Ποια ήταν η Δούκισσα της Πλακεντίας; - Η φιλελληνική της δράση - Ο ερχομός της στην Ελλάδα - Ο θάνατος της μοναχοκόρης της Ελίζας - Τα σπίτια της στην Αττική - Η πολυτάραχη ζωή της
Κάποιες και κάποιοι τη γνωρίζουν μόνο από τον Σταθμό του Μετρό της Αθήνας που έχει πάρει το όνομά της και την ομώνυμη λεωφόρο στο Χαλάνδρι, κάποιες και κάποιοι ξέρουν λίγα πράγματα γι’ αυτή, ελάχιστες και ελάχιστοι περισσότερα. Αναφερόμαστε στη Δούκισσα της Πλακεντίας, μια αινιγματική προσωπικότητα που ανέπτυξε έντονη φιλελληνική δράση κατά τα χρόνια της Επανάστασης του 1821 και μετά την ίδρυση του νέου ελληνικού κράτους εγκαταστάθηκε μαζί με τη μοναχοκόρη της Ελίζα στη χώρα μας και ως τον θάνατό της υπήρξε μία από τις σημαντικότερες προσωπικότητες που έζησαν στην Ελλάδα του Όθωνα και της Αμαλίας.
Ποια ήταν η Δούκισσα της Πλακεντίας;
Ίσως πρέπει να ξεκινήσουμε την αναφορά μας στη Δούκισσα της Πλακεντίας από το ποια είναι… η Πλακεντία. Με το όνομα αυτό (από τη λατινική της ονομασία Placentia) αναφέρεται επίσης η πόλη της βορειοδυτικής Ιταλίας Πιατσέντζα γνωστή κυρίως στους ποδοσφαιρόφιλους και τους παίχτες του στοιχήματος έστω κι αν τώρα αγωνίζεται στην ιταλική Serie C.
Ο τίτλος του Δούκα της Πλακεντίας που κληρονόμησε ο σύζυγός της το 1824 έδωσε στη σύζυγό του Σοφία (γαλ. Sophie) τον αντίστοιχο γυναικείο τίτλο της Δούκισσας της Πλακεντίας.
Η Δούκισσα της Πλακεντίας (γαλ. Duchesse de Plaisance) ήταν Γαλλίδα ευγενής και ένθερμη φίλη της Ελλάδας. Ήταν κόρη του Γάλλου μαρκήσιου Francois Barbe (de) Marbois, διαπρεπούς πολιτικού κατά τα χρόνια της Α’ Αυτοκρατορίας και της Παλινόρθωσης. Όταν ο Barbe (de) Marbois διορίστηκε επιτετραμμένος της Γαλλίας στις Η.Π.Α. παντρεύτηκε την κόρη του πολιτικού από την Πενσιλβάνια Wiliam Moore, Elizabeth. Από τον γάμο αυτό γεννήθηκε το 1785 η Σοφία, η μετέπειτα Δούκισσα της Πλακεντίας. Το 1802 η Σοφία παντρεύτηκε τον μετέπειτα στρατηγό Anne-Charles Lebrun (1775-1859). Το 1804 γεννήθηκε η μοναχοκόρη τους Ελίζα. Ο Lebrun ήταν εκείνη την εποχή υπασπιστής του Ναπολέοντα και το νεαρό ζευγάρι είχε έντονη παρουσία στην αυτοκρατορική αυλή! Η Σοφία διατηρούσε φιλολογικό σαλόνι στο οποίο σύχναζαν σημαντικοί διανοούμενοι της εποχής, όπως ο Ουγκό, ο Λαμαρτίνος κ.α. (πηγή:Βικιπαίδεια).
Η Δούκισσα της Πλακεντίας στην Ελλάδα
Με τον Κυβερνήτη φαίνεται ότι η Δούκισσα της Πλακεντίας είχε ερωτική σχέση. Για την προσωπική ζωή του Ιωάννη Καποδίστρια είναι γνωστός και ο έρωτάς του με τη Ρωξάνη Στούρτζα (1786-1844), με την οποία γνωρίστηκε το 1809. Η Ρωξάνη υπήρξε δραστήριο μέλος της ‘’Φιλομούσου Εταιρείας Βιέννης’’, που ίδρυσε ο Καποδίστριας, ενώ πρόσφερε σημαντικές υπηρεσίες στη χώρα μας ιδιαίτερα με τη βοήθεια που παρείχε στους Έλληνες πρόσφυγες που έφτασαν στην Οδησσό. Στο Ναύπλιο η Σοφία και η Ελίζα έμειναν 17 μήνες.
Η αγάπη της για την Ελλάδα όμως ήταν πολύ μεγάλη. Έτσι το 1834 εγκαταστάθηκαν με την Ελίζα στην Αθήνα και σύντομα έγινε μία από τις εξέχουσες φυσιογνωμίες της μικρής τότε κοινωνίας της πρωτεύουσας. Στενή φίλη της εκείνη την εποχή ήταν η λαίδη Τζένη Θεοτόκη, μια γυναίκα με πολυτάραχη ζωή. Αγγλίδα αριστοκράτισσα (αρχικό όνομα JaneElisabethDigby, LadyEllenborough) (1802-1881) ήταν γνωστή για τους πολλούς ερωτικούς της δεσμούς. Το 1831 βρέθηκε στην αυλή του βασιλιά Λουδοβίκου Α’ της Βαυαρίας, πατέρα του Όθωνα. Υπήρξε ερωμένη του και απέκτησε από αυτόν ένα εξώγαμο παιδί. Την ίδια περίοδο γνώρισε στο Μόναχο τον κόμη Σπυρίδωνα Θεοτόκη, τον ερωτεύτηκε, έγινε Ορθόδοξη και τον παντρεύτηκε. Αρχικά εγκαταστάθηκαν στην Κέρκυρα και αργότερα στην Αθήνα. Υπήρξε στενή φίλη της Δούκισσας της Πλακεντίας, ωστόσο οι σχέσεις τους διαταράχθηκαν από κάποια ερωτική σχέση της Κόμισσας, που συνέχισε την άστατη ζωή και λέγεται ότι υπήρξε ερωμένη και του Όθωνα. Μάλιστα η Τζένη Θεοτόκη μετά από έναν θυελλώδη δεσμό με τον Χριστόδουλο Χατζηπέτρο που προκάλεσε σάλο, έφυγε για ένα ταξίδι στην Ανατολή. Στη Συρία γνώρισε και ερωτεύτηκε έναν Βεδουίνο σεΐχη, νεότερό της κατά 17 χρόνια και τον παντρεύτηκε. Έζησαν μαζί ως τον θάνατό της, το 1881.
Το 1834-1835 οικοδομήθηκε το πρώτο σπίτι της Δούκισσας της Πλακεντίας. Βρισκόταν σε μία πάροδο της οδού Πειραιώς, τη σημερινή οδό Μυλλέρου. Είχε υπόγειο, ισόγειο και πρώτο όροφο και ήταν κατασκευασμένο από ξύλο. Η περιοχή όπου βρισκόταν το σπίτι ήταν ερημική και γύρω από αυτό υπήρχαν ελάχιστα σπίτια.
Στην Αθήνα η Δούκισσα περιστοιχίστηκε από μικρή ομάδα προστατευομένων της, θυγατέρων αγωνιστών του 1821. Πολλά έχουν γραφτεί για τη σχέση της Δούκισσας της Πλακεντίας και της κόρης της Ελίζας με τον αγωνιστή του ’21 και μετέπειτα υπασπιστή του Όθωνα Ηλία Κατσάκο Μαυρομιχάλη (1800-1836), γιο του Ιωάννη (Κατσή) Μαυρομιχάλη και ανιψιό του θρυλικού Πετρόμπεη. Όταν τον Απρίλιο του 1836 ο Όθωνας πήγε στο Μόναχο για να βρει νύφη συνοδευόταν από τους δύο υπασπιστές του: τον Ηλία Κατσάκο Μαυρομιχάλη και τον Αντώνιο Μιαούλη (1800-1836), γιο του θρυλικού ναυμάχου Ανδρέα Μιαούλη με αξιόλογη δράση κατά τα χρόνια του Αγώνα. Η χολέρα που θέριζε τότε την πρωτεύουσα της Βαυαρίας στοίχισε τη ζωή των δύο νέων που τάφηκαν εκεί. Ο Πολύβιος Δημητρακόπουλος στο μυθιστόρημά του ‘’Η Δούκισσα της Πλακεντίας’’ αναφέρει ότι ο Κατσάκος έσωσε τη Σοφία και την Ελίζα από βέβαιο θάνατο όταν το άλογο της άμαξάς τους αφηνίασε και τις οδηγούσε στον γκρεμό. Οι δύο γυναίκες γοητεύτηκαν από τον Κατσάκο και ο πρόωρος θάνατός του τις συγκλόνισε.
Για να ξεπεράσουν τον χαμό του Ηλία έκαναν ένα ταξίδι στην Ανατολή. Στη Βηρυτό η ασθενική Ελίζα πέθανε από στηθικό νόσημα οφειλόμενο πιθανότατα στην εξάπλωση της πανώλης.
Τον θάνατο της κόρης της η Δούκισσα δεν τον ξεπέρασε ποτέ. Βαλσάμωσε τη σορό της και με αυτή επέστρεψε στην Ελλάδα. Την τοποθέτησε μάλιστα σ’ ένα γυάλινο φέρετρο στο υπόγειο του σπιτιού της στην οδό Πειραιώς. Μια μεγάλη πυρκαγιά που ξέσπασε όμως σ’ αυτό στις 19/31 Δεκεμβρίου 1847, ενώ στην περιοχή επικρατούσαν ισχυροί άνεμοι, αποτέφρωσε και το ταριχευμένο σώμα της Ελίζας. Η Δούκισσα ποτέ δεν έφτιαξε εκεί άλλο σπίτι. Μετά τον θάνατό της (1854) το οικόπεδο το κληρονόμησε ο τραπεζίτης Γ. Σκουζές, σύζυγος της Ελένης Καψάλη γραμματέως της Δούκισσας, ο οποίος το πούλησε στο Δημόσιο. Λίγα χρόνια αργότερα δόθηκε στο γειτονικό ορφανοτροφείο Χατζηκώνστα, το οποίο και επεκτάθηκε. Στα τελευταία χρόνια της ζωής της η Δούκισσα δεν δεχόταν καμία επίσκεψη εκτός από τη Φωτεινή Μαυρομιχάλη, Δεσποινίδα των Τιμών της Βασίλισσας Αμαλίας, την οποία η ίδια είχε αναθρέψει και την Ελένη Καψάλη, κόρη του Μεσολογγίτη ήρωα Χρήστου Καψάλη.
Όπως αναφέραμε η Δούκισσα της Πλακεντίας είχε αγοράσει οικόπεδα στην Αθήνα από την εποχή που βρισκόταν στο Ναύπλιο. Το 1840 αγόρασε 1.738 στρέμματα στην Πεντέλη έναντι 7.512 δραχμών, ευτελές ποσό για τόσο μεγάλη έκταση. Επίσης, αγόρασε από το Δημόσιο άλλα 1.530 στρέμματα στην περιοχή της Λιβαδειάς. Τα γνωστά σπίτια της στην Αττική ήταν τα εξής: (Πηγή: Θάνος Κονδύλης ‘’Η Δούκισσα της Πλακεντίας’’)
Το πρώτο σπίτι της στην οδό Πειραιώς(Μυλλέρου).
Η Βίλα Ιλίσια (σημερινό Βυζαντινό Μουσείο), που οικοδομήθηκε την περίοδο 1840-1848. Το οικόπεδο έφτανε στους πρόποδες του Λυκαβηττού και είχε έκταση 31 στρέμματα. Το αγόρασε από τον Σταμάτη Κλεάνθη το 1840 έναντι 4.600 δραχμών.
Για να γίνουν κάποιες συγκρίσεις αναφέρουμε ότι όπως γράφει ο Θάνος Κονδύλης το μεροκάματο ενός Έλληνα εργάτη εκείνη την εποχή ήταν μία δραχμή.
Το μεγάλο σπίτι με τη στοά και άλλους βοηθητικούς χώρους, το οποίο δώρισε στον προσωπικό της γιατρό Μπέρναρντ Ρέζερ το 1851. Βρισκόταν είτε κοντά στη σημερινή οδό Μουρούζη, είτε στην οδό Αμαρουσίου κοντά στο Λόφο των Νυμφών στο Θησείο. Αρχιτέκτονάς του ήταν ο Κρίστιαν Χάνσεν.
Το αριστουργηματικό Καστέλο της Ροδοδάφνης, που άρχισε να χτίζεται το 1840 στον λόφο Κουφού της Πεντέλης. Η Όλγα Μπαδήμα-Φουντουλάκη στο βιβλίο της ‘’Η Δούκισσα της Πλακεντίας και οι Αρχιτέκτονές της’’ (Αθήνα 2011) γράφει ότι τα σχέδιά του ανήκουν στον Γάλλο αρχιτέκτονα Andre Couchaud (1813-1849). Επειδή αυτός έφυγε γρήγορα από την Αθήνα την κατασκευή του ανέλαβε ο Σταμάτης Κλεάνθης. Σήμερα το Καστέλο της Ροδοδάφνης είναι γνωστό ως Πύργος Δουκίσσης Πλακεντίας. Η ‘’συνεργασία’’ της Δούκισσας με τον Couchaud αποτελεί πολύ πρόσφατη ανακάλυψη. Μέχρι πριν λίγα χρόνια επικρατούσε η άποψη ότι μόνο ο Κλεάνθης και ο Χάνσεν ήταν αρχιτέκτονες των σπιτιών της.
