Αρχαίες πόλεις: Μεσογειακό μεγαλείο

Το αρχαίο θέατρο.

Ταξιδέψτε περιμετρικά της «Θάλασσας των Πολιτισμών» και αποτυπώστε με τις αισθήσεις σας τοπία που ακροβατούν ανάμεσα στο έντονο φως και τη σκιά, στη γυμνή πέτρα και τη γαλάζια Μεσόγειο. Επισκεφθείτε πόλεις αρχαίες, μυθικές, ελληνικές, που έχουν περάσει για πάντα στο πάνθεον της Ιστορίας (Εφεσος, Μεγάλη Λέπτις, Ακράγαντας, Βουθρωτό, Απολλωνία). Περιηγηθείτε σε αρχαιολογικούς χώρους γεμάτους με αξεπέραστα μνημεία του παρελθόντος, όπου το κάλλος του αρχαιοελληνικού πολιτισμού παραμένει αιώνιο και άφθαρτο.

Αλλά πάνω απ' όλα, γνωρίστε τους κατοίκους της Μεσογείου, εκείνους τους ακούραστους οδοιπόρους της Ιστορίας, που εδώ και αιώνες επιβιώνουν και επικοινωνούν μεταξύ τους «περπατώντας» στα υδάτινα μονοπάτια της Μεσογείου, της δικής μας θάλασσας!

Μεγάλη Λέπτις - Λιβύη
Η Ρώμη της Μαύρης Ηπείρου

Αφού έμεινε για αιώνες θαμμένη κάτω από την άμμο της ερήμου, η Μεγάλη Λέπτις βγήκε ξανά στην «επιφάνεια» της ιστορίας στα τέλη του 17ου αιώνα από μια ομάδα Γάλλων αρχαιολόγων. Είχαν στηριχθεί στις γραπτές μαρτυρίες ενός συμπατριώτη τους, που έμεινε φυλακισμένος για περισσότερο από οκτώ χρόνια (1668-1676) στην ευρύτερη περιοχή της Μεγάλης Λέπτιδας από Αραβες πειρατές.

Το άγαλμα της Αρετής κοσμεί την πρόσοψη της Βιβλιοθήκης του Κέλσου στην Έφεσο.

Η Μεγάλη Λέπτις (βρίσκεται 125 χλμ. ανατολικά της Τρίπολης) ιδρύθηκε τον 10ο π.Χ. αιώνα από τους Φοίνικες και αναδείχθηκε σταδιακά σ' ένα από τα σημαντικότερα εμπορικά λιμάνια της Βόρειας Αφρικής, καθώς αποτελούσε τον κυριότερο προορισμό των καραβανιών που έφερναν από το εσωτερικό της Αφρικής ελεφαντόδοντο, πολύτιμους λίθους, χρυσό, δούλους και εξωτικά ζώα.

Η αρχαία πολιτεία των λιβυκών ακτών γνώρισε τη μέγιστη ακμή της την περίοδο της διακυβέρνησης του Ρωμαίου αυτοκράτορα Σεπτίμιου Σεβήρου (193 - 211 μ.Χ.), ο οποίος γεννήθηκε στη Μεγάλη Λέπτιδα από Ρωμαίους γονείς το 146 μ.Χ. Ο ίδιος φρόντισε να κοσμήσει τη γενέτειρά του με λαμπρά κτίσματα και μνημεία, μεταμορφώνοντας την ταπεινή αφρικανική πολιτεία σε μια λαμπρή μητρόπολη της Μεσογείου, που επάξια ονομάστηκε «Αφρικανική Ρώμη».

Καλωσορίσατε στη Μεγάλη Λέπτιδα.

Η επιβλητική Αψίδα του Σεπτίμιου Σεβήρου, που ανεγέρθηκε το 203 μ.Χ. σε ανάμνηση της επίσκεψης του Ρωμαίου αυτοκράτορα στην πόλη, υποδέχεται τον επισκέπτη του αρχαιολογικού χώρου. Η αψίδα βρίσκεται στο σταυροδρόμι των δυο κεντρικών αρτηριών της πόλης (Cardo maximum και Decumanus maximum) και έχει τη μορφή ενός τετράπυλου υπερυψωμένου μνημείου με κίονες κορινθιακού ρυθμού.

