«Προπομπός του Μονέ ο δημιουργός του ψηφιδωτού της Αμφίπολης»

Ο δημιουργός του υπέροχου ψηφιδωτού, χρησιμοποίησε εμπειρικά τεχνικές που αξιοποίησαν οι ιμπρεσιονιστές 23 αιώνες μετά, λέει στο TheTOC καθηγητής Ιστορίας της Τέχνης

της Κατερίνας Λυμπεροπούλου

Στα βήματα των ιμπρεσιονιστών αιώνες πριν διαμορφωθεί ένα από τα σημαντικότερα καλλιτεχνικά ρεύματα της ιστορίας της τέχνης βρίσκεται σύμφωνα με τον Μάνο Στεφανίδη ο δημιουργός του ψηφιδωτού του Τύμβου Καστά της Αμφίπολης.


«Η χρήση του μπλε και του πορτοκαλί χρώματος αποδεικνύει ότι ο δημιουργός του ψηφιδωτού γνώριζε συμπληρωματικά χρώματα. Δηλαδή εκείνα που χρησιμοποιούν οι ιμπρεσιονιστές με επιστημονική γνώση τον 19ο αιώνα, εκείνος τα ήξερε εμπειρικά. Αυτό το μπλε και το πορτοκαλί το χρησιμοποιεί ο Κλοντ Μονέ και ο Ζωρζ Σερά. Οι φιγούρες αυτές έχουν την ιερατικότητα των έργων του πολύ σημαντικού ζωγράφου της πρώιμης Αναγέννησης Πιέρο ντε λα Φραντσέσκα», λέει στο TheTOC.gr o καθηγητής Ιστορίας της Τέχνης στο Πανεπιστήμιο Αθηνών συμπληρώνοντας ότι το ψηφιδωτό του μνημείου της Αμφίπολης σηματοδοτεί «τις απαρχές της ευρωπαϊκής ζωγραφικής».

Απάντηση σ’ όσους αμφισβητούν ότι οι αρχαίοι ήξεραν προοπτική

Ο κ. Στεφανίδης συσχετίζει το συγκεκριμένο έργο της αρχαίας εποχής με την πρώιμη Αναγέννηση και εξαιτίας της προοπτικής που δημιουργείται, ενώ ακόμα και σήμερα υπάρχουν επιστήμονες που αμφισβητούν ότι οι αρχαίοι ήξεραν προοπτική...  «Και στο άρμα του Πλούτωνα στον τάφο που ανέσκαψε ο Ανδρόνικος στη Βεργίνα υπάρχει ο τροχός που είναι πλάγια τοποθετημένος. Στην Αμφίπολη έχουμε επίσης προοπτικό, τρισδιάστατο χώρο, κάτι που θα γίνει με την πρώιμη Αναγέννηση γι’ αυτό συσχετίζω τις δυο εποχές», μας λέει. «Στο ψηφιδωτό βλέπει κανείς ότι τα άλογα … έρχονται καταπάνω του. Το ένα ειδικά είναι κατά τα ¾ γυρισμένο όπως και ο Ερμής με απόλυτη γνώση των νόμων της προοπτικής. Και είναι η στιγμή που αρπάζει τη γυναίκα, αυτή τρομάζει, μπορώ να πω ότι βλέπεις το στήθος της να γυμνώνεται και τα άλογα τρομοκρατημένα ξεκινούν προς τα εμπρός. Εγκλωβίζεται η στιγμή, το δευτερόλεπτο και μάλιστα μένει εκεί παγωμένο για πάντα, στην αιωνιότητα. Τα μεγάλα έργα τέχνης το έχουν αυτό. Συμπυκνώνουν το χρόνο στο ελάχιστο και τον κρατούν εκεί “κατεψυγμένο”, για να χρησιμοποιήσω μια χύδην έκφραση, για πάντα. Εδώ κάτι συμβαίνει ιδιαίτερο. Ετσι όπως είναι τοποθετημένη η σκηνή, υπάρχει μια σεκάνς κινηματογραφική. Υπάρχει κινηματογράφος εδώ, υπάρχει κίνηση…»

Η μοναδικότητα του ψηφιδωτού

Το σημαντικό για τον κ. Στεφανίδη είναι ότι το ψηφιδωτό της Αμφίπολης είναι ένα πρωτότυπο έργο και μοναδικό διότι η μεγάλη ζωγραφική της αρχαιότητας έχει χαθεί. «Εχουμε, λοιπόν, αυτή την καταπληκτική εικόνα της Περσεφόνης που την αρπάζει ο Πλούτων και την τραβάει στον Κάτω Κόσμο, κι έτσι δημιουργείται το χάσμα του χρόνου, το φως και η νύχτα, οι έξι μήνες του φωτός και οι έξι του σκοταδιού και του ψύχους».

