Η ΜΥΘΙΚΗ ΣΕΙΡΗΝΑ ΤΗΣ ΑΜΦΙΠΟΛΗΣ ΜΗΠΩΣ ΠΡΟΕΡΧΕΤΑΙ ΑΠΟ ΤΟ ΜΝΗΜΕΙΟ ΤΟΥ ΚΑΣΤΑ;

 

Ένα εξαιρετικό γλυπτό του αρχαιολογικού μουσείου της Αμφίπολης, που βρίσκεται δίπλα στο κεφάλι της σφίγγας.

 Ωστόσο, θα πρέπει να θυμόμαστε ότι το σημείο που βλέπουμε σήμερα τις σφίγγες δεν αποτελούσε στην αρχαιότητα την είσοδο του μνημείου, αλλά μια εσωτερική πύλη με τρίβηλο που υπήρχε για να συνδέει τον πρώτο χώρο της σκάλας, σαν να λέμε τον νάρθηκα με τον κυρίως ναό εκεί όπου η είσοδος επιτρεπόταν μόνο για τους μυημένους. Μπροστά από το χώρο αυτό υπήρχε ένας πρόπυλος για τον οποίο γνωρίζουμε πολύ λίγα, από τις επίσημες ανακοινώσεις της ανασκαφικής ομάδας και από ένα σχέδιο του αρχιτέκτονα Μιχάλη Λεφαντζή. Φαίνεται να ήταν μια κατασκευή κοσμημένη από γλυπτά, για τα οποία υπάρχει μια έρευνα σε εξέλιξη για τον εντοπισμό τους σε διάφορα μουσεία και αρχαιολογικές αποθήκες ανά την επικράτεια αλλά και στο εξωτερικό. Όποιος επισκέπτεται το αρχαιολογικό μουσείο της Αμφίπολης, δεν μπορεί να μην μαγευτεί, από το μυστηριακό και κατάφωτο πρόσωπο της σφίγγας, από τον Τύμβο Καστά.

  Τα μάτια όλων, είναι στραμμένα στο μοναδικό εύρημα που αποτελεί δείγμα υψηλού επιπέδου γλυπτικής τέχνης.

Ο δημιουργός μπορεί να μην είναι γνωστός, αλλά δεν υπάρχει αμφιβολία ότι στην εποχή του ήταν διάσημος και ίσως η τέχνη του να υπηρετούσε αποκλειστικά και μόνο τις ανάγκες της βασιλικής αυλής των Μακεδόνων. Δίκαια λοιπόν το κεφάλι της σφίγγας, αιχμαλωτίζει το βλέμμα του επισκέπτη, αναγκάζονταν πολλούς να το θαυμάζουν για ώρα, να φεύγουν και μετά από λίγη ώρα να γυρίζουν και πάλι για να αιχμαλωτίσουν την μορφή με το βλέμμα τους. Βέβαια παραμένει σε εκκρεμότητα το δεύτερο κεφάλι της σφίγγας, θέμα το οποίο το σκεπάζει ένα «σύννεφο ομίχλης» που δεν αφήνει να φανεί που βρίσκεται η σχετική έρευνα. Σε κάθε περίπτωση όταν ολοκληρωθούν οι εργασίες στον Τύμβο, το κεφάλι της Σφίγγας θα τοποθετηθεί στην αρχική του θέση και μαζί με το σώμα της σφίγγας θα αποτελέσουν και πάλι – μετά από 2.340 χρόνια περίπου – ένα ενιαίο σύνολο απαράμιλλης γλυπτικής τέχνης. Τότε θα μπορέσουμε να θαυμάσουμε τη εξαιρετική γλυπτική τέχνη που μεταμόρφωσε, ένα όγκο λευκού μάρμαρου της Θάσου σε ένα «ζεστό – ζω» όν, φύλακα των μεγάλων μυστικών της αρχαίας λατρείας του Παγγαίου.

 Δεξιά από το κεφάλι της σφίγγας, στο αρχαιολογικό μουσείο της Αμφίπολης εκτίθεται και ένα άλλο ενδιαφέρον εύρημα, είναι μια ολόσωμη Σειρήνα, για την οποία δυστυχώς δεν είναι γνωστά πάρα πολλά στοιχεία… εξαιτίας της ιστορίας της. Ας τα πάρουν όμως με την σειρά τα γεγονότα, μήπως και φτάσουμε σε ένα συμπέρασμα. Το γλυπτό της Σειρήνας που βλέπετε και στην φωτογραφία δεν βρέθηκε σε κάποια ανασκαφή της περιοχής της Αμφίπολης, αλλά είναι προϊόν μάλλον λαθρανασκαφής την δεκαετία του ’60, το οποίο στην συνέχεια παραδόθηκε στο αρχαιολογικό μουσείο της Θεσσαλονίκης, ακολούθως μεταφέρθηκε στο μουσείο της Καβάλας και από τα μέσα της δεκαετίας του ’90 κοσμεί το μουσείο της Αμφίπολης. 

Ως εκ τούτου δεν είναι γνωστό που ακριβώς βρέθηκε για να μπορεί να συσχετιστεί με τα στοιχεία όσων ανασκαφών, έχουν διεξαχθεί στον ευρύτερο χώρο της Αμφίπολης. Τα μόνα στοιχεία που γνωρίζουμε, πέραν του γεγονότος ότι έχει βρεθεί στην Αμφίπολη, είναι ότι πρόκειται για επιτύμβιο γλυπτό Σειρήνας, χρονολογημένο περίπου στο 350 π.Χ.  που βρισκόταν επάνω σε ναϊσκόμορφο μνημείο και θρηνεί.

 

 

Η Σειρήνα στεκόταν με ανοιχτά τα φτερά της. Το αριστερό της χέρι υψώνονταν κρατώντας τα μαλλιά της, τα άκρα των οποίων πέφτουν χαλαρά στους ώμους της. Το δεξί της χέρι πίεζε στο στήθος της. Η στάση των χεριών δηλώνει τη βίαιη θλίψη, και αυτό εκφράζεται ακόμα πιο έντονα στο πρόσωπο, με τα συνοφρυωμένα φρύδια και τα φουσκωμένα χείλη. Η μετάβαση στα πόδια του πουλιού, άρχιζε από στα γόνατα, ενώ πίσω κατέληγε σε ουρά πουλιού! Λείπουν τα μεγαλύτερα τμήματα των χεριών, των φτερών, της ουράς, και τα πόδια κάτω από τα γόνατα.

 Το εντυπωσιακό είναι ότι ένα άλλο γλυπτό Σειρήνας, του ίδιου τυπολογικού τύπου, με προέλευση από την Αττική, βρίσκεται στο Μουσείο Καλών Τεχνών της Βοστόνης και είναι το γλυπτό που βλέπετε στην διπλανή φωτογραφία. 

Το αξιοσημείωτο είναι ότι έχει χρονολογηθεί την ύστερη κλασική ή πρώιμη ελληνιστική περίοδο, περίπου 350-325 π.Χ. και είναι κατασκευασμένη από πεντελικό μάρμαρο!!! Βλέπουμε λοιπόν ότι τα δύο γλυπτά πέρα από τις τυπολογικές ομοιότητες, χρονολογικά βρίσκονται πάρα πολύ κοντά!!! 

Είναι γεγονός ότι από τον 4ο αιώνα και μετά άρχισαν να στολίζουν τα ταφικά μνημεία σειρήνες και προφανώς η Αμφίπολη, ως αποικία των Αθηνών ακολούθησε αυτή τη συνήθεια. Εξάλλου και στα χρόνια της δυναστείας των Τημενιδών, ήταν συνήθεια να εισάγονται αττικά πρότυπα πολιτισμού στην Μακεδονία.

 

 

Πριν καταλήξουμε σε κάποιο συμπέρασμα, ας γυρίσουμε πίσω στην μυθολογία για να δούμε την ιστορική διαδρομή των Σειρήνων. Την πρώτη αναφορά την έχουμε στα Αργοναυτικά του Απολλόδωρου, τα οποία μπορεί να γράφτηκαν στον 3ο αιώνα π.Χ., αλλά αυτό έγινε με βάση παλαιότερες πηγές. 

Σύμφωνα με την διήγηση της αργοναυτικής εκστρατείας ο Ορφέας ήταν ο πρώτο που ήρθε αντιμέτωπος με τις Σειρήνες και με την μουσική του δεινότητα, τις νίκησε. Επίσης αναφορά υπάρχει και στον Ησίοδο, ο οποίος  αναφέρει ότι με το τραγούδι του ηρεμούσαν οι άνεμοι. Το επόμενο έπος που αναφέρεται στις Σειρήνες είναι στην Οδύσσεια του Ομήρου, όπου είναι γνωστό το τέχνασμα του Οδυσσέα, για να απολαύσει το σαγηνευτικό τραγούδι τους. 

Επίσης αναφορά έχουμε και στην Πολιτεία του Πλάτωνα όπου στην περιγραφή του μύθου του Ηρός περιγράφεται η παρουσία των Σειρήνων για την συμβολή τους στην αρμονία των σφαιρών, όπου υπήρχαν οκτώ Σειρήνες και καθεμιά παράγει ένα μουσικό τόνο, μια νότα.

Υπάρχει όμως κάποιο στοιχείο που να φέρνει τις Σειρήνες πιο κοντά στους μύθους της περιοχής του Παγγαίου και της Αμφίπολης, πέραν του Ορφέα και της αργοναυτικής εκστρατείας;

 Σύμφωνα με ένα μύθο οι Σειρήνες ήταν φίλες της Περσεφόνης κι όταν ο Άδης την πήρε στον Κάτω Κόσμο, απαρηγόρητες εκείνες θέλησαν να φύγουν μακριά από τους ανθρώπους. 

Η Δήμητρα τις μεταμόρφωσε, γιατί άφησαν αβοήθητη την Περσεφόνη κι αυτές εγκαταστάθηκαν κάπου στη θάλασσα και εκδικούνταν τους ανθρώπους!!!  Σε ένα μνημείο που όλα δηλώνουν την λατρεία της μητρός και η παράσταση της αρπαγής της Περσεφόνης δεσπόζει στον κύριο λατρευτικό χώρο, αμέσως πριν τον μυστηριακό κόσμο που κρύβει ο τρίτος θάλαμος, θα μπορούσαν οι Σειρήνες να βρίσκονται εκτός, στον πρόπυλο και θρηνούν; Ναι θα μπορούσαν και με τα μέχρι τώρα δεδομένα, το εν λόγω γλυπτό της Σειρήνας ίσως να ήταν μέρος της σπάνιας ομορφιάς της γλυπτοθήκης του Τύμβου Καστά. 

γλυπτό Σειρήνας, του ίδιου τυπολογικού τύπου, με προέλευση από την Αττική, βρίσκεται στο Μουσείο Καλών Τεχνών της Βοστόνης

Θεