Το πρώτο ελληνικό βιβλίο που τυπώθηκε στην Ρώμη! Ήταν οι Ωδές του Πινδάρου, το 1515…

Του Γιώργου Λεκάκη

Με τίτλο «PINDAR. Olympia, Pythia, Nemea, Isthmia», εκυκλοφόρησαν στην Ρώμη και στα ελληνικά οι Ωδές του Πινδάρου, από τον Ζαχαρία Καλλέργη, για τον Κορνέλιο Μπενίνο, στις 13 Αυγούστου 1515…

Ήταν το πρώτο ελληνικό βιβλίο που εκτυπώθηκε στην Ρώμη!

Και η πρώτη έκδοση του Πινδάρου με σχόλια!

Ο Θηβαίος Πίνδαρος ήταν «το λαμπρότερο αστέρι στον κανόνα της Αλεξάνδρειας... Αυτή η έκδοση ήταν πάντα αναγνωρισμένη ως ανώτερη από άποψη κειμένων» από τον editio princeps, που δημοσιεύθηκε δύο χρόνια ενωρίτερα από τον Άλδο / Aldus («The Greek Book»).

Όταν ο διπλωμάτης, πρέσβυς και ένας από τους σημαντικότερους Βυζαντινούς λογίους της Αναγέννησης, Ιανός Λάσκαρις (1445 - 1534), από την Ρύνδακο της Προποντίδας, ίδρυσε το ελληνικό κολλέγιο στην Ρώμη, κατόπιν εντολής του φιλέλληνος πάπα Λέοντος Ι΄ (πάπας με ελληνική καταγωγή, από τους Μεδίκους), στρατολόγησε τον Ζ. Καλλιέργη ως διευθυντή του. Ο Ζ. Καλλιέργης εδημιούργησε τον πρώτο ελληνικό τύπο (τυπογραφικά στοιχεία και τυπογραφείο) στην Villa Chigi, όπου εδημιούργησε αυτό το βιβλίο για τους μαθητάς του.

Ο Κρητικός τυπογράφος, εκδότης, σχεδιαστής τυπογραφικών στοιχείων και λόγιος Ζαχαρίας Καλλιέργης (1473-1524;), από το Ρέθυμνο, ήταν ο διευθυντής του Ελληνικού Γυμνασίου Ρώμης (1517 - 1521)![1]

Η γεμάτη ποίηση του Πινδάρου συνοδεύεται από τα σχόλια, «για να δώσει στον αναγνώστη κάποια βοήθεια, σε ένα δύσκολο κείμενο» (Wilson).

Υπάρχουν πολλές παραλλαγές του κειμένου - περιγράφονται εντυπωσιακά από τον St. Fogelmark, ο οποίος έχει επίσης λύσει ένα μακρόχρονο παράξενο θέμα με αυτό βιβλίο: Οι καταγραφές δείχνουν ότι η πρώτη συγκέντρωση ήταν ternion – δηλ. τρία (κομμάτια, φύλλα) μαζί σε ένα. Αλλά όλα τα υπάρχοντα αντίγραφα περιέχουν μόνο δύο, που φέρουν ένα επίγραμμα στον ευρετή Cornelio Benigno - εκτός από ένα. Η πρώτη συλλογή του αντιγράφου, στο Jesus College, περιέχει μια επιστολή που ευχαριστεί τον Chigi, για την χρηματοδότησή του και πιθανότατα είχε αρχικά 6 φύλλα. Ο Fogelmark υποστηρίζει ότι η πρώτη συγκέντρωση της ύλης επανασυστάθηκε αφού ο Chigi ανέλαβε την προστασία του έργου, αλλά ήταν πολύ αργά για να επανέλθει το κομμάτι (ο κολοφών;), που είχε πια χαθεί…

Κατά τα άλλα, η έκδοση είναι σε σχήμα 4ο - quarto (234 x 159 χλστ), με ελληνικούς τύπους. Τυπωμένο σε κόκκινο και μαύρο. Με ξυλογραφίας του κηρύκειου και του δικέφαλου αετού του Καλλέργη στον τίτλο και τον αετό να επαναλαμβάνεται στο τελικό φύλλο.

Από τον ίδιο αιώνα, για το ίδιο βιβλίο του Πινδάρου, με σχόλια, θα σημειώσω και την έκδοση «Ολύμπια. Πύθια. Νέμεα. Ίσθμια, μετά εξηγήσεως παλαιάς πάνυ ωφελίμου, και σχολίων ομοίων» / «Pindari Olympia. Pythia. Nemea. Isthmia», εκδ. Opera et impensa Petri Brubacchij (του Πέτρου Βούρβαχη, επίσης Κρητικού εκ Σφακίων), στην Φρανκφούρτη / Francoforti, το 1542 / MDXLII.

Αλλά και την έκδοση στην Βασιλεία Ελβετίας, από τον And Crat, το 1526 - ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΠΡΟΣΕΧΩΣ...

ΠΗΓΕΣ:

Adams P, 1221 «Το ελληνικό βιβλίο»,

Fogelmark Steffan «The Kallierges Pindar: A Study in Renaissance Greek Scholarship and Print».

Wilson Nigel «From Byzantium to Italy»,

Λεκάκης Γ. "Βιβλιογραφία".

ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 16.4.2018. 

ΣΗΜΕΙΩΣΙΣ:

[1] Μέχρι τότε είχε εκδώσει το «Μέγα Ετυμολογικόν» έργο Κρητικών λογίων (1499), «Υπόμνημα εις τας δέκα κατηγορίας του Αριστοτέλους» (1499), «Υπομνήματα εις τας πέντε φωνές από φωνής Αμμωνίου μικρού του Ερμου» (1500), «Αγαπητού διακόνου παραινετικά κεφάλαια προς Ιουστινιανόν» (1509) και «Θωμά του Μαγίστρου, κατ’ αλφάβητον Αττίδος διαλέκτου εκλογα, εις οι δοκιμώτατοι ορώνται των παλαιών, και τινες αυτής παρασημειώσεις και διαφοραί» (1515).

arxeion-politismou.gr