Το πρώτο τροχαίο με νεκρό ζώο στον κόσμο συνέβη στην Έδεσσα, στις αρχαίες Αιγαίς, και το θύμα τάφηκε τελετουργικά - Ο Ύψιστος Ζευς και η ανείκητος θεά Μα

Αντίγραφο του ευρεθέντος αρχαίου ενεπίγραφου αναγλύφου,
στον αρχαιολογικό χώρο του Λόγγου Εδέσσης (αρχαίες Αιγές),
που μαρτυρά την πρώτη γνωστή φιλοζωική εκδήλωση στον πλανήτη...

Υπάρχει μια φυλή ανθρώπων, μια φυλή θεών…»

Πίνδαρος (ΣΤ ΄ Ωδή Νεμεονίκου)

Χρονοτοπία

Το πρώτο τροχαίο με νεκρό στον κόσμο συνέβη στην Εγνατία στην αρχαία Έδεσσα...

Το αρχαιότερο γνωστό τροχαίο ατύχημα, με διαπιστωμένο νεκρό, συνέβη στην αρχαία Έδεσσα (της Πέλλης). Μάλιστα ο νεκρός κλάφτηκε και τιμήθηκε πολύ, όπως αξίζει σε κάποιον που χάνει την ζωή του άδοξα, και μάλιστα νέος, πηγαίνοντας για ιερό σκοπό... Του έστησαν μάλιστα μνημείο, για να θυμούνται τον άτυχο νεκρό, και αντίγραφό του είναι στημένο και σήμερα έξω από τα τείχη της αρχαίας πόλεως...

Πρόκειται για ένα ταπεινό επιτύμβιο ανάγλυφο, γνωστό ως το «ανάγλυφο του χοίρου», διότι ο νεκρός, περί ου ο λόγος, ήταν ένα... γουρουνάκι... που συμφώνα με την επιγραφή μαζί με τον κύριό του διέτρεξαν από την Δαλματία μεγάλο μέρος της αρχαίας οδού του Εγνατία, για να έλθουν στην Ημαθία της Μακεδονίας και να πάρουν μέρος σε μια μεγάλη διονυσιακή εορτή, τα «Φαλλοφόρια» - αντίστοιχα με τα σύγχρονα φαλλικά έθιμα της Καθαροδευτέρας του Τυρνάβου, που οι πολλοί τα λένε – κακώς - «καρναβάλια»... Αυτήν την υπερ-μαραθώνια αμαξοπορεία, αποδεικνύει πόσο συγγενείς ήσαν οι κάτοικοι της περιοχής από την Δαλματία έως την Ημαθία! Αλλιώς γιατί να ξεσπιτωθούν από την άλλη άκρη της Βαλκανικής, για ένα πανηγύρι διονυσιακό πανηγύρι στην Ημαθία! Και λίγο έξω από την Έδεσσα... συνέβη το μοιραίο! Το μικρό γουρουνάκι πατήθηκε από τις ρόδες του κάρου... και σκοτώθηκε!

Κάτω από το μνημείο του, έγραψαν το εξής συγκινητικό επίγραμμα:

«Ο χοίρος, ο φίλος όλων, τετράποδος νέος, ενθάδε κείμαι,

έχοντας αφήσει το έδαφος της Δαλματίας,

όπου είχα προσφερθεί ως δώρο.

Πόθησα και πάτησα το Δυρράχιο και την Απολλωνία,

και μόνος μου, χωρίς να μείνω πίσω, διάβηκα όλην την γη με τα πόδια!

Τώρα, όμως, από τροχαίο έχασα το φως της ημέρας,

πάνω στην στιγμή που ποθούσα να δω την Ημαθία,

και την πομπή της Φαλλοφορίας, σε άρμα,

και κείμαι εδώ μη χρωστώντας πλέον τίποτε στον θάνατο»...