Ο ίδιος διατυπώνει την άποψη ότι ο ψηφιδογράφος μιμείται τον Νικόμαχο, τον ζωγράφο της Βεργίνας όπως τον ονοματίζει ο Μανόλης Ανδρόνικος. Ο κ. Στεφανίδης δεν μπορεί να μην σταθεί στην ποιότητα του ψηφιδωτού με ένα πολύ «δύσκολο» υλικό. «Φανταστείτε, αυτά είναι βότσαλα. Λευκά, χρωματισμένα, ημιπολύτιμοι λίθοι -όσο μπορώ να κρίνω από μια φωτογραφία», μας λέει αφού φροντίζει πρώτα να μας ξεκαθαρίσει ότι αυτές οι εκτιμήσεις είναι λίγο πρόωρες προτού το μνημείο παραδοθεί στους ειδικούς. «Μπροστά είναι ο Ερμής, ο ψυχοπομπός, ο Αρχάγγελος Μιχαήλ της αρχαιότητας. Αυτός πάλι είναι γυρισμένος κατά τα ¾ και υπάρχει μια βιολέ σκιά στο πρόσωπό του - αυτό που έκαναν οι Ιμπρεσσιονιστές επιμένω και το συναντάμε επίσης στην παλιοβυζαντινή ψηφιδογραφία. Είναι μια γνώση που περνάει υπόγεια από γενιές σε γενιές, κι από μάστορα σε μάστορα».

Χρονολόγηση γύρω στο 300 π. Χ.

Ο κ. Στεφανίδης που έχει πτυχίο Αρχαιολογίας και έχει εργαστεί κοντά σε αρχαιολόγους – δασκάλους του όπως ο Σπύρος Ιακωβίδης και ο Γιώργος Κορρές εκτιμά πως ο τάφος είναι Μακεδονικός και χρονολογείται κοντά στο 300 π. Χ.


«Όταν πρωτοείδα το ψηφιδωτό εξεπλάγην. Φανταστείτε την εντύπωση που σου δίνει να το βλέπεις ζωντανά στο μέγεθος 3,5 επί 5 μέτρα. Είναι ένα πολύ μεγάλο έργο σαν αυτά που βλέπουμε στα Μοναστήρια του ‘Αθω, στο Πρωτάτο, στα Ιταλικά Παλάτσι. Και μάλιστα δαπέδου. Αυτός που έμπαινε μέσα θα έπρεπε να περνούσε από εκεί. Μην ξεχνάτε ότι είμαστε πίσω από τις Καρυάτιδες. Το μνημείο θα μπορούσε να ήταν ένα πολυάνδριο, ή ο ένοικός του να ήταν ένας μεγάλος νεκρός και οι συν αυτώ μετά από μια πολύ μεγάλη μάχη».  

Παρακολουθούμε μια ανασκαφή live

Για τον ίδιο το πρωτοφανές που γίνεται είναι ότι παρακολουθούμε μια ανασκαφή live. Παρά την πίεση των media, όμως, και του υπουργείου που θέλει εύκολα πολιτικά οφέλη, κατά τον κ. Στεφανίδη, η προϊστάμενη της ανασκαφής, κυρία Περιστέρη είναι σεμνή, είναι μεθοδική και κάνει μια πάρα πολύ καλή δουλειά. «Μας λείπουν, ωστόσο, σήμερα μεγάλοι αρχαιολόγοι. Ένας μεγάλος αρχαιολόγος είναι ο Θέμελης και η δουλειά που έχει κάνει στην Μεσσήνη. Ένας μεγάλος αρχαιολόγος που χάσαμε πρόσφατα ήταν ο Δεσπίνης».

Και καταλήγει: «Κάθε βράδυ στις ειδήσεις βλέπουμε και κάτι καινούργιο για την Αμφίπολη, λες και το έχει σκηνοθετήσει κάποιος. Όμως όταν καταλαγιάσουν όλοι και η επιστημονική κοινότητα πει την άποψή της, τότε θα δούμε ότι σε σχέση με το ψηφιδωτό, έχουμε ένα μεγάλο έργο ζωγραφικής. Ο ελληνορωμαϊκός πολιτισμός είναι το κέντρο της μετέπειτα ευρωπαϊκής ιδέας. Το μνημείο αυτό διατυπώνει ένα πολιτικό λόγο για την εποχή του. Λέει ότι εκεί είναι θαμμένος ένας κοσμοπολίτης, φορέας της Αθηναϊκής πολιτιστικής παράδοσης και συγχρόνως ένας γόνος ευγενής της Μακεδονικής δυναστείας. Για εμάς, αυτό λέει ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση που  κλυδωνίζεται από τον πόλεμο Βορείων και Νοτίων, Πλουσίων και Φτωχών, έχει κάτι βαθύτερο, το ενοποιητικό στοιχείο του ελληνορωμαϊκού πολιτισμού το οποίο εκφράζει μια συλλογικότητα. Αυτό πρέπει να διακονήσουμε. Έχει μια υψηλή αισθητική, και πάνω εκεί στηριζόμαστε. Αυτό ξεκίνησε από την Ελλάδα, αρέσει ή όχι στους εταίρους μας». 

Πηγή: thetoc.gr