Περπατώντας κατά μήκος της Decumanus maximum, μπορείτε να δείτε την Παλαίστρα, τις Θέρμες του Αδριανού το Νυμφαίο, την Οδό των Κιόνων και την Αγορά. Ο χώρος της Αγοράς καταλαμβάνει μια μεγάλη έκταση (100 μ. Χ 60 μ.), διαθέτει τρεις εισόδους και περιμετρικές στοές, ενώ στο κέντρο της υπήρχε ένας ναός διακοσμημένος με θαυμάσια γλυπτά και αγάλματα. Σε κοντινή απόσταση από τον χώρο της αγοράς βρίσκονται τα ερείπια της Βασιλικής, που άρχισε να οικοδομείται από τον Σέπτιμο Σεβήρο και ολοκληρώθηκε από τον Καρακάλα (216 μ.Χ.).

Περίτεχνα ψηφιδωτά στην Έφεσο.

Ακολουθώντας την άλλη μεγάλη οδό της πόλης, την Cardo maximum, συναντάτε την καλοδιατηρημένη Χαλκιδική Αγορά, που πήρε το όνομά της από το ιερό της Αφροδίτης Χαλκιδικής. Στην Χαλκιδική Αγορά, τη μεγαλύτερη αγορά της μεσογειακής Αφρικής, πωλούνταν τα εμπορεύματα που έφερναν τα καραβάνια από τα βάθη της μαύρης ηπείρου, ενώ στην παρακείμενη Ιχθυαγορά, οι κάτοικοι της πόλης προμηθεύονταν φρέσκα ψάρια από τα νερά της Μεσογείου.

Στον μακροσκελή κατάλογο των μνημείων του αρχαιολογικού χώρου της Μεγάλης Λέπτιδας συμπεριλαμβάνονται επίσης τα Λακωνικά Λουτρά, ο Ιππόδρομος, το Αμφιθέατρο, η Σύγκλητος, η Παλαιά Αγορά, η Παλαιά Βασιλική, ο ναός του Διονύσου, ο ναός της Ρώμης και του Αυγούστου, η Βυζαντινή Πύλη, το Σεραπείο και η Αγορά των δύο Θόλων.

Η Βιβλιοθήκη του Κέλσου.

Ο επίλογος; Το αρχαίο θέατρο της πόλης (1ος μ.Χ. αιώνας), χωρητικότητας 5.000 θεατών. Πρόκειται για το επιβλητικότερο ίσως μνημείο της Μεγάλης Λέπτιδας, η οποία περιλαμβάνεται από το 1982 στη λίστα των Μνημείων της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO.

Η ΝΕΑΠΟΛΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ
Η ρίζα του ονόματος Leptis είναι καθαρά φοινικική, ενώ οι αρχαίοι Ελληνες ονόμαζαν την πόλη Νεάπολη, ονομασία που χρησιμοποιούσε ο Στράβωνας και ο Πτολεμαίος. Οι Ρωμαίοι, προκειμένου να την ξεχωρίζουν από την πόλη Leptis Minor, η οποία βρισκόταν κοντά στην πόλη Sousse της Τυνησίας, πρόσθεσαν στο όνομα της Λέπτιδας το επίθετο Magna.

Ο ναός της Ομόνοιας ήταν αφιερωμένος στην ενότητα των Ελλήνων της Σικελίας.

Η Μεγάλη Λέπτις, μαζί με την Οία (την αρχαία ελληνική αποικία που ήταν κτισμένη στη θέση της σημερινής Τρίπολης) και τη Σαμπράτα, αποτέλεσαν την Τρίπολη των αρχαίων χρόνων. Μια ονομασία που έμελλε να διατηρηθεί μέχρι τις μέρες μας και αποδίδεται πλέον στην πρωτεύουσα της Λιβύης.

