Οι προκατακλυσμιαίοι Ουβαϊδιανοί και οι Σαυράνθρωποι / Φιδάνθρωποι – προ Σουμερίων… Το αρχαιότερο δικάταρτο πλοίο…

Του Γιώργου Λεκάκη

Στην Σουμερία, το νοτιότερο τμήμα της Μεσοποταμίας, μεταξύ των ποταμών Τίγρη και Ευφράτη (στην περιοχή που αργότερα άκμασε και έγινε Βαβυλωνία - τώρα νότιο Ιράκ, από την Βαγδάτη μέχρι τον Περσικό Κόλπο), πρώτοι εγκαταθίστανται, από την 7η χιλιετία π.Χ. – από το 6800 έως το 3700 π.Χ. - οι Ουβαϊδιανοί. Ήταν ένας μη σημιτικός λαός, που δεν μιλούσε την σουμεριακή γλώσσα. Αυτοί οι άνθρωποι ονομάζονται τώρα πρωτο-Ευφράτιοι ή Ουβαϊδιανοί – από το χωριό Tell Al'Ubaid / Al-ʿUbayd, όπου πρωτοανακαλύφθηκαν τα λείψανά τους. Έτσι ο ιδιαίτερος πολιτισμός τους ονομάσθηκε Ubaid.

Ήταν η πρώτη εκπολιτιστική δύναμη στην κατοπινή Σουμερία. Αυτοί:

        - αποστράγγιξαν τα έλη για την γεωργία (την ίδια εποχή με τους Μινύες σε Θεσσαλία - Βοιωτία),

        - ανέπτυξαν το εμπόριο (την ίδια εποχή με τους Μινωίτες Κρήτες), και

        - δημιούργησαν «βιομηχανίες», όπως υφαντική, δερματοποιία, μεταλλοτεχνία, τοιχοποιία, κεραμική, κ.ά.

Αλλά από πού ήρθαν… είναι άγνωστο… αίνιγμα…

Ένα σωζόμενο έγγραφο («The Sumerian King List»), καταγράφει ότι οκτώ βασιλιάδες βασίλεψαν «πριν από τον μεγάλο Κατακλυσμό».

Όμως το ερώτημα παραμένει: Ποιοι ήταν οι προκατακλυσμιαίοι Ουβαϊδιανοί και από πού ήλθαν; Η ανάλυση DNA ανθρώπινου σκελετικού υλικού από διάφορους αρχαιολογικούς χώρους στην Άνω Μεσοποταμία είναι σπάνια και σε κάθε περίπτωση καμμία δεν χρονολογείται στην περίοδο των Ουβαϊδιανών!

Ο πολιτισμός τους διακρίνεται σε 6 φάσεις:

        - Ubaid 0 - Oueili phase- πρώιμη νεολιθική κεραμική - 6500-5900 / 6800-6200

        - Ubaid 1 – στυλ Eridu - Halaf - 5900-5200 / 6200-5500

        - Ubaid 2 – στυλ. Hajji Muhammad- Halaf-Ubaid Transitional - 5200-5100 / 5500-5200

        - Ubaid 3 – στυλ Tell al-'Ubaid – βόρεια Ubaid - 5100-4900 / 5200-4600

        - Ubaid 4 - Late Ubaid - βόρεια Ubaid- 4900-4350 / 5200-4600

και

        - Ubaid 5 - Terminal Ubaid   - υστερη Χαλκολιθική 1 - 4350-4200 / 4600-4200

Η κύρια τοποθεσία όπου ανακαλύφθηκαν τα τεχνουργήματά τους, που είναι οι ασυνήθιστα ανθρωπόμορφα ειδώλια («φιγούρες Ubaid», όπως λέγονται) με χαρακτηριστικά σαύρας / φιδιού. Σαυρόμορφοι και φιδόμορφοι ευρέθησαν επίσης και στην Ουρ, στην Εριντου, στο Tell el-Muqayyar, κ.α.

Η τοποθεσία Al'Ubaid είναι ένας μικρός λόφος διαμέτρου περίπου 0,5 χλμ. και 2 μ. επάνω από το έδαφος. Ανασκάφηκε για πρώτη φορά από τον Χ. Ρ. Χαλ το 1919.

Ευρέθησαν ανδρικά και γυναικεία ειδώλια σε διαφορετικές στάσεις. Τα περισσότερα από τα ειδώλια παρουσιάζονται με μακριά κεφάλια (μακροκέφαλοι), αμυγδαλωτά μάτια, μακριά κωνικά πρόσωπα και μύτη τύπου σαύρας. Οι φιγούρες γενικά φαίνεται να είναι γυμνές. Το ηβαίο τρίγωνο τονίζεται όπου πρέπει. Ίσως φορούν κάποιο είδος επένδυσης στους ώμους. Ίσως και πίλο.

Τα σημάδια στα σώματα μπορεί να υποδηλώνουν τελετουργική στίξη (τατουάζ) ή κάτι εντελώς άλλο! Υπάρχουν τόσο αρσενικά, όσο και θηλυκά ειδώλια, αλλά ο σεξουαλικός διμορφισμός είναι λιγότερο εμφανής στον πολιτισμό Ubaid. Τα ειδώλια του πολιτισμού αυτού, τείνουν να δείχνουν αρσενικές και γυναικείες μορφές, με παρόμοιες αναλογίες. Αντί να τονίζουν τις διαφορές μεταξύ των φύλων, τείνουν να τονίζουν τις μορφές διακόσμησης του σώματος (αυτό μας κάνει να υποθέσουμε ότι τα σημάδια αντιπροσωπεύουν κάτι το τελετουργικό) και την κρανιακή παραμόρφωση, που είναι κοινή και στα δύο φύλα. Αυτά τα στυλιζαρισμένα κεφάλια έχουν δώσει στις φιγούρες το όνομά τους - ειδώλια σαύρας. Χρησιμοποιείται συχνά άσφαλτος για να υποδείξει τα μαλλιά. Τα αυτιά δεν φαίνονται. Η μύτη αντιπροσωπεύεται μόνον από τρύπες για τα ρουθούνια. Ωρισμένα ειδώλια βρέθηκαν να κρατούν ένα ραβδί ή σκήπτρο, πιθανώς ως σύμβολο δικαιοσύνης και εξουσίας. Κάθε ειδώλιο έχει διαφορετική στάση. Μερικά γυναικεία ειδώλια κρατούν μωρά που θηλάζουν γάλα, με το παιδί να παριστάνεται επίσης ως πλάσμα τύπου σαύρας.

Πολλά ευρήματα του λαού αυτού θα δείτε στο Μουσείο Λούβρου, στο Μητροπολιτικό Νέας Υόρκης, κ.α.

Η μορφή που δίνουν οι ανθρώποι στους θεούς τους, ξεπερνά κάθε φαντασία… Είναι βαθύ έργο της λαογραφίας. Αλλά επίσης, κανείς δεν μπορεί να αποκλείσει ένα είδος εμβίων όντων, που ζούσε στην εποχή τους και εξαφανίσθηκε… Ο Όμηρος και άλλοι αρχαίοι Έλληνες συγγραφείς, μιλούν για τέτοιες φυλές (σαυρομάτες, μακροκέφαλους, σκιάποδες, κ.ά.). Τέλος, η ελληνική μυθολογία έχει αρκετά στοιχεία για "υβρίδια" ανθρώπων-φιδιών (κυρίως σώματα ανθρώπων που κατέληγαν σε ουρές φιδιών, αλλά και την Μέδουσα, που είχε για τρίχες μαλλιών της φίδια).

Το τι ακριβώς αντιπροσωπεύουν και αυτά τα στοιχεία των ευρημάτων είναι επίσης εντελώς άγνωστο, αν και έχουν περάσει περισσότερα από 100 χρόνια από την εύρεσή τους… Τώρα μόλις αρχίζουν να μπαίνουν στο κάδρο των επιστημονικών συζητήσεων…

Ο πολιτισμός των Ουβαϊδιανών 

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ - ΓΕΩΡΓΙΑ - ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ

Ο πολιτισμός τους είναι από αυτούς που γενικώς λέμε «προϊστορικός». Ζούσαν σε μεγάλους οικισμούς, είχαν χωριά με σπίτια από τούβλα από λάσπη και είχαν αναπτύξει την αρχιτεκτονική, την γεωργία και καλλιεργούσαν την γη με άρδευση (λ.χ. στο Zeidan). Καλλιεργούσαν κριθάρι, σιτάρι, φακή, ρόβι και λινάρι. Καύσιμο ήταν το ξύλο και η κοπρια (λχ. στη Surezha). Χρησιμοποιούσαν βοοειδή ως ζώα έλξης για όργωμα χωραφιών. Είχαν πρόβατα, κατσίκες, βοοειδή και χοίρους.