Ο μικρός πύργος Tourelle (ξενώνας) στην Πεντέλη (1846)
Η βίλα με το όνομα Plaisance (Πλακεντία) στην Πεντέλη (1846-1847) και
Το οίκημα Maisonette στην Πεντέλη (1840-1841)
Θρύλοι και αλήθειες για τη Δούκισσα της Πλακεντίας
Για τη Δούκισσα της Πλακεντίας έχουν γραφτεί πάρα πολλά, ορισμένα από τα οποία ανήκουν στη σφαίρα της επιστημονικής φαντασίας. Σ’ αυτό συντέλεσαν και τα μυθιστορηματικού χαρακτήρα έργα που γράφτηκαν γι’ αυτή. Το 1886 κυκλοφόρησε ένα δεκαεξασέλιδο με τίτλο ‘’Τρεις Μήνες παρά τη Δουκίσση της Πλακεντίας, έργον πρωτότυπον, Φυλλάδιον πρώτον’’ με συγγραφέα τον Δημοσθένη Βρατσάνο, γραμματέα της Δούκισσας για λίγο καιρό. Το 1909 ο Γερμανός Richard Voss έγραψε τη ‘’Δούκισσα της Πλακεντίας’’, που αργότερα μεταφράστηκε και στα ελληνικά. ‘’Ανόητον μυθιστόρημα, έξω πάσης κριτικής αντιλήψεως’’ γράφει γι’ αυτό ο Δ. Καμπούρογλου, το έργο του οποίου ‘’Η Δούκισσα της Πλακεντίας’’ είναι από τα αξιολογότερα. Το μυθιστόρημα του Πολύβιου Δημητρακόπουλου (‘’Αι Αθήναι του Όθωνος: Η Δούκισσα της Πλακεντίας’’,1916) βρίθει φανταστικών στοιχείων. Αξιόλογη είναι η δημοσίευση σε δύο μέρη στην εφημερίδα ‘’Εστία’’ (1892) κειμένων του Θεόδωρου Βελλιανίτη για τη Δούκισσα της Πλακεντίας, τα οποία αναφέρονται κυρίως στις ιδιοτροπίες της αλλά και στους έρωτές της, άλλους από τους οποίους δέχεται ως αληθινούς και άλλους ως αποκυήματα φαντασίας. Το 1943 ο Δημήτριος Γατόπουλος στο μυθιστόρημά του ‘’Η Δούκισσα της Πλακεντίας’’ αναπαράγει όσα είχαν γραφτεί μέχρι τότε (Στ. Γκότσης ‘’Δούκισσα της Πλακεντίας. Η πρόσληψη του ανοίκειου και η διαχρονική περιπέτεια ενός θρύλου’’). Το 1956 η πρώτη Ελληνίδα σκηνοθέτιδα η Μαρία Πλυτά γύρισε την ταινία ‘’Η Δούκισσα της Πλακεντίας’’, που γνώρισε μεγάλη εισπρακτική επιτυχία.
Σίγουρο είναι ότι η Δούκισσα υποστήριζε τον γαλλόφιλο Ιωάννη Κωλέττη, όπως και ότι ενώ αρχικά είχε εξαιρετικές σχέσεις με το παλάτι αργότερα συγκρούστηκε με το βασιλικό ζεύγος.
Σύμφωνα με τον θρύλο, μια κατάρα την κατέτρεχε: Θα πέθαινε μόλις ολοκλήρωνε κάποιο από τα κτίριά της. Αυτό τον χρησμό της τον είχε δώσει κάποια τουρκογύφτισσα που η Δούκισσα ρώτησε κάποτε για την τύχη της. Γι’ αυτό ποτέ δεν άφησε να τελειώσει κάποιο από τα σπίτια στα οποία έμενε.
Αλλά και το σπίτι της οδού Πειραιώς (Μυλλέρου) επιβεβαίωσε τη λαϊκή πρόληψη ότι είχε θεϊκή κατάρα, καθώς η Δούκισσα διατηρούσε σ’ αυτό άταφη τη νεκρή κόρη της «Να λοιπόν η λαμπάδα της πεθαμένης που βάζει τη φωτιά» γράφει ο Μενέλαος Γ. Τσικλίδης στο βιβλίο του «Αττική, η Μαγική Γη».