Κατά την επισκευή, λοιπόν, των τειχών της πόλεως, στα υστερο-ρωμαϊκά χρόνια, το ανάγλυφο αυτό, μαζί με άλλα, εντοιχίσθηκε στο τείχος, κι έτσι ευρέθη...

Αυτό και μόνον δίνει ένα συγκριτικό, ιστορικί και αναμφισβήτητο πλεονέκτημα στην Έδεσσα, να το εκματαλλευθεί, και να γίνει ένα παγκόσμιο κέντρο εκμάθησης οδήγησης, ένα παγκόσμιο πάρκο κυκλοφοριακής αγωγής, για παιδιά (και ενήλικες), ένα συνεδριακό κέντρο για όλες τις αυτοκινητοβιομηχανίες του κόσμου, που θα παρουσιάζουν τα νέα τους επιτεύγματα, για όλα τα υπουργεία Συγκοινωνιών, κλπ. Ποιος ξένος, πολιτκός ή επιστήμων, οικολόγος ή φιλόζωος, θα είχε αντίρρηση να συμμετάσχει σε ένα διεθνές συνέδριο για την αυτοκίνηση, το οποίο θα ελάμβανε χώρα στον τόπο όπου συνέβη το πρώτο τροχαίο με νεκρό στον κόσμο!..

Η αρχαία Έδεσσα

Η αρχαία Έδεσσα κείται στο ανατολικό άκρο του υψιπέδου που δημιουργείται ανάμεσα στα όρη Βόρας και Βέρμιο (ιερό όρος των Ημαθιωτών). Ιδρύθηκε ως Αιγαίς, από τα – κακώς - λεγόμενα «προϊστορικά χρόνια», σε φύσει οχυρά θέση, χάρις στα άφθονα και πολλά νερά της περιοχής. Από την καταστροφική, κατά περιόδους, δράση τους, όμως, η πόλις ήταν προστατευμένη!

Αρχικώς ήταν ένας αγροτικός οικισμός. Από τα υστεροκλασσικά έως τα παλαιοχριστιανικά χρόνια (4ος αι. π.Χ. - τέλος 6ου αι. μ.Χ.) επεκτάθηκε κι επήρε την μορφή σύνθετης τειχισμένης πόλεως, έκτασης περίπου 250 στρ.

Απλωνόταν σε δύο επίπεδα:

Ø Την Ακρόπολι, η οποία ήταν σε περίοπτο θέσι, στην άκρη του βράχου (στο νυν Βαρόσι Εδέσσης), και

Ø την Κάτω Πόλη, στην περιοχή του πυκνοφυτεμένου καταπράσινου Λόγγου.

Εν συνεχεία σταδιακώς περιορίσθηκε. Μεταμορφώθηκε στο «θεοφρούρητο» κάστρο των Βοδενών των βυζαντινών χρόνων, από το οποίο προέκυψε και η σύγχρονη κερασόπολις Έδεσσα.

Το μνημειώδες τείχος

Δείξε μου τα τείχη σου,

να σου πω την τύχη σου...

Αυτό ισχύει για την τειχοποιία των αρχαίων πόλεων...

Το τείχος της αρχαίας Εδέσσης έως σήμερα αποτελεί τον καλύτερο μάρτυρα της πορείας της πόλεως στον χώρο και τον χρόνο. Η χάραξη του - ενιαία για την ακρόπολη και την Κάτω Πόλη - υπήρξε έργο ικανού γνώστη της αρχαίας οχυρωματικής τέχνης, ο οποίος εκμεταλλεύθηκε στο έπακρον το φυσικό περιβάλλον. Η οχύρωσις της ακροπόλεως - μήκους περίπου 450 μ. - ήταν τριγωνική. Το επισκέψιμο τμήμα (επί της νυν οδού Αρχιερέως Παντελεήμονος) αποτελεί το καλύτερα διατηρημένο τμήμα της αρχικής φάσεως των πρώιμων ελληνιστικών χρόνων, κατασκευασμένο με μεγάλες λιθοπλίνθους, που διαμορφώνουν διάχωρα στο εσωτερικό του. Στο εσωτερικό της ακροπόλεως με τις σωστικές ανασκαφές των οικοπέδων στο Βαρόσι, έχουν έλθει στο φως κατοικίες και ένα εργαστήρι κεραμικής.

Αλλά το τείχος αυτό ετέθη σε αχρηστία και σταδιακώς κατέπεσε κατά την διάρκεια της ρωμαϊκής ειρήνης (Ρax Romana). Στο β' μισό του 3ου αι. μ.Χ. επιδιορθώθηκε με ταχείς ρυθμούς, για ν’ αντιμετωπισθεί ο κίνδυνος των γοτθικών επιδρομών. Για την ανακατασκευή του χρησιμοποιήθηκαν οι παλαιές λιθόπλινθοι, συνδετικό κονίαμα και πήλινες πλίνθοι, στους οριζόντιους και κάθετους αρμούς. Στα παλαιοχριστιανικά χρόνια ενισχύθηκε με νέα οχυρωματική, γραμμή, το προτείχισμα, σε απόσταση 6-7 μ. κατασκευασμένη με μικρούς λίθους και συνδετικό κονίαμα με στόχο την προστασία της ακροπόλεως και από τα νερά του Εδεσσαίου ποταμού.

Το μνημειακό τείχος της Κάτω Πόλεως - που τμήματα του διατηρούνται ακόμη έως σε ύψος και 5 μ.! - είχε μήκος περίπου 1.200 μ. Παρουσιάζει τις ίδιες φάσεις με το τείχος της ακροπόλεως. Οι πύλες του, ειδικότερα η νότια και οι πύργοι προσφέρουν ενδιαφέροντα στοιχεία για την αρχαία οχυρωματική τέχνη. Κατά μήκος του βόρειου σκέλους του τείχους επίσης έχει διαπιστωθεί η ύπαρξη της οχυρωματικής γραμμής των παλαιοχριστιανικών χρόνων.

Ο Λόγγος, η αρχαία Κάτω Πόλη

Στην Κάτω Πόλη υπήρχαν δημόσια κτήρια, η έδρα της Βουλής, των πολιταρχών (τοπικών αρχόντων), Γυμνασίου, κ.ά.

Στην αρχαία πόλη ελατρεύοντο:

- ο Ύψιστος Ζευς, του οποίου ιερό ζώο ήταν ο αετός (έχουν βρεθεί και ανάγλυφα με αυτό το πτηνό),

- ο Κυναγίδας Ηρακλής,

- ο Διόνυσος και η θρακική προβολή του ο Σαβάζιος (αναφέρεται σε χάλκινο αναθηματικό χέρι),

- η Άρτεμις,

- η Νέμεσις

- η «θεά της Συρίας» (καθ’ ότι η αρχαία Έδεσσα εξελίχθη σε κοσμοπολίτισσα).

- Η μεγαλύτερη όμως γυναικεία θεότητα ήταν η αρχέγονη θεά Μα - αναφέρεται με το επίθετο «ανείκητος» σε επιγραφές χαραγμένες επί μαρμάρινων μελών του ναού της.

Τα μέλη αυτά, κίονες, παραστάδες θύρας, κλπ. μετά την καταστροφή του ναού από τους χριστιανούς, πιθανότατα το 268 μ.Χ., επαναχρησιμοποιή­θηκαν στην νότια πύλη του τείχους και στην ανατολική στοά της κεντρικής οδού. Τους αρχαίους ναούς «καταπλάκωσαν» οι χριστιανικές βασιλικές. Μία έχει εντοπισθεί εντός των ορίων της Κάτω Πόλεως, κάτω από το σύγχρονο ναΐσκο του Αγ. Νικολάου. Συνέχισε να χρησιμοποιείται και κατά την διάρκεια των μεσοβυζαντινών χρόνων. Άλλες κοιμητηριακές είναι γνωστές εκτός των τειχών: Μία θάφθηκε από την ΙΜ Αγ. Τριάδος και μια άλλη ερευνήθηκε κοντά στο βόρειο σκέλος των τειχών. Όλες αυτές οι θεότητες αποδεικνύουν την αγαστή θρησκευτική σχέση Μακεδόνων-Θρακών-Φρυγών, καθώς και την συγγένεια των φύλων τους.

Από την Κάτω Πόλη έχει ερευνηθεί ένα μικρό μόνον τμήμα, εκτάσεως 12 στρ. εσωτερικά της νότιας πύλης. Έχει απο­καλυφθεί τμήμα της κεντρικής οδού (πλάτους 4,20 μ.), που συνέδεε την νότια με την βόρεια πύλη της πόλεως. Η Αγορά της πόλεως. Κατά μήκος της κεντρικής οδού υπήρχαν στοές (πλάτους 5,20 μ.), τις στέγες των οποίων κρατούσαν πεσσοί και κίονες. Στην κεντρική λεωφόρο κατέληγαν πάροδοι (πλάτους 3,5 μ.) και μικρότεροι στενωποί, που πλαισίωναν τα οικοδομικά τετράγωνα με κτήρια διαφόρων χρήσεων - κυρίως παλαιοχριστιανικών χρόνων. Οι ισόγειοι χώροι με είσοδο από τις στοές και πίθους στο εσωτερικό τους λειτουργούσαν ως καταστήματα. Οι όροφοι θα χρησίμευαν για ιδιωτικές κατοικίες. Ανάμεσά τους απεκαλύφθη και ένα υαλουργικό εργαστήρι. Οι δύο πρώτοι χώροι δεξιά της κεντρικής οδού και νότια της πρώτης παρόδου αποτελούσαν πιθανότατα στρατιωτικά καταλύματα. Σημαντικό είναι το τριμερές επίμηκες κτήριο στην ανατολική πτέρυγα του οποίου απεκαλύφθησαν αποθηκευτικοί πίθοι. Επίσης εντυπωσιακό είναι το βόρειο συγκρότημα αμέσως ανατολικά της κεντρικής οδού.

Στο νότιο τμήμα του έχουν αποκαλυφθεί δύο στρωμένες με σχιστόπλακες αυλές γύρω από τις οποίες διαγράφονται οι κατόψεις άλλων χώρων. Στην βορειότερη αυλή υπήρχε περιστύλιο στο οποίο διασώζονται οι βάσεις των κιόνων στην θέση τους. Στα ανατολικά το περιστύλιο διακόπτεται από κρήνη κατασκευασμένη με μαρμάρινα μέλη αρχαιοτέρων κτηρίων. Στο βόρειο τμήμα του ίδιου συγκροτήματος είναι ορατοί δύο δρομικοί χώροι. Ο νότιος χώρος είναι αψιδωτός στα δυτικά. Το δάπεδο του βόρειου ήταν επίσης στρωμένο με σχιστόπλακες, ενώ οι ψηφίδες σμάλτου, που βρέθηκαν κατά την ανασκαφή, μαρτυρούν την διακόσμησή του με ψηφιδωτά.

Τα ευρήματα από τα κτήρια εσωτερικά της νότιας πύλης είναι πολυάριθμα νομίσματα και ποικίλα αντικείμενα για την εξυπηρέτηση των αναγκών της καθημερινής ζωής.

Βαθύτερα από τα δάπεδα των κτηρίων της τελευταίας φάσεως έχουν διασωθεί και τμήματα κτηρίων των παλαιοτέρων φάσεων και κυρίως της ελληνιστικής περιόδου, που κάνουν φανερό ότι το πολεοδομικό της πόλεως με μικρές αλλαγές στο πέρασμα των αιώνων παρέμεινε το ίδιο από την αρχική χάραξή του στα πρώιμα ελληνιστικά χρόνια, πιθανότατα ταυτόχρονα με την χάραξη και την κατασκευή του τείχους. Βόρεια της πρώτης δεξιάς παρόδου είναι ορατό τμήμα ενός μεγάλου δρομικού κτηρίου ελληνιστικών χρόνων. Ευρέθησαν μήτρες ειδωλίων, άρα υπήρχε σχετικό εργαστήρι.

Εκτός των τειχών

Εκτός των τειχών της πόλεως έχουν ερευνηθεί νεκροταφεία, όλων των περιόδων, κατά μήκος των αρχαίων οδών που οδηγούσαν στις πύλες της πόλεως.

Οι τάφοι είναι κεραμοσκεπείς, κιβωτιόσχημοι και υπόγειοι θαλαμωτοί με ευρήματα, που εντυπωσιάζουν με τον πλούτο και την μοναδικότητά τους. Εκτός από τις επιτύμβιες στήλες που ήταν τοποθετημένες επάνω από τους τάφους, τους νεκρούς συνόδευαν νομίσματα, όπλα, πολύτιμα κοσμήματα, ειδώλια και πολυάριθμα αγγεία, που εκάλυπταν τις ανάγκες του μεταθανάτιου συμποσίου.

ΑΝΑΔΕΙΞΗ και ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ

ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ ΕΔΕΣΣΑΣ

Από το 2005-2008 στον αρχαιολογικό χώρο της Κάτω Πόλεως της αρχαίας Εδέσσης επραγματο­ποιήθησαν εργασίες συντηρήσεως-διαμορφώσεως και αναδείξεως με χρηματοδότηση του ευρω­παϊκού προγράμματος Interreg III A/Cards Ελλάδα–Σκόπια. Με την συνεργασία διαφόρων ει­δικοτήτων - εκτός από την συντήρηση και ανάδειξη των κτηρίων - έγιναν εργασίες βελτιώσεως της Μου­σειακής Αποθήκης και τοποθέτηση ενημερωτικών πινακίδων και καθιστικών στις στάσεις ενημερώσεως, κατά μήκος της διαδρομής επισκέψεως. Στην στάση της εισόδου δίνο­νται οι πρωταρχικές πληροφορίες για την αρχαία Έδεσσα. Ο επισκέπτης μπορεί να επισκεφτεί το ανασκαμμένο τμήμα εσωτερικά της νότιας πύλης και να συνεχίσει ακολουθώντας το φυσιολα­τρικό μονοπάτι κατά μήκος του τείχους έως την ανατολική και την βόρεια πύλη. Εν συνεχεία θα φθάσει στο ΒΔ. άκρο του τείχους στην βάση του βράχου της Έδεσσας. Εκεί μπορεί να επιλέξει: Ή να επιστρέψει στο ανασκαμμένο τμήμα, ή ν’ ακολουθήσει την ανάβαση προς την σύγ­χρονη πόλη, όπου το βιομηχανικό κτήριο του Κανναβουργείου, τα αναστηλωμένα εργαστήρια των νεωτέρων μύλων, η παραδοσιακή γειτονιά (το Βαρόσι), κτισμένη πάνω στην αρχαία ακρόπολη όπως προείπα, και, τέλος, οι γνωστοί σε όλους Καταρράκτες.

Μια εκδρομή στην Έδεσσα, τα έχει όλα!

Πάντως, ο χώρος χρειάζεται ένα Αρχαιολογικό Μουσείο. Έμαθα ότι και χορηγός ευρέθη και κτήριο. Αλλά το έργο δεν προχώρησε... Γιατί άραγε;

Για επισκέψεις: Τηλ. 23810-25.261.

ΠΗΓΗ: ΥΠΠΟ-ΙΖ΄ Εφ. Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων «Έδεσσα, η πόλη των νερών», 2008. Γ. Λεκάκης, εφημ. "ΧΡΟΝΟΣ" Κομοτηνής, στήλη "Χρονοτοπία", 15.5.2014. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 16.5.2014.

arxeion-politismou.gr