Είχαν και παραγωγή μαλλιού. Η εξημέρωση προβάτων και κατσικιών στην περιοχή είναι γνωστή από την 9η χιλιετία π.Χ. (σε τοποθεσίες της περιόδου Ουρούκ). Παραγωγή μαλλιού φαίνεται από την 5η χιλιετία π.Χ., δηλαδή στα τέλη του πολιτισμού Ubaid. Μερικά από τα αρχαιότερα στοιχεία παρέχονται από ειδώλια ζώων από το Ιράν (του 5000 π.Χ.) που οι εγχάρακτες διακοσμήσεις τους ίσως αντιπροσωπεύουν μαλλί. Στο Tell Surezha (στο Ιρακινό Κουρδιστάν), το Kosak Shamali, στην βόρεια Συρία και το Telul eth-Thalathat II (στο βόρειο Ιράκ), έχουν βρεθεί έμμεσα στοιχεία για την παραγωγή μαλλιού: Στρογγυλές άτρακτοι, ξύστρες από πηλό, κορδόνι ή σχοινιά που ίσως έχουν κλωσθεί από ίνες μαλλιού.

ΘΑΝΑΤΟΣ

Οι νεκροί τους συχνά συνοδεύονταν από προσωπικά στολίδια / κτερίσματα, όπως χάντρες, περιδέραια και είδη κόμμωσης. Δοχεία που (πιθανώς) περιείχαν τρόφιμα ήταν επίσης κοινά. Βρέθηκαν και κομμάτια κόκκινης ώχρας. Ταφές έχουν ανασκαφεί σε πολλές τοποθεσίες του πολιτισμού Ubaid: στο Tell Abada (127 ταφές βρεφών) και στην Eridu (193 ταφές). Μέχρι την 5η χιλιετία π.Χ., τα παιδιά και οι ενήλικες είχαν διαφορετική μεταχείριση στον θάνατο. Τα βρέφη θάβονταν κυρίως μέσα στον οικισμό, συχνά κοντά σε μεγαλύτερες, πιθανώς πιο σημαντικές κατοικίες, και συχνά σε αγγεία, όπως φαίνεται στις τοποθεσίες Tell Abada και Tepe Gawra.

ΚΕΡΑΜΙΚΗ

Η περίοδος πολιτισμού Ubaid διακρίθηκε για πρώτη φορά με βάση την ζωγραφική κεραμική της. Ποικίλλει από μαύρο σε καφέ, μωβ, σκούρο πράσινο και κόκκινο. Η κεραμική της περιόδου Ubaid 1-2 είχε πυκνή, γεωμετρική και αφηρημένη διακόσμηση. Ο τροχός του αγγειοπλάστη άρχισε να χρησιμοποιείται κατά την διάρκεια της φάσης Ubaid 3-4. Υπήρξε ο πρόδρομος του λοξότμητου χείλους από την περίοδο του Ουρούκ.

ΕΡΓΑΛΕΙΑ

Ο πυριτόλιθος ήταν ευρέως διαθέσιμος στην Μεσοποταμία. Προέρχεται μάλλον από το Ζάγκρος και το Jebel Sinjar. Κατασκεύαζαν λεπίδες αιχμές βελών, λεπίδες δρεπανιού, τσάπες (θεωρούνται σήμα κατατεθέν του πολιτισμού Ubaid) και μια ποικιλία εργαλείων για τρύπημα και διάτρηση. Χρησιμοποιούσαν και οψιδιανό, για εργαλεία. Κυρίως στις τοποθεσίες κατά μήκος του Khabur και του Άνω Τίγρητα. 

Εργαλεία οψιδιανού που βρέθηκαν κατά μήκος της ακτής του Περσικού Κόλπου (λ.χ. στην Dosariyah της Σαουδικής Αραβίας και το Wadi Debayan του Κατάρ) προέρχονταν από πηγές στην νοτιοανατολική Ανατολία – νυν Τουρκία!

ΜΕΤΑΛΛΟΥΡΓΙΑ

Η μεταλλουργία στην Άνω Μεσοποταμία χρονολογείται στα τελευταία στάδια του πολιτισμού Ubaid. Στην Μυρσίνη (5000 - 4900 π.Χ.), βρέθηκαν καρφίτσες και σμίλες από μη κράμα χαλκού. Στην ΝΑ. Ανατολία (Değirmentepe και Norşuntepe), η μεταλλουργική παραγωγή ασκούνταν κατά την διάρκεια της φάσης Ubaid 3 - αποδεικνύεται από φούρνους. Στα τέλη της 5ης χιλιετίας στο Tell Nader, στο βόρειο Ιράκ, ανασκάφηκαν κλίβανοι ίσως για την παραγωγή αγγείων και μετάλλων. Χάλκινα αντικείμενα του πολιτισμού Ubaid έχουν βρεθεί στο Tepe Gawra (XVII-XII) και στο Tell Arpachiyah. Τα χάλκινα ήταν μάλλον πολύ σπάνια. Χρυσός δεν έχει (ακόμη) βρεθεί στις τοποθεσίες του πολιτισμού Ubaid.

ΝΑΥΤΙΛΙΑ

Η περίοδος του πολιτισμού Ubaid έχει και τα πρώτα στοιχεία για ναυτιλία στην αρχαία Εγγύς Ανατολή. Μοντέλα κεραμικών σκαφών έχουν ανακτηθεί από πολυάριθμες τοποθεσίες σε όλην την Μεσοποταμία (Zeidan, Tell Mashnaqa, βόρεια Συρία, Eridu, Oueili, Abada, Hamrin, κ.α.). Αυτά τα μοντέλα χρονολογούνται στην φάση Ubaid 1-4, αλλά γίνονται πιο κοινά από την φάση Ubaid 3 και μετά. Χρησιμοποιούνταν διαφορετικοί τύποι σκαφών, από καλαμένια έως και σκάφη με κατάρτια! Στον χώρο του H3 (στο σύγχρονο Κουβέιτ), ανακαλύφθηκε ένα μοντέλο κεραμικής βάρκας και ένας κεραμικός δίσκος με την εικόνα ενός σκάφους με δύο ιστούς! Το δικάταρτο αυτό θεωρείται η αρχαιότερη αρχαιολογική απόδειξη για την χρήση ιστίων και πανιών. Στον ίδιο χώρο βρέθηκαν κομμάτια πίσσας με βαρέλια κολλημένα στην μία πλευρά και καλάμια στις άλλες πλευρές. Αυτά είναι οι αρχαιότερες ενδείξεις για πραγματικές βάρκες στην Δυτική Ασία και οι αρχαιότερες αρχαιολογικές αποδείξεις για θαλάσσια πλοία στον κόσμο.[1]

ΣΦΡΑΓΙΔΕΣ

Οι σφραγίδες ήταν σε χρήση στην Άνω Μεσοποταμία από την 7η χιλιετία π.Χ. Μέχρι την εποχή του πολιτισμού Ubaid, είχε αναπτυχθεί ένα ευρύ φάσμα μοτίβων, όπως γεωμετρικά, απεικονίσεις ζώων, και ανθρώπων, κεφάλι αγριοκάτσικου ή με κεφάλι πουλιών (πτηνόμορφοι).

Μετά την «μετανάστευση» των Ουβαϊδιανών στην Μεσοποταμία, στην επικράτειά τους διείσδυσαν διάφοροι άλλοι λαοί, πιθανώς από την Ανατολία. Όλοι μαζί ονομάσθηκαν Σουμέριοι. Η γλώσσα τους έγινε η κυρίαρχη γλώσσα της επικράτειας. Εγκαταστάθηκαν εν τέλει στην Σουμερία, πολύ αργότερα, περίπου το 3300 π.Χ. Μέχρι την 3η χιλιετία π.Χ., στην έκταση αυτή υπήρχαν τουλάχιστον 12 χωριστές πόλεις-κράτη:

Κίσσα[2] / Κις, Ερέχ (Ουρούκ), Ουρ, Σιππάρ, Ακσάκ, Λαράκ, Νιππούρ, Αντάμπ, Ούμμα, Λαγκάς, Μπαντ-τιμπίρα και Λάρσα.

Κάθε μία από αυτές τις πολιτείες είχε μια περιτειχισμένη πόλη και τα γύρω χωριά και γη. Η κάθε μία λάτρευε την ιδική της θεότητα. Ο ναός ήταν η κεντρική δομή της πόλεως. Η πολιτική εξουσία ανήκε αρχικώς στους πολίτες. Αλλά, καθώς ο ανταγωνισμός μεταξύ τους αυξανόταν, υιοθετήθηκε ο θεσμός της βασιλείας.

Μετά τον Κατακλυσμό, ο πρώτος βασιλιάς που ένωσε τις ξεχωριστές πόλεις-κράτη ήταν ο διάδοχος του Αρβίου, Ετάνα, ηγεμόνας της Κίσσας[2] (περίπου το 2800 π.Χ.), o 13ος βασιλιάς της Α΄ Δυναστείας της Κίσσας[2]. Αυτός κυβέρνησε... 1.560 χρόνια (κατ' άλλους μόνο... 635) σώζοντας τον αετό από το φίδι. Αλλά ποιος ήταν ο Ετάνα; - ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΠΡΟΣΕΧΩΣ...

ΣΗΜΕΙΩΣΙΣ:

---

[1] Στην Ελλάδα έχουμε πιστοποιημένα πολύ αρχαιότερα θαλάσσια ταξείδια (βλ. Φράγχθι Αργολίδος, κ.ά.), αλλά όχι αρχαιολογικά ευρήματα πλοίου εκείνης της εποχής, μέχρι στιγμής.

[2] Να έχει σχέση με τον κισσό, ιερόφυτο του στρατηγού Διονύσου, από την παναρχαία εκστρατεία των Ελλήνων, στην Ασία; - ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΠΡΟΣΕΧΩΣ...