Τι αποκαλύπτει το ψηφιδωτό της Αμφίπολης

Η «ανάγνωση» της Δ.Αγγελίδου, που διδάσκει ψηφιδωτό στην ΑΚΣΤ, πίσω από την οικονομία των υλικών και τα λιτά χρώματα. Ο Ερμής και το «Κορίτσι με το κόκκινο καπέλο».

της Κατερίνας Λυμπεροπούλου

Δεν είναι μόνο η έντονη κίνηση των πρωταγωνιστικών προσώπων και η δραματικότητά της παράστασης. Είναι και η σύνθεση του ψηφιδωτού του ταφικού μνημείου της Αμφίπολης: «Μου δίνει την εντύπωση ότι αυτό το έργο - που έχει οργανωθεί με ψηφιδωτούς όρους - έχει σχεδιαστεί από την αρχή για να μπει σε μια συγκεκριμένη επιφάνεια», λέει στο TheTOC.gr η Δάφνη Αγγελίδου εικαστικός, και αναπληρώτρια καθηγήτρια στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών στην τέχνη του ψηφιδωτού.

Δεν θα πρέπει να είχε πρότυπο το ψηφιδωτό της Αμφίπολης

Μπορεί να υπάρχει η υπόθεση εργασίας ότι τα ψηφιδωτά της αρχαιότητας αντέγραψαν ζωγραφικά πρότυπα (διασώζοντας μας με ένα τρόπο τη μεγάλη ζωγραφική της αρχαιότητας που έχει χαθεί), για το ψηφιδωτό της Αμφίπολης, ωστόσο, η Δάφνη Αγγελίδου δεν μπορεί να πιθανολογήσει κάτι τέτοιο. «Είναι εξαιρετικό και δεν μου φαίνεται ότι υπήρξε πρότυπο. Είναι τελείως ψηφιδωτό. Εχει μια πολύ έντονη σύνθεση που στηρίζεται πάνω στις διαγώνιες – αυτό το υψωμένο χέρι της Περσεφόνης δημιουργεί διαγώνια με τα πόδια του αλόγου, κι αυτό διατρέχει τον πίνακα, κι αντίστοιχη διαγώνια δημιουργούν τα άλλα πόδια αλόγων», μας λέει η κ. Αγγελίδου συμπληρώνοντας ότι το βλέμμα του Ερμή, κι αυτό το χαρακτηριστικό του ξάφνιασμα της θυμίζει έναν πίνακα του Γιάν Βερμέερ (σ.σ. ο Ολλανδός ζωγράφος του 17ου αιώνα) με τίτλο «Το κορίτσι με το κόκκινο καπέλο»: «Κι εκεί έχουμε στροφή προσώπου προς τον θεατή με το ίδιο ξάφνιασμα. Κοιτάει προς τον θεατή σαν να μην έπρεπε να είναι εκεί ο θεατής του ψηφιδωτού».

«Το κορίτσι με το κόκκινο καπέλο» του Γιάν Βερμέερ

Οικονομία στα υλικά και λίγα χρώματα

Τι άλλο διακρίνει στην οργάνωση του ψηφιδωτού της Αμφίπολης η ίδια; «Υπάρχει πολύ μεγάλη οικονομία στα υλικά. Τα χρώματα είναι έντονα αλλά λίγα. Δεν υπάρχουν άπειρες χρωματικές διαβαθμίσεις. Πάντα υπάρχει αυτό στα βοτσαλωτά ψηφιδωτά. Δεν ήταν δυνατόν να υπήρχαν περισσότερες διαβαθμίσεις αλλά δεν το ήθελαν κιόλας. Είναι μια πολύ αυστηρή τέχνη, κι αυτή η χρήση λίγων χρωμάτων δημιουργεί ένταση. Όπως και στην αφήγηση δεν υπάρχει δήλωση τοπίου, παρά μόνο τα κύρια πρόσωπα μ’ αυτή την έντονη κίνηση της Περσεφόνης. Είναι το δράμα της Αρπαγής. Μου δίνει την αίσθηση ότι έγινε μόνο για ψηφιδωτό αυτό η σύνθεση. Αλλά πάλι δεν είμαι αρχαιολόγος…»

Προοπτική όχι. «Αυταπάτη βάθους» και «παράθεση επιπέδων», ναι

Το έργο έχει προοπτική; Η Δάφνη Αγγελίδου προτιμά να μιλά για «αυταπάτη βάθους» και για «παράθεση επιπέδων». «Με εντυπωσιάζει το ότι έχει μια αυταπάτη βάθους που δίνεται περισσότερο από τα άλογα (το ένα μπρος, το άλλο πίσω) που είναι σπάνια διότι τα ψηφιδωτά, ιδιαίτερα το δαπέδου, στέκονται στην επιφάνεια, κοσμούν το χώρο, και δεν δημιουργούν “τρύπα” ώστε να μπορεί να “πέσει” κανείς μέσα. Αυτός είναι ο ρόλος του ψηφιδωτού στην αρχιτεκτονική. Οταν βλέπει κανείς ψηφιδωτά με περίτεχνα βάθη είναι μεταγενέστερα. Η αυταπάτη βάθους γίνεται πιο πολύ μέσα από τις κινήσεις. Είναι έντονες και προς αντίθετες κατευθύνσεις, κι αυτό δεν είναι τυπικό δείγμα ψηφιδωτού εκείνης της περιόδου».

Καμία σχέση με τους Ιμπρεσσιονιστές και τον Μονέ

Θα θεωρούσε το ψηφιδωτό ως προπομπό των Ιμπρεσσιονιστών και του Κλοντ Μονέ λόγω της εναλλαγής συγκεκριμένων χρωμάτων; «Δεν βλέπω καμία συγγένεια», απαντά. «Εδώ είναι λιτοί οι χρωματισμοί. Εκεί είναι μια έκρηξη χρώματος. Εδώ έχουμε μάλλον μυστικιστική διάθεση. Είναι μια σύνθεση που, όπως φαίνεται, κοσμεί ένα τάφο και … τίποτα άλλο. Απλά είναι πολύ ωραίο, το σχέδιο είναι εξαιρετικό, και η κατασκευή λεπτομερέστατη».

Κι όσο για τα υλικά; «Τα υλικά δεν τα έχω δει από κοντά και δεν μπορώ να πω πολλά. Τα βότσαλα μου φαίνονται πολύ μικρά και είναι πολύ ωραία οργανωμένη η σύνθεση. Τίποτα άλλο δεν μπορώ να πω. Με εντυπωσιάζει και το έντονο μπλε. Δεν ξέρω τι πέτρωμα είναι», μας λέει η Δάφνη Αγγελίδου που, σημειωτέον, παρουσίασε αναδρομική έκθεση των ψηφιδωτών της έργων το 2013 στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.

Τελικά είναι δύσκολη η τέχνη του ψηφιδωτού; «Το ψηφιδωτό είναι πολύ πιο χρονοβόρο από το ζωγραφικό έργο, απαιτεί πολύ καλό σχέδιο και είναι και πιο δαπανηρό. Γι’ αυτό έχει χρησιμοποιηθεί σε λίγες περιπτώσεις και πολλές φορές ως βασιλική τέχνη. Στα βυζαντινά χρόνια που υπήρχαν αυτοκράτορες και στα ρωμαϊκά επίσης». Η ανασύστασή του; «Είναι επίσης πάρα πολύ δύσκολη δουλειά η ανασύσταση του ψηφιδωτού. Δεν έχω ασχοληθεί, όμως, με συντήρηση ψηφιδωτού. Οι συντηρητές που θα αναλάβουν το ψηφιδωτό της Αμφίπολης θα μας πουν περισσότερα επ’ αυτού». Αλήθεια, περιμένει να δει κι άλλο ψηφιδωτό στον τύμβο Καστά; «Θα εκπλαγώ ευχάριστα αν βρεθεί κι άλλο ψηφιδωτό στον τύμβο αλλά δεν νομίζω ότι θα υπάρξει άλλο. Αυτό είναι πολύ μεγάλο και πολύ συγκεκριμένο γι' αυτό το μνημείο. Πάλι, δεν μπορώ να το ξέρω. Η ανασκαφή θα μας αποκαλύψει τι άλλου είδους τέχνη θα δούμε εκεί μέσα».  

Πηγή: thetoc.gr