Για λόγους που δεν γνωρίζουμε, η λίμνη Θαλάσσι μπαζώθηκε (!) το 1964, ενώ το 1981 κατασκευάστηκε στην μπαζωμένη λίμνη γήπεδο ποδοσφαίρου… Μήπως ήρθε η ώρα για την αντίστροφη πορεία; Τα περίφημα σκυλιά της Δούκισσας, κατασπάραζαν ένα γέρο ή μια γριά κάθε χρόνο, από τους ζητιάνους που τολμούσαν να πλησιάσουν το σπίτι της.
Και γύρω από τη θρησκεία της Δούκισσας έχουν γραφτεί διάφορα. Φαίνεται ότι πρέσβευε δική της «θρησκεία», ένα μείγμα φεουδαλικών δοξασιών, ιουδαϊσμού και μωαμεθανισμού. Χρηματοδότησε τη Συναγωγή της Χαλκίδας, ενώ το όνομά της έχει εμπλακεί και στα «Παρκερικά» (1850).
Πολύς λόγος έχει γίνει για την ερωτική σχέση της Δούκισσας με τον περιβόητο λήσταρχο Χρήστο Νταβέλη. Έχουν γραφτεί διάφορα για υπόγειες στοές που συνδέουν το Καστέλο της Ροδοδάφνης με τη σπηλιά του Νταβέλη. Αυτά δεν ευσταθούν καθώς ο Νταβέλης άρχισε τη δράση του στην Αττική το 1855 έναν χρόνο μετά τον θάνατο της Δούκισσας. Γενικά, η Πεντέλη είναι ένα βουνό που συνδέεται με πολλά "ανεξήγητα φαινόμενα". Εκεί βρίσκεται και ο περίφημος "αντιβαρυτικός δρόμος".Αντίθετα, φαίνεται ότι η Δούκισσα είχε συνάψει ερωτική σχέση με τον Μενιδιάτη ληστή Σπύρο Μπίμπιση (περ. 1800-1847) που την απήγαγε το 1846 αλλά την άφησε ελεύθερη είτε μετά την καταβολή κάποιου μικρού ποσού είτε μετά από παρέμβαση των κατοίκων του Χαλανδρίου που είχαν ευεργετηθεί ποικιλοτρόπως από τη Δούκισσα.
Ο Μπίμπισης ήταν αμφιλεγόμενη προσωπικότητα. Σκοτώθηκε μετά από προδοσία το 1847 από έναν άλλο ληστή τον Χρήστο Βουλγαράκη (ή Βούλγαρη). Όπως γράφει ο Θάνος Κονδύλης: «Ο γλύπτης Ζίγκελ δήλωνε εντυπωσιασμένος από την ομορφιά, την ευγένεια και τη φιλοξενία του (ενν. του Μπίμπιση), ο δε Κρίστιαν Χάνσεν έδειχνε ακόμα και στενοχωρημένος με τον θάνατό του».
Πάντως, στα τελευταία χρόνια της ζωής της η Δούκισσα είχε παραμορφωθεί λόγω της υδρωπικίας, από την οποία έπασχε ενώ η συμπεριφορά της άγγιζε τα όρια της μισανθρωπίας.
Επίλογος
Η Δούκισσα της Πλακεντίας πέθανε τον Μάιο του 1854. Τάφηκε στην Πεντέλη κοντά στη σημερινή πλατεία. Η εφημερίδα «Ελπίς» στις 17 Μαΐου 1854 έγραφε: «αι μικραί ιδιοτροπίαι της ουδένα έβλαψαν, πολλούς όμως ωφέλησαν και ουδαίν αφαιρούσι του σεβασμού τον οποίον το Κοινόν έφερεν προς αυτήν, ως γυναίκα ενάρετο και φιλάνθρωπον».
Μιχάλης Στούκας
ΘΑΝΟΣ ΚΟΝΔΥΛΗΣ: «Η Δούκισσα της Πλακεντίας. Δάκρυα για τον έρωτα και την πατρίδα», Εκδόσεις Ψυχογιός, 2019.
ΜΕΝΕΛΑΟΣ Γ. ΤΣΙΚΛΙΔΗΣ, «ΑΤΤΙΚΗ Η ΜΑΓΙΚΗ ΓΗ», Εκδόσεις Aldebaran, 1998.
Στ. Γκότσης, «Δούκισσα της Πλακεντίας: Η πρόσληψη του ανοίκειου και η διαχρονική περιπέτεια ενός θρύλου».
protothema.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου