Επετειακό μήνυμα για τον Michael Ventris και την Ελληνική Γραμμική Β γραφή που αποκρυπτογράφησε, μαζί με την Κόμπερ και τον Κτιστόπουλο - του Μ. Τσικριτσή

Του Μηνά Τσικριτσή - ερευνητή αιγαιακών γραφών

Σαν σήμερα 12 Ιουλίου του 1922 γεννήθηκε ο μέγιστος Μάικλ Βέντρις (Michael Ventris, 12 Ιουλίου 1922 – 6 Σεπτεμβρίου 1956) ήταν Άγγλος αρχιτέκτονας και γλωσσολόγος, που σε συνεργασία με την Αμερικανίδα Άλις Κόμπερ και την Στατιστική έρευνα του Κτιστόπουλου, αποκρυπτογράφησε την Γραμμική Β. Πριν αναφερθώ σε επιστολές μεταξύ του Έλληνα Κτιστόπουλου της Κόμπερ και Βέντρις, θα αναφέρω επετειακά λίγα στοιχεία για τον Βέντρις και την αποκρυπτογράφηση της πρώτης Ευρωπαϊκής γραφής που είναι Ελληνική.

Ο Βέντρις ήταν γιος συνταγματάρχη του βρετανικού στρατού, πέρασε τα παιδικά του χρόνια σε οικοτροφεία της Ελβετίας, όπου φάνηκε η κλίση του στην εκμάθηση γλωσσών. Στο Δημοτικό είχε μάθει Γαλλικά, Γερμανικά, Ελβετικά. Στην Αγγλία σε ηλικία 14 χρονών είχε διδαχθεί τα Λατινικά και τα αρχαία Ελληνικά, τότε παρακολούθησε στο Βρετανικό μουσείο μια διάλεξη του Άρθουρ Έβανς για Μινωικά του ευρήματα. Τότε άκουσε για την Γραμμική Β γραφή, και ρώτησε τον Έβανς εάν είχε αποκρυπτογραφηθεί και πήρε την απάντηση όχι, τότε έβαλε σκοπό της ζωής του να την αποκρυπτογραφήσει.

Από το 1940 όταν ξεκίνησε σπουδές αρχιτεκτονική άρχισε παράλληλα τη μελέτη της Γραμμική Β στίς λιγοστές επιγραφές που είχε δημοσιεύση ο Έβανς. Το 1942 παντρεύτηκε και ξεκίνησε εκπαίδευση πιλότου στην RAF αλλά κατέληξε να ασχολεθεί με την αποκρυπτογράφηση κωδικοποιημένων εχθρικών μηνυμάτων. Το 1946 συνέχισε τις αρχιτεκτονικές του σπουδές, έτσι πήρε το πτυχίο το 1949 αμέσως βρήκε δουλειά στο υπουργείο Παιδείας ως μέλος ομάδας σχεδιασμού σχολικών κτιρίων. Η αποκρυπτογράφηση της Γραμμικής Β δεν είχε σταματήσει να στοιχειώνει το μυαλό του και κατά τα τέλη του 1949 έστειλε ένα ερωτηματολόγιο σε όλους τους ειδικούς (γλωσσολόγους, ιστορικούς και αρχαιολόγους) που τους απασχολούσε το ίδιο θέμα, προτείνοντάς τους να βρεθούν την Πρωτοχρονιά του 1950 για ανταλλαγή απόψεων.

Εχοντας μάλιστα τακτική αλληλογραφία με άλλους ερευνητές και επαφή με καταξιωμένους επιστήμονες, όπως ο σερ Τζων Μάιρς. οι Αμερικανοί Έμμετ Μπένετ και Άλις Κόμπερ, δεν σημειώθηκε σημαντική πρόοδος, ώσπου η Αμερικανίδα ερευνήτρια Άλις Κόμπερ παρατήρησε ότι ομάδες συμβόλων, που ονομάστηκαν τα τριάδες της Κόμπερ, φανέρωναν κλίση λέξεων. Η κλίση οδήγησε στο συμπέρασμα ότι επρόκειτο για γλώσσα με γραμματικούς κανόνες όπως της Ελληνικής και της Λατινικής, όχι της Ετρουσκικής.