Εφεσος - Τουρκία
Η πόλη της Αρτέμιδος

Κτισμένη στο στόμιο του ποταμού Καΰστρου, υπήρξε το πλουσιότερο κέντρο της Ιωνίας και ένα από τα σπουδαιότερα πολιτιστικά κέντρα της Μεσογείου, διαγράφοντας μια ένδοξη ιστορική πορεία 2.000 ετών. Σ' αυτήν την πόλη έζησε ο Ευαγγελιστής Ιωάννης, ενώ σύμφωνα με την παράδοση, εδώ απεβίωσε η Θεοτόκος.

Οι χριστιανικές κατακόμβες.

Ο λόγος φυσικά για την Έφεσο, που ιδρύθηκε στα τέλη της 2ης π.Χ. χιλιετίας γύρω από ένα ιερό της προελληνικής θεότητας Ευφορίας (οι αρχαίοι Έλληνες την ταύτιζαν με την Αρτέμιδα) και έγινε πασίγνωστη χάρη στον Ναό της Αρτέμιδος (Αρτεμίσιο), ένα από τα Επτά Θαύματα του αρχαίου κόσμου.

Η Έφεσος ήταν κτισμένη αρχικά πολύ κοντά στη θάλασσα, αλλά οι συνεχείς προσχώσεις του ποταμού Καΰστρου την απομάκρυναν σταδιακά από την ακτογραμμή, γεγονός που συντέλεσε καθοριστικά στην παρακμή της πόλης (η Έφεσος απέχει σήμερα περίπου 10 χλμ. από τη θάλασσα).

Ο ναός της Ηρας αντιγράφει αρχιτεκτονικά τον αντίστοιχο της Ομόνοιας.

Από τους πλέον δημοφιλείς τουριστικούς προορισμούς της Τουρκίας (με περισσότερους από 2.500.000 επισκέπτες ετησίως), η Εφεσος είναι σήμερα ένα από τα μεγαλύτερα υπαίθρια αρχαιολογικά μουσεία του κόσμου, με μνημεία που αναφέρονται στην ελληνιστική, τη ρωμαϊκή και στην πρωτοχριστιανική περίοδο. Αν και η σκαπάνη των αρχαιολόγων έχει φέρει στο φως μόλις το 13% της πόλης, ο επισκέπτης έχει τη δυνατότητα να σχηματίσει μια αντιπροσωπευτική εικόνα για το μέγεθος και τη μεγαλοπρέπεια μιας πόλης 250.000 κατοίκων του 2ου π.Χ. αιώνα.

Η Βιβλιοθήκη του Κέλσου, η μαρμαρόστρωτη κεντρική Οδός των Κουρητών, η Αγορά, η κρήνη του Τραϊανού, το Ωδείο, το Πρυτανείο, τα Θερμά Λουτρά της Σχολαστικίας, τα δημόσια αποχωρητήρια, ο ναός του Αδριανού και οι κατοικίες των πατρικίων θα μονοπωλήσουν το ενδιαφέρον σας και θα σας εντυπωσιάσουν με την αριστουργηματική αρχιτεκτονική τους.

Το καλοδιατηρημένο θέατρο του 4ου π.Χ. αιώνα. 

Εκεί που αξίζει όμως να σταθείτε περισσότερο είναι στο Μεγάλο Θέατρο της πόλης, το μεγαλύτερο της αρχαιότητας, χωρητικότητας 24.000 θεατών. Το υπέροχο αρχαιοελληνικό θέατρο της Εφέσου, όπου κήρυξε ο Απόστολος Παύλος, κτίστηκε τον 4ο π.Χ. αιώνα, ανακατασκευάστηκε τη ρωμαϊκή περίοδο και διαθέτει θαυμάσια ακουστική. Κατά τους καλοκαιρινούς μήνες, το Μεγάλο Θέατρο της Εφέσου φιλοξενεί παραστάσεις αρχαίου ελληνικού θεάτρου και πλήθος άλλων πολιτιστικών εκδηλώσεων.

Το Σπίτι της Παρθένου Μαρίας

Στιγμιότυπο από το εσωτερικό της Βασιλικής. 

Το Σπίτι της Παρθένου Μαρίας βρίσκεται στην κορυφή του όρους Αλαντάγ, 6 χλμ. από τον αρχαιολογικό χώρο της Εφέσου. Λέγεται ότι η Αγία Παρθένος παρέμεινε εδώ έως το τέλος της ζωής της (60 ή 70 μ.Χ.). Ο Άγιος Ιωάννης έθαψε την Παρθένο Μαρία κάπου σ' αυτό το βουνό, σε άγνωστο όμως σημείο. Ένας σταυροειδής ναός χτίστηκε κατόπιν από τους χριστιανούς στο σημείο που έζησε η Θεοτόκος. Το Σπίτι της Παρθένου Μαρίας, μαζί με το Αγίασμα (κρήνη), αποτελούν έναν προσφιλή χώρο επίσκεψης για χριστιανούς και μουσουλμάνους προσκυνητές.

Ακράγαντας - Ιταλία

Το Βαπτιστήριο είναι από τα πιο καλαίσθητα μνημεία του Βουθρωτού.

Η Κοιλάδα των Ναών

Μπορεί ο μύθος να «χρεώνει» την ίδρυση του Ακράγαντα στον γνωστό Δαίδαλο, οι ιστορικοί, αντίθετα, υποστηρίζουν ότι η πόλη θεμελιώθηκε το 580 π.Χ. από αποίκους της Γέλας, οι οποίοι στην πλειονότητά τους ήταν Κρήτες, Ρόδιοι και Δωριείς.

Εναν αιώνα αργότερα, όταν τη διακυβέρνηση του Ακράγαντα ασκούσε ο τύραννος Θήρων (480 π.Χ. - 473 π.Χ.), η σικελική πόλη ήταν ήδη μία από τις πλουσιότερες και επιφανέστερες ελληνικές αποικίες της Μεγάλης Ελλάδας. Ταυτόχρονα, μια δημιουργική περίοδος δύο αιώνων ξεκινούσε για τους Ακραγαντινούς - ήταν η εποχή που οικοδομήθηκαν οι λαμπροί ναοί της «Κοιλάδας των ναών».

Η παλαιοχριστιανική Βασιλική του Βουθρωτού είναι ένα ορθογώνιο θρησκευτικό κτίσμα του 6ου μ.Χ. αιώνα.

Η παρακμή δεν άργησε να έρθει. Το 210 π.Χ. ο Ακράγαντας πέρασε οριστικά στα χέρια των Ρωμαίων, που τη μετονόμασαν σε Agrigentum, ενώ όλοι οι μετέπειτα κατακτητές (Βυζαντινοί, Αραβες και Νορμανδοί) φρόντισαν να αφήσουν τα δικά τους σημάδια στην πόλη.

Ο αρχαιολογικός χώρος της «Κοιλάδας των Ναών» στον Ακράγαντα απλώνεται πάνω σ' ένα μικρό λόφο και χωρίζεται σε δυτικό και ανατολικό τομέα. Σαφώς εντυπωσιακότερος εμφανίζεται ο δυτικός, όπου μπορείτε να δείτε τον Ναό του Ηρακλή, της Ομόνοιας και της Ηρας, καθώς και αρκετές χριστιανικές κατακόμβες, όπου φυλάσσονται οστά χριστιανών μαρτύρων.

Η Απολλωνία ήταν το επίνειο της αρχαίας Κυρήνης.

Ο ναός του Ηρακλή, από τα παλαιότερα κτίσματα της «Κοιλάδας των Ναών», οικοδομήθηκε τον 6ο π.Χ. αιώνα, ενώ μόλις 4 από τους 38 κίονες παραμένουν όρθιοι, μαρτυρώντας τις επιβλητικές διαστάσεις του ναού.

Περίστυλος εξάστυλος ναός, δείγμα αυστηρής δωρικής αρχιτεκτονικής με 34 κίονες, ο ναός της Ομόνοιας (430 π.Χ.) ήταν αφιερωμένος στην ενότητα των Ελλήνων της Σικελίας. Μαζί με το Θησείο στην Αθήνα, είναι από τους πιο καλοδιατηρημένους ναούς όλου του Ελληνισμού της αρχαιότητας. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι ο ναός της Ομόνοιας μετατράπηκε τον 6ο μ.Χ. αιώνα σε βυζαντινή εκκλησία, για να πάρει και πάλι την αρχική κλασική του μορφή τον 18ο αιώνα.

Η παράκτια περιοχή της Απολλωνίας, εκεί όπου η Μεσόγειος ακουμπά την αρχαία ελληνική αποικία της Λιβύης.

Ο ναός της Ηρας (5ος π.Χ. αιώνας) αντιγράφει αρχιτεκτονικά τον αντίστοιχο της Ομόνοιας. Σώζονται περιμετρικά όλοι σχεδόν οι κίονες, ενώ στο εσωτερικό του ναού διακρίνονται ίχνη πυρκαγιάς από την καταστροφική επιδρομή των Καρχηδονίων στην πόλη (406 π.Χ.).

Στον ανατολικό τομέα του αρχαιολογικού χώρου, ο ναός του Ολυμπίου Διός αποτελούσε τον μεγαλύτερο δωρικό ναό όλου του αρχαίου ελληνικού κόσμου. Οικοδόμημα τεραστίων διαστάσεων, εντυπωσίαζε με τις 38 μορφές γιγάντων (τους επονομαζόμενους Τελαμώνες) που συγκρατούσαν σε στάση Ατλαντα τον θριγκό του ναού. Απ' αυτό το εξαίσιο δείγμα δωρικής αρχιτεκτονικής, δεν διασώζεται σχεδόν τίποτα, αφού καταστράφηκε από τους Καρχηδόνιους το 406 π.Χ.

Τα απομεινάρια της Δυτικής Βασιλικής στην Απολλωνία.

Στον ίδιο χώρο βλέπετε επίσης τον ναό των Διόσκουρων (Κάστορα και Πολυδεύκη) - μόλις 4 κίονες του μνημείου έχουν απομείνει σήμερα, σηματοδοτώντας τον λατρευτικό χώρο. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν ακόμα ο ναός της Δήμητρας και του Ασκληπιού, τα απομεινάρια του αρχαίου τείχους της Ακρόπολης του Ακράγαντα και η εκκλησία του Αγίου Νικολάου (12ου αιώνα), που χτίστηκε στη θέση αρχαίου ελληνικού ναού.

Δίπλα στην εκκλησία του Αγίου Νικολάου βρίσκεται το Αρχαιολογικό Μουσείο με σημαντικά ευρήματα από την περιοχή του Ακράγαντα, που συμπεριλαμβάνεται στη λίστα των Μνημείων της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO από το 1997.

Η πλουσιότερη πόλη της Μεγάλης Ελλάδας

Ο χώρος της Ανατολικής Βασιλικής στην Απολλωνία.

Ο Ακράγαντας ήταν από τις πλουσιότερες πόλεις στη Μεγάλη Ελλάδα τον 5ο π.Χ. αιώνα, αφού η μεγάλη παραγωγή γεωργικών προϊόντων (λάδι και κρασί) απέφερε τεράστιο πλούτο στους Ακραγαντίνους. Οι υπόλοιποι αρχαίοι Ελληνες έλεγαν ότι: «Οι κάτοικοι του Ακράγαντα έτρωγαν και έπιναν σαν να πρόκειται να πεθάνουν αύριο και έχτιζαν τις οικείες τους με τέτοιον τρόπο σαν να πρόκειται να μην πεθάνουν ποτέ».

Χαρακτηριστική ήταν η ιστορία ενός Ακραγαντίνου, ο οποίος, όταν πάντρεψε την κόρη του κάλεσε στο γαμήλιο τραπέζι όλους τους κατοίκους της πόλης, ενώ στη διαδρομή απ' όπου πέρασε η γαμήλια πομπή των 800 αρμάτων είχε ανάψει παντού πυρές.

Αρχαιολογικός χώρος Ακράγαντα

Μία από τις ρωμαϊκές θέρμες που υπάρχουν στον αρχαιολογικό χώρο. 

Κείμενο-φωτογραφίες: Κωνσταντίνος Μητσάκης΄
Πηγή: ethnos.gr