ΦΙΛΕΝΤΕΜ ΕΝΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΜΙΑ ΟΛΟΚΛΗΡΗ ΙΣΤΟΡΙΑ.

Μια παντρεμένη αγαπώ θεός να την φωτίσει μωρό μου
τον άντρα της να απαρνηθεί
και ‘μένα ν ‘αγαπήσει…
Φιλεντέμ, φιλεντέμ, φιλέντεμ
Φιλεντέμ, φιλεντέμ ο τσι΄ αμάν αμάν
Ποιος δεν έχει σιγοτραγουδήσει αυτό το τραγούδι όταν βγαίνει από τα χείλη του αείμνηστου Νίκου Ξυλούρη? Και πόσοι από μας ξέρουμε την ιστορία του η έστω την ετυμολογία της λέξεως φιλεντέμ? Ίσως πολλοί ,ίσως όμως και ελάχιστοι!
Λίγοι ξέρουν ότι στην πραγματικότητα ο γνήσιος αρχικός στίχος δεν ήταν καν "Φιλεντέμ" αλλά "Φίλε Εντέμ". Το "Φιλεντέμ" ή "Φίλε Εντέμ" (όπως είναι ο αρχικός στίχος) είναι ένα τραγούδι άγνωστης προέλευσης μάλλον όμως κρητικό ή τουρκοκρητικό, που από το 1930 ήταν πολύ αγαπητό στην Κρήτη. Την ίδια εποχή, στα πλαίσια της ελληνοτουρκικής φιλίας, το πρωτότυπο τραγούδι, που αναφερόταν στην αγωνιώδη επίκληση των Χριστιανών στον Τούρκο Αγά Εντέμ, που τους εξόντωνε άλλοτε με δυσβάστακτη φορολογία κι άλλοτε με διωγμούς τις φαμίλιες τους, ακουγότανε στη Σμύρνη και στην Πόλη.
Ένα πλοίο με Τούρκους ναύτες που έδεσε στο λιμάνι του Ρεθύμνου, το ‘φερε στην Κρήτη. Ο Στέλιος Φουσταλιέρης από τους τελευταίους πια πρωτομάστορες της κρητικής μουσικής έπεισε τους Τούρκους ναυτικούς να το μουρμουράνε συνεχώς, μέχρι να πιάσει το σκοπό και να τον αναπαράγει με το μπουλγαρί του. Έπειτα του φτιαξε λόγια ταιριαστά με τον Τούρκικο αμανέ:

Μια Τουρκοπούλα στο τζαμί πάει να προσκυνήσει,
γιαλελέλι, τοάδες κάνει στο θεό για ν' αλλαξοπιστήσει.
Φίλε Edem , ωχ αμάν, αμάν.
Φίλε Edem , ωχ αμάν, αμάν.
Τουρκοπούλα, ο φερετζές σου κρύβει μέσα τσ' ομορφιές σου,
κρύβει μέσα τσ' ομορφιές σου, Τουρκοπούλα, ο φερετζές σου.
Μια Τουρκοπούλα στο τζαμί, "Αλλάχ, Αλλάχ" φωνάζει,
γιαλελέλι, Κι όταν θα πει το "μπιρ Αλλάχ" μεσ' στην καρδιά με σφάζει.

Η λέξη "Φιλεντέμ" έχει ταυτίσει και με την προσωπικότητα του Βρετανού συγγραφέα, λόγιου, κομάντο και κατασκόπου στα χρόνια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, Λη Φέρμορ, που είχε λάβει από τους Κρητικούς το παρατσούκλι «ο Φιλεντέμ», από την αγάπη του σ’ αυτό το τραγούδι. Ο Βρετανός ταγματάρχης Πάτρικ Λη Φέρμορ, ήταν επικεφαλής του σχεδίου απαγωγής του Γερμανού στρατηγού Χάινριχ Κράιπε, λίγους μήνες πριν την λήξη του πολέμου η οποία αποτέλεσε ιστορική στιγμή του αντιστασιακού αγώνα.


Μύθοι και Θρύλοι της Κρήτης