειώδες Serapeum στη Saqqara. Οι πηγές μας δεν το αναφέρουν, αλλά το ιδιότυπο ενδιαφέρον του Αλέξανδρου για τη συγκεκριμένη αιγυπτιακή θεότητα μπορεί να τον οδήγησε να επισκεφθεί αυτό το ιερό.

Ωστόσο, γεννάτε το ερώτημα: Γιατί, από όλους τους Αιγύπτιους θεούς, ο Αλέξανδρος αποφάσισε να θυσιάσει στον Άπις; Για την απάντηση, πρέπει να δείτε τις ενέργειες των προηγούμενων Περσών στην Αίγυπτο.

Υπονόμευση των προκατόχων του

Η Περσική Αυτοκρατορία των Αχαιμενιδών εισέβαλε στην Αίγυπτο μερικές φορές στην ιστορία της. Στα τέλη του 6ου αιώνα π.Χ., για παράδειγμα, ο Πέρσης βασιλιάς Καμβύσης κατέλαβε την Αίγυπτο. Σχεδόν 200 χρόνια αργότερα, ο βασιλιάς Αρταξέρξης Γ΄ επίσης συνέτριψε με επιτυχία τον κυρίαρχο Φαραώ και διεκδίκησε για άλλη μια φορά την Αίγυπτο για την Περσική Αυτοκρατορία. Και στις δύο περιπτώσεις, ωστόσο, οι Πέρσες βασιλιάδες είχαν δείξει πλήρη περιφρόνηση για τη θεότητα του ταύρου Άπις μόλις έφτασαν στη Μέμφις. Στην πραγματικότητα, και οι δύο βασιλιάδες έφτασαν στο σημείο να σκοτώσουν τον ιερό ταύρο (την ενσάρκωση του Άπις). Ήταν ένα χονδροειδές σημάδι περσικής περιφρόνησης για την αιγυπτιακή θρησκεία. Και ο Αλέξανδρος είχε διαβάσει την ιστορία του.

Με τη θυσία του στον Ταύρο Άπις, ο Αλέξανδρος ήθελε να απεικονίσει τον εαυτό του ως το αντίθετο από τους Πέρσες προκατόχους του. Ήταν ένα πολύ πονηρό κομμάτι «αρχαίων δημοσίων σχέσεων». Εδώ ήταν ο Αλέξανδρος, σε μια πράξη σεβασμού προς την αιγυπτιακή θρησκεία που τον έφερε σε πλήρη αντίθεση με την προηγούμενη περσική περιφρόνηση απέναντί του. Εδώ ήταν ο Αλέξανδρος, ο βασιλιάς που είχε απελευθερώσει τους Αιγύπτιους από την περσική κυριαρχία. Μια μορφή που αρκέστηκε στο να σέβεται και να τιμά τους ντόπιους θεούς, έστω και ξεχωριστά από τις Ελληνικές θεότητες.

Φαραώ Αλέξανδρος

Κατά την παραμονή του στην Αίγυπτο, ο Αλέξανδρος ανακηρύχθηκε νέος Φαραώ. Έλαβε ιστορικούς τίτλους που σχετίζονται με τη θέση, όπως «Γιος του Ρα & Αγαπημένος του Αμούν». Το αν ο Αλέξανδρος έλαβε επίσης μια περίτεχνη τελετή στέψης στο Μέμφις, ωστόσο, συζητείται. Μια περίτεχνη εκδήλωση στέψης φαίνεται απίθανη. Ούτε ο Αρριανός ούτε ο Κούρτιος αναφέρουν κάποια τέτοια τελετή και η κύρια πηγή - το Alexander Romance - είναι μια πολύ μεταγενέστερη πηγή, γεμάτη με πολλές φανταστικές ιστορίες.

Αγαλματίδιο Φαραώ με τον ταύρο Άπις. Εικόνα: Jl FilpoC, CC BY-SA 4.0, μέσω Wikimedia Commons

Περίτεχνη τελετή στέψης ή όχι, ο Αλέξανδρος τιμήθηκε ανεξάρτητα ως φαραώ σε όλη την Αίγυπτο. Μια εντυπωσιακή απεικόνιση του Αλέξανδρου με αιγυπτιακή μορφή σώζεται μέχρι σήμερα, μέσα στο ναό του Λούξορ. Εκεί, σε έναν ναό που κατασκευάστηκε περισσότερες από χιλιετίες πριν από την εποχή του Αλεξάνδρου, ο Αλέξανδρος απεικονίζεται δίπλα στον Αμούν ως ένας παραδοσιακός Αιγύπτιος φαραώ. Είναι μια απόδειξη της μεγάλης δύναμης και του κύρους του αρχαίου αιγυπτιακού πολιτισμού σε ανθρώπους όπως ο Αλέξανδρος, οι συγχρόνοι του και τελικά οι Πτολεμαίοι διάδοχοί του.