Στο σημείο αυτο πρέπει να αναφερθούμε στον Κτιστόπουλο (σ.σ. από το Αιτωλικό) που πέθανε στις 7 του Οχτώβρη του 1977, του οποίου οι εργασίες του προηγήθηκαν των μελετών του Βέντρις. Οι ξένοι μελετητές τον αναφέρουν περισσότερο από τους Έλληνες ειδικούς. Ξένες αρχαιολογικές εταιρείες τον έκαμαν μέλος τους. Άλλ’ έχει ιδιαίτερη σημασία η φήμη του ανάμεσα στους ξένους επιστήμονες. Έγραψε λίγα, αλλ’ ουσιωδέστατα. Αναφέρουμε το κυριότερο μελέτημά του: «Το μινωικό αίνιγμα» (1940), «Συμβολή στο πρόβλημα της μινωικής γραφής» (1945), «Πρώτες παρατηρήσεις στις επιγραφές της Πύλου» (1951), «Αναζητήσεις στις μινωικές λέξεις» (1952), «Στατιστικά στοιχεία από τις μινωικές λέξεις», ένα μελέτημα περί του δίσκου της Φαιστού και μυκηναϊκές μελέτες – μια εντύπωση για τις σχέσεις ανάμεσα στη γραφή Α και στη γραφή Β». Χαρακτηριστικά σας επισυνάπτω την κριτική του Αρχαιολόγου Ν. Πλάτωνα σε μελέτη του Κτιστόπουλου που κατέθεσε στην Ακαδημία Αθηνών το 1945.

Βιβλιοκρισία του έργου του Κτιστόπουλου,
από τον αρχαιολόγο Νικόλαο Πλάτωνα.

Μετά από ένα χρόνο ο Βέντρις το 1950 έκανε προσπάθεια να οργανώσει την ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ των ερευνητών. Όμως κανένας ερευνητής (συμπεριλαμβανομένου του Βέντρις) δεν τόλμησε να προτείνει ότι η γλώσσα της Γραμμικής Β είναι Ελληνική (ποιος τολμούσε να σκεφτεί διαφορετικά, σε μια εποχή που άρχιζαν να επιβάλλουν το σαθρό ινδοευρωπαϊκό αφήγημα και το σημιτικό). 

Σε επιστολές του Κτιστόπουλου προς την Α. Κόπερ προσπαθεί και μεταγράφει τις επιγραφές σε Ελληνικά. Ο Κτιστόπουλος ήταν ο πρώτος ερευνητής στην εποχή της αποκρυπτογράφησης που πίστευε στην ελληνική εκδοχή από το 1945 σε σχέση με όλους Εβανς, Βέντρις κά. που θεωρούσαν αρχικά ότι η γραφή δεν μπορούσε να είναι Ελληνική. Το λάθος του Κτιστόπουλου ήταν ότι δεν σκέφτηκε να βρεί γνωστά τοπωνύμια (Πύλος - Κνωσός, Αμνισός, κ.ά.), αφού γνώριζε ότι τα κείμενα ήταν Λογιστικά και θα είχαν καταγραφές προϊόντων απο διάφορες πόλεις.

Το 1951 άρχισε να διανέμει τις Σημειώσεις Εργασίας του σε άλλους ερευνητές και να σχηματίζει κανάβους, όπου καταχώριζε τα σύμβολα ανάλογα με την πιθανή σημασία τους. Παραιτήθηκε μάλιστα από την αρχιτεκτονική εργασία του για να ασχοληθεί με την αποκρυπτογράφηση. Τελικά το 1952 αποτόλμησε να εγκαταλείψει την υπόθεση της Ετρουσκικής γλώσσας και να δοκιμάσει την πιθανότητα της Ελληνικής. Η σημαντικότερη ιδέα ήταν ότι σκέφτηκε ότι τα τοπωνύμια που ίσως παρέμεναν με την ίδια προφορά και ήταν ανεξάρτητα απο την γλώσσα. Είχε παρατηρήσει ότι η Γραμμική Β είχε 8 κοινά σύμβολα με το γνωστό Κυπριακό συλλαβάριο.

Ήδη είχαν ανακαλυφθεί και δημοσιευτεί οι πινακίδες Γραμμικής Β που βρέθηκαν στο ανάκτορο της Πύλου. Για παράδειγμα παρατήρησε ότι σε πολλές επιγραφές της Πύλου με μεγάλα σύμβολα ήταν γραμμένη μια δυσύλλαβη λέξη που η δεύτερη συλλαβή ήταν γνωστή απο το κυπριακο ως +, lo λογικό ήταν να σκεφτεί ότι η πρώτη θα πρέπει να ήταν pu, δηλώνοτας το τοπωνύμιο pu-lo = Πύλος, παρόμοια ο Κτιστόπουλος είχε βρει Στατιστικά κάποια φωνήεντα και ο Βέντρις γνώριζε το a έτσι βρήκε εύκολα απο τις τριάδες της Κόμπερ να εντοπίσει το τοπωνύμιο με την λέξη A-mi-ni-so = Αμνισός, κ.ά.

 Μετά την εκδ. του βιβλίου μου το 2001 «Γραμμική Α, συμβολή στην κατανόηση μιας Αιγαιακής γραφής» προσπάθησα και απέκτησα κάποιες σημειώσεις από το αρχείο του Κωσταντίνου Κτιστόπουλου σε σχέση με τις αντιλήψεις του στην γραμμική Α, Β και τον Δίσκο της Φαιστού. Μέρος του υλικού το επισυνάπτω για να δείτε την προσπάθεια του μοναδικού Έλληνα που είχε επαφές πρώτα με την Ά. Κόπερ και μετά με τον Βέντρις σε σχέση με την αποκρυπτογράφησης της Γραμμική B.

Ο Κτιστόπουλος ήταν ο μόνος Έλληνας που απάντησε στο ερωτηματολόγιο του Βέντρις και από τις απαντήσεις σε αυτό συντέθηκε το «Mid-Century Report» (Έκθεση στα μέσα του αιώνα για τις γλώσσες του μινωικού και μυκηναϊκού πολιτισμού). Η συμβολή του Κτιστόπουλου στην «κοινή» προσπάθεια προκύπτει και από τη συχνή και ιδιαίτερη μνεία που κάνει σ’ αυτόν ο Βέντρις στις σημειώσεις του και από την αλληλογραφία των δύο ανδρών.

Μετά την ανακοίνωση της αποκρυπτογράφησης, οι ενδιαφερόμενοι για την μυκηναϊκή επιγραφική άρχισαν να οργανώνονται. Ο Κτιστόπουλος ήταν ο μόνος Έλληνας που δικαιωματικά κλήθηκε για να συμμετάσχει στο διεθνές συνέδριο που έλαβε χώρα στο προάστιο του Παρισιού Gif-sur-Yvette από 3 έως 7 Απριλίου 1956.

Μυκηνολόγοι συμμετέχοντες στο Α Διεθνές Συμπόσιο Μυκηνολόγων στο Ζιφ.
ΠΗΓΗ: Robinson A. "Ο άνθρωπος που αποκρυπτογράφησε την γραμμική Β", εκδόσεις Πατάκη, 2003.

Συμμετείχε μάλιστα με δύο σημαντικές ανακοινώσεις: η μία με τίτλο Changements de terminaison en lineaire B (Μεταβολές καταλήξεων στη Γραμμική Β), και η άλλη Relations entre lineaire A et lineaire B (Σχέσεις μεταξύ Γραμμικής Α και Β). Για την σπουδαιότητα του συνεδρίου αρκεί να αναφέρουμε ότι εκείνοι που συμμετείχαν, καθηγητές, υφηγητές, διδάκτορες, που διέπρεψαν αργότερα ο καθένας στον τομέα του. Οι μόνοι που δεν διέθεταν κάποιο πανεπιστημιακό τίτλο έστω κάπως σχετικό με το αντικείμενο, ήταν ο αδιαμφισβήτητος πρωταγωνιστής Βέντρις που ήταν αρχιτέκτονας και ο Κτιστόπουλος, πτυχιούχος νομικής. Γι αυτό ο Βέντρις αισθάνονταν με τον Κτιστόπουλο μεγαλύτερη οικειότητα (που είχε προηγηθεί με την στατιστική στα σύμβολα της Γραμμικής Β). Ο Βέντρις συνομιλούσε με τους υπόλοιπους συνέδρους στη γλώσσα τους με τον καθένα, ενώ με τον Κτιστόπουλο στα νέα ελληνικά τα οποία στο μεταξύ είχε μάθει.

Το υλικό αυτό σας το στέλνω ως συμπλήρωμα των σεμιναρίων που έχετε παρακολουθήσει, στα οποία έχουμε αναφερθεί στην διαδικασία αποκρυπτογράφησης.

Εύχομαι να περάσετε όπως έλεγαν οι Κρῆτες - δροϊόν = καλόν καλοκαίρι με όλες τις αισθήσεις σε εγρήγορση - έχοντας κατά νουν το ρήμα λάω = βλέπω -  θεωρώ, όπως αυτός που θεωρεί μακριά, ο λα-γωός / λαγός θεωρεί με την ακοή «τὸ ὢς ὠτός, ὁ μεγάλα ὦτα ἔχων»…

ΠΗΓΗ: ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