Ένας μινωικός σφραγιδόλιθος με διττή σημασία: Το Χειμερινό Ηλιοστάσιο, που ξεκινούσε το μινωικό έτος, ίσως ξεκινούσαν τα ερωτικά παιχνίδια - Ποια σχέση έχει ο Κύκνος με την λέξη έτος; - του Μ. Τσικριτσή

Του Μηνά Τσικριτσή, ερευνητή Αιγαιακών Γραφών

Πριν λίγες ημέρες ο δημοσιογράφος κ. Γ. Λεκάκης μέσω του ΑΡΧΕΙΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ μου κοινοποίησε έναν μοναδικό σφραγιδόλιθο, που δεν τον γνώριζα, αν και τα τελευταία 20 χρόνια έχω μελετήσει πάνω από 15.000 σφραγίδες και έχω απομονώσει στα αρχεία μου 1.000, που έχουν αστρονομικό ενδιαφέρον.

Έτσι αποφάσισα να τον μελετήσω, αφού είναι μοναδικός και είδα την διττή χρήση του.

Η ερμηνεία σχετίζεται με την εποχή αυτή κοντά στο Χειμερινό Ηλιοστάσιο, που ξεκινούσε το μινωικό έτος, και ίσως ξεκινούσαν τα ερωτικά παιχνίδια των νεαρών με τα κορίτσια, με φιλήματα, ώστε να ζευγαρώνουν, αφού τον χειμώνα δεν είχαν εργασίες και ήταν κλεισμένοι στα σπίτια και τα ανακτορικά μορφώματα της εποχής.

Το επίθετο διττός χαρακτηρίζει απόλυτα τον παρατιθέμενο Μινωικό σφραγιδόλιθο που έχει δύο μορφές χρήσης:

Η πρώτη ερμηνεία, σύμφωνα με την οποία εμφανίζονται δύο πρόσωπα να φιλιούνται στο στόμα, είναι καλλιτεχνική, όπως σχολιάζει ο δημοσιογράφος Γ. Λεκάκης σε πρόσφατη δημοσίευσή του (Εικόνα 1.).

Η δεύτερη ερμηνεία, με την οποία θα ασχοληθούμε, σχετίζεται με την αποκωδικοποίηση της λέξης που αποκαλύπτεται στο αποτύπωμα του σφραγιδόλιθου (Εικόνα 2.)

Ο εν λόγω σφραγιδόλιθος αγοράσθηκε το 1928 από την Beulah H. Emmet και το 1971 δωρήθηκε στο Μουσείο Καλών Τεχνών Βοστώνης (1971.169). Έχει προέλευση την Κρήτη, με περίοδο κατασκευής του την Υστερομινωική, 1700-1460 π.Χ., με διαστάσεις (1,5 x 1,4 x 0,7 εκατ.).

Το ενδιαφέρον μας επιγραφολογικά θα επικεντρωθεί στο αποτύπωμα του σφραγιδόλιθου όπως εμφανίζεται στην εικόνα 2. Αρχικά, αξίζει να σημειωθεί ότι οι γραφείς συνηθίζουν να δηλώνουν το σημείο απ’ όπου ξεκινούν να διαβάζουν τα σύμβολα χαράζοντας το σύμβολο x. Στο δεξιό, λοιπόν, μέρος της εικ. 2 παρατηρούμε μόλις να διακρίνεται τo σύμβολο x πριν από το σύμβολο S - που έχει φωνητική αξία Fe- μετά παρεμβάλλεται η εικόνα ενός Κύκνου και ακολουθεί το συλλαβόγραμμα του ταύρου με φωνητική αξία to, που αναγνωρίζεται, επομένως, η λέξη Fe- to, η οποία διαβάζεται, με βάση την Γραμμική Β΄, ως έτος.

ΣΧΟΛΙΟ Γ. Λεκάκη: Fe- to > Feto > φέτος, εφέτος.

Στο αρχείο της Πύλου έχουμε την χαρακτηριστική λέξη to - to – Fe - to που σημαίνει τούτο το έτος, δηλαδή αυτόν τον χρόνο.

Παρόμοια λέξη που δηλώνει αυτή την χρονιά έχουμε στο αρχείο της Κνωσού και των Μυκηνών με τον τύπο za – Fe - te = αυτά τα έτη.

Δημιουργείται, λοιπόν, το ερώτημα ποια σχέση έχει ο Κύκνος με την λέξη έτος;

Την απάντηση μας δίνει η Αρχαιοαστρονομία, βάσει της οποίας θα δείξουμε ότι ο Αστερισμός του Κύκνου εμφανίζεται πριν από την Ανατολή του Ήλιου στο χειμερινό Ηλιοστάσιο το 1600 π.Χ. όπως παρατηρούμε στην επομένη Εικόνα 3.

Το συμπέρασμα από την μελέτη της εικόνας αυτής του Ουρανού όπου ο Κύκνος εμφανίζεται ως αστερισμός πριν από την Ανατολή του Ήλιου στο χειμερινό Ηλιοστάσιο στις 2.1.1600 π.Χ. (Εικ. 3), είναι ότι το αποτύπωμα της σφραγίδας, θα μπορούσε να δηλώνει το κάθε έτος όταν ξεκινούσε, δηλώνοντας, παράλληλα, καλλιτεχνικά και την αστρονομική ένδειξη με το σύμβολο του Κύκνου. Το γεγονός ότι το έτος στον Κρητομυκηναϊκό Πολιτισμό ξεκινούσε από το χειμερινό Ηλιοστάσιο, που αντιστοιχεί με την σημερινή ημερομηνία 2 Ιανουαρίου, επιβεβαιώνεται στα αρχεία της γραμμικής Β΄ γραφής, όπου διασώζονται οι τελευταίοι μήνες της καταστροφής του κάθε ανακτόρου, με αρχή το Χειμερινό Ηλιοστάσιο.

Έτσι γνωρίζουμε ότι η Πύλος κατεστράφη τον 4ο μήνα και η Κνωσός τον 8ο μήνα.

Ο Κύκνος ήταν ιδιαίτερα σημαντικό ζώο σε άλλους αρχαίους και νεώτερους πολιτισμούς, δεν αποτελούσε τυχαία ιερό ζώο της θεάς Αφροδίτης και του θεού Απόλλωνα, ήταν σύμβολο της χάρης, της ομορφιάς, της ισορροπίας, της ηρεμίας, της πίστης, της ανανέωσης και της αλλαγής.

Συμπερασματικά, διαφαίνεται ότι δεν είναι τυχαία η διττή ερμηνεία ούτε η εμφάνιση του Κύκνου εν μέσω του ζεύγους των Μινωιτών που φιλιούνται, καθώς ο κύκνος είναι ένα ερωτικό πτηνό που όταν ζευγαρώνει με έναν σύντροφο ισόβια εκφράζεται ερωτικά σε στάσεις όπως με αμοιβαίο βύθισμα του ράμφους ή με τα κεφάλια του ζεύγους ενωμένα (όπως και το φίλημα των νέων στην σφραγίδα). Ίσως ακόμα και η μετανάστευσή τους τον Χειμώνα από τα βόρεια κλίματα στην περιοχή μας να σηματοδοτούσε και την έναρξη του νέου έτους.

Ολοκληρώνοντας αυτήν την μελέτη αύριο θα παραθέσω τον σφραγιδόλιθο του Κόρακα…

ΠΗΓΗ: ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