Φολέγανδρος : Μυθική και ονειροπαρμένη

Η Φολέγανδρος είναι όμοια με εκείνες τις ελκυστικές γνωριμίες που διαθέτουν απεριόριστη ζεστασιά και γενναιοδωρία

Η Φολέγανδρος είναι αδιανόητα αδρή, κλειστή, συσπειρωμένη, με σκληρούς, απότομους, ονειροπαρμένους βράχους και με μια ατμόσφαιρα εντελώς ξεχωριστή. Παλιότερα είχε πολλά ονόματα — την ονόμαζαν Σιδερία για την αγριάδα του εδάφους της, Πολύκανδρο για τις πολυάριθμες πέτρες και βράχια, Πολύανδρο για τους πολυάριθμους άνδρες. Αλλά τελικά επικράτησε το όνομα Φολέγανδρος από το γιο του Μίνωα, που ήρθε στο νησί και το κατέκτησε. 

Ο Καραβοστάσης, το λιμάνι της Φολεγάνδρου 

Η υπέροχη Χώρα βρίσκεται συμπυκνωμένη στο χείλος του βράχου, λίγο ακόμα και θα κατρακυλήσει στο χάος, όμως η θέα από εκεί επάνω προσφέρεται επουράνια, εκστατική. Ακριβώς από την άλλη μεριά ο βράχος ανηφορίζει επίμονα δημιουργώντας μια ηρωική εκτίναξη. Λες και το έβαλε πείσμα από αυτό το σημείο το νησί να φτάσει τον ουρανό, ν’ αναληφθεί στα ύψη, όλο μεγαλείο και έπαρση. 

Ισόβιο στολίδι αυτού του τόπου θεωρείται η εντυπωσιακή εκκλησία της Παναγίας, μεγαλόπνοο κτίσμα του 19ου αιώνα, που δεσπόζει στο νησί σαν κατάλευκο θαύμα. 

Το ξωκλήσι των Αγίων Αναργύρων στη διαδρομή από τον Καραβοστάση προς τη Χώρα 

Αυτή είναι η Φολέγανδρος, μυθική και ονειροπαρμένη, βιβλική και κατανυκτική, παραμυθένια και τρυφερή, βασανισμένη και ηρωική. Όταν την γνωρίσεις και γευτείς τις θαυμαστές της ιδιομορφίες, την υπερηφάνεια και το υπέροχο λιτό ύφος της, δεν θα την ξεχάσεις ποτέ. Πάντα η ξεχωριστή της οντότητα θα σε ακολουθεί όπου κι αν βρίσκεσαι. 

Ο ναός της Παναγίας

Η Φολέγανδρος είναι όμοια με εκείνες τις ελκυστικές γνωριμίες που διαθέτουν απεριόριστη ζεστασιά και γενναιοδωρία. Όσο θα την συναναστρέφεσαι, θα διαπιστώνεις ότι είναι αξιοθαύμαστα ειρηνική, ευγενική, φιλόξενη, και ότι διαθέτει κάτι το μεγαλειώδες, αλλά και το τραγικό συγχρόνως. Όλοι αυτοί οι μαρτυρικοί, ατέλειωτοι μανδρότοιχοι από ξερολιθιά, που την περιζώνουν σαν απόρθητο κάστρο, όλες αυτές οι δραματικές, βασανισμένες και παραμορφωμένες πέτρες, με τις απεριόριστες τρύπες, που τις κάνουν να μοιάζουν με νεκροκεφαλές, συνθέτουν αυτή την αυστηρή εποποιία της αδρότητας και της μεγάλης τραγικότητας, που όμως δεν φανερώνουν τίποτε το πένθιμο και το μακάβριο — αλλά σφυρηλατούν συνεχώς μια εντύπωση μεγαλείου και λεβεντιάς. Στη Φολέγανδρο οι καιρικές δυσκολίες και ο μόχθος της γης επιβάλλουν μια επική σχεδόν αισθητική, που κυριαρχεί και δεσπόζει απεριόριστα. 

Ο ενοριακός ναός του Αγίου Νικολάου 

Η Χώρα διαθέτει τρεις πανέμορφες πλατειούλες, ανάμεσα σε κατάλευκες, ταπεινές εκκλησίες. Η ομορφιά και η απλότητά τους συνεπαίρνουν. Τι αγαλλίαση και τι μοναδική ξεκούραση, ν’ απολαμβάνεις όλη αυτή τη δροσιά και τη μαγεία αυτών των χώρων και, επιπλέον, να γεύεσαι τα γλυκά της Φολεγάνδρου, όπου βέβαια κυριαρχεί εκείνο το γλύκισμα του ταψιού που γίνεται από καρπούζι με πολύ σουσάμι και μέλι. 