Ίδρυση της Αλεξάνδρειας

Ο Αλέξανδρος δεν έμεινε πολύ στο Μέμφις. Σύντομα άφησε την πόλη και κατευθύνθηκε βόρεια στον ποταμό Νείλο. Σε μια θέση που ονομάζεται Ρακώτιδα, στον Κανωπικό κλάδο του ποταμού Νείλου και δίπλα στη Μεσόγειο, ο Αλέξανδρος ίδρυσε μια νέα πόλη. Αυτή η πόλη θα συνέχιζε να είναι ένα μεγάλο στολίδι της αρχαίας Μεσογείου, μια πόλη που άντεξε μέχρι σήμερα: η Αλεξάνδρεια.

Από εκεί ο Αλέξανδρος κατευθύνθηκε δυτικά, κατά μήκος της ακτής σε έναν οικισμό που ονομάζεται Μέρσα Ματρούχ (Paraetonium), προτού αυτός και ο στρατός του κατευθυνθούν προς την ενδοχώρα διασχίζοντας την έρημο προς το Ιερό του Άμμωνα στη Σίβα στη Λιβύη. Στα μάτια του Αλέξανδρου, ο Λίβυος Άμμωνας ήταν η τοπική εκδήλωση του Δία, και γι' αυτό ο Αλέξανδρος ήθελε να επισκεφτεί το περίφημο ιερό της ερήμου της θεότητας. Έχοντας φτάσει στη Σίβα, ο Αλέξανδρος υποδέχτηκε τον γιο του Άμμωνα και ο βασιλιάς συμβουλεύτηκε το μαντείο μόνος στο κεντρικό ιερό. Σύμφωνα με τον Αρριανό, ο Αλέξανδρος έμεινε ικανοποιημένος από τις απαντήσεις που έλαβε.

Το τελευταίο του ταξίδι εν ζωή στην Αίγυπτο

Από τη Σίβα, ο Αλέξανδρος επέστρεψε στην Αίγυπτο και τη Μέμφις. Η διαδρομή που πήρε συζητείται. Ο Πτολεμαίος βάζει τον Αλέξανδρο να πάρει μια απευθείας διαδρομή, διασχίζοντας την έρημο, από τη Σίβα στο Μέμφις. Πιθανότατα, ο Αλέξανδρος επέστρεψε μέσω της διαδρομής από την οποία είχε περάσει – μέσω Μέρσα Ματρούχ και Αλεξάνδρειας. Κάποιοι πιστεύουν ότι στο ταξίδι της επιστροφής του Αλέξανδρου ίδρυσε την Αλεξάνδρεια.

Ο θάνατος του Αλεξάνδρου στο Shahnameh, ζωγραφισμένο στην Ταμπρίζ γύρω στο 1330 μ.Χ - Εικόνα: Michel Bakni, CC BY-SA 4.0, μέσω Wikimedia Commons

Όταν ο Αλέξανδρος επέστρεψε στη Μέμφις, ήταν άνοιξη του 331 π.Χ. Δεν έμεινε πολύ εκεί. Στη Μέμφις, ο Αλέξανδρος συγκέντρωσε τα στρατεύματά του και ετοιμάστηκε να συνεχίσει την εκστρατεία του εναντίον του Δαρείου. Τον Απρίλιο του 331 π.Χ., ο Αλέξανδρος και ο στρατός του αναχώρησαν από τη Μέμφις. Ο βασιλιάς δεν θα επισκεπτόταν ποτέ ξανά την πόλη, ή την Αίγυπτο γενικότερα, στη διάρκεια της ζωής του. Αλλά θα ακολουθούσε τον θάνατό του. Το σώμα του Αλέξανδρου θα κατέληγε τελικά στη Μέμφις το 320 π.Χ., μετά από μια από τις πιο περίεργες ληστείες στην ιστορία.

Πηγή:  History hit