Ο ναός του Σταυρού 

Άποψη του οικισμού της Άνω Μεριάς με τις ξερολιθιές και τους αναβαθμούς για καλλιέργειες

Το κάστρο της Φολεγάνδρου είναι ένας τόπος παραμυθένιος. Κλειστός χώρος, ασφυκτικά συσπειρωμένος, ένα αδιάσπαστο σύνολο με μεγάλη φαντασία και ποίηση. Το κάστρο χρονολογείται από τον 13ον αιώνα, όμως έχει υποστεί μεγάλες τροποποιήσεις. Δεν υπάρχουν πια ούτε οι ψηλοί πύργοι των Μπαλουβάρδων, ούτε οι πέτρινες σκάλες που χρησίμευαν σαν είσοδος, ούτε το παλιό παραπόρτι. 

Ό,τι θα σε κερδίσει περισσότερο στη Φολέγανδρο είναι η εορταστική ατμόσφαιρα της Χώρας, με τις θαυμάσιες μικρές πλατειούλες, που η ατμόσφαιρά τους διαθέτει κάτι το ξεχωριστό και το μοναδικό. 

Από τη Χώρα θα ξεκινήσεις για την Άνω Μεριά, θα διασχίσεις τις Καυκάρες, τις Πόρτες, μερικές μικρές πανέμορφες εκκλησίες και ένα μανδρότοιχο από ξερολιθιά, αδιάσπαστο και συνεχόμενο, που οδηγεί με σιγουριά στην Άνω Μεριά — σαν οικοδεσπότης που γνωρίζει με μεγαλείο και αρχοντιά να υποδέχεται και να καλωσορίζει τους επισκέπτες του νησιού. 

Η Άνω Μεριά, το τρίτο κατοικήσιμο μέρος του νησιού μετά το λιμάνι και τη Χώρα, είναι σκόρπια, κάθετη, χωρίς συγκεκριμένους στόχους. Στερέωσε αφότου τελείωσαν οι πειρατείες, εδώ και περίπου διακόσια χρόνια. Τα σπίτια είναι αραιά, το ένα εδώ το άλλο πιο πέρα, το ένα ψηλότερα το άλλο χαμηλότερα, με υπέροχα πέτρινα αλώνια και με νοικοκυρεμένες αυλές. Η Άνω Μεριά, με το ανέμελό της ύφος, διαφέρει αισθητά από την συσπειρωμένη και γοητευτική Χώρα. Όμως και εδώ σε πυρπολούν συνεχώς άπειρες ομορφιές και μεράκια της λαϊκής νησιώτικης αρχιτεκτονικής. 

Άποψη του Κάστρου από τα ανατολικά 

Η απόμερη παραλία του Γαλύφου δυτικά της Αγκάλης

Πηγαίνοντας από τη Χώρα για να επισκεφτείς το Λιβάδι, θα απολαύσεις τη μοναδική της ομορφιά και την απόκρυφη και αυθεντική της ψυχή. Αφού θα απομακρυνθείς αρκετά από τη Χώρα και θα βρίσκεσαι ασφυκτικά περιτριγυρισμένος από την εκθαμβωτική απερήμωση του νησιού, θα αντικρύσεις από μακριά, από τη μεριά που ξεκίνησες, την περίφημη εκκλησία της Παναγίας και αρκετά πιο πέρα ένα ταπεινό μικρό λαϊκό εκκλησάκι, που μοιάζει να είναι η κατάλευκη ηχώ της, και τίποτε άλλο ολόγυρα, παρά βράχια και πέτρες αφημένες μέσα στην κραυγαλέα έπαρση της ηλιοφάνειας, με τέτοια παρατεταμένη ένταση και τέτοιο πάθος, που μόνο το Αιγαίο είναι ικανό να προσφέρει. 

Το σπήλαιο Γεωργίτση, αξιοθέατο στη θαλάσσια διαδρομή προς την παραλία Κάτεργο

Μετά από λίγο θα βρεθείς μπροστά σ’ ένα λαϊκό εξωκκλήσι, σαν μικροσκοπική χούφτα χεριού. Ανοίγεις το ξύλινο μάνταλο της πόρτας, διασχίζεις ένα διάδρομο και βρίσκεσαι μέσα σε μια ολόκλειστη αυλή, με ένα χαμηλό τοίχο ολόγυρα φτιαγμένο από ξερολιθιά, και πίσω του μόλις που υψώνουν το μπόι τους μερικά ελαιόδενδρα που προσφέρουν μια βιβλική αγαλλίαση. 

Η παραλία Κάτεργο 

Αφού θαυμάσεις την απλή, αλλά τόσο ουσιαστική ομορφιά του ταπεινού αυτού κτίσματος, αρχίζεις να κατηφορίζεις για το Λιβάδι. Βρίσκεσαι ανάμεσα σε δύο ολόγυμνα βουνά, βαλαντωμένα και ξέφρενα από την ένταση του ήλιου, και ξαφνικά νομίζεις ότι αιωρείσαι μέσα σε μια τεράστια μυθική αιώρα και ότι τα γιγαντιαία αυτά βουνά σε ταρακουνάνε μια από εδώ και μια από εκεί. Έτσι νιώθεις αυτές τις ώρες της υπερβολικής ζέστης από την πληθωρική ομορφιά του νησιού, παρ’ όλο που τα πόδια σου αρχίζουν να κλονίζονται από κούραση και το σώμα σου λυγίζει και διαμαρτύρεται από την πυρωμένη αποχαύνωση του ελληνικού καλοκαιριού. 

Η παραλία Λιβάδι

  

Διώροφη αρχοντική οικία του Κάστρου 

Αν και η ενδοχώρα διατηρείται συνεχώς καλοπροαίρετη, καταδεχτική και φιλόξενη, οι παραλίες είναι δύσκολες και απρόσιτες. Όμως είναι αρκετές, και τα νερά της θάλασσας πεντακάθαρα και με υπέροχα και φανταστικά χρώματα. 

Η παραλία Βάρδια 

Λίθινα αρχιτεκτονικά μέλη εντοιχισμένα σε αρχοντική οικία του Κάστρου 

Η παραλία του Αγίου Νικολάου

Τα ανωτέρω αποσπάσματα προέρχονται από το κείμενο «Φολέγανδρος: ο σπαραγμός και η αγαλλίαση της φωτεινότητας» του Φαίδωνος Πατρικαλάκι, που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Η λέξη (έκδοση – διεύθυνση Αντώνης Φωστιέρης, Θανάσης Θ. Νιάρχος), στο τεύχος 127 (Μάιος – Ιούνιος 1995).

Ο Φαίδων Πατρικαλάκις, λογοτέχνης, εικαστικός, σκηνογράφος και τεχνοκριτικός με καταγωγή από τη Δράμα, γεννήθηκε το 1935 και απεβίωσε το 2017.

Σπούδασε Καλές Τέχνες στη Σχολή Βακαλό και στη συνέχεια στο Παρίσι, στην Académie Julian, στην Académie du Feu και στην École de Dessin Appliqué à la Mode Historique.

Τα έργα του παρουσιάστηκαν σε ατομικές και συλλογικές εκθέσεις στην Ελλάδα και στο εξωτερικό.

Από το 1960 ο Πατρικαλάκις ασχολήθηκε και με τη σκηνογραφία – ενδυματολογία, υπογράφοντας σκηνικά και κοστούμια σε δεκάδες παραστάσεις στην Ελλάδα αλλά και στο εξωτερικό, που έμειναν στη μνήμη του θεατρικού κοινού και άφησαν το δικό τους αποτύπωμα στο θέατρο.

Ο Πατρικαλάκις εργάστηκε στο Παρίσι από το 1961 μέχρι το 1964 και αργότερα στην Ελλάδα, σε συνεργασία με το Θέατρο Τέχνης του Κάρολου Κουν (1967-1973), το ΚΘΒΕ (1970), το Θέατρο Στοά (1971), το Θέατρο Καρέζη – Καζάκου (1973-1974), το Ανοικτό Θέατρο κ.ά.

Παράλληλα με τις εκθέσεις ζωγραφικής σε Ελλάδα και Ευρώπη, δημοσίευσε μια σειρά βιβλίων για τη ζωγραφική, τη σκηνογραφία, τις ταξιδιωτικές του εμπειρίες, με έντονο το εικαστικό αλλά και το ποιητικό στοιχείο.

Ασχολήθηκε επίσης με την εικονογράφηση παιδικών βιβλίων.

*Όλες οι φωτογραφίες που περιλαμβάνονται στο παρόν άρθρο ανήκουν στη φίλη των ΔΙΑΚΟΠΩΝ Μαρία Τσίριμπα.

in.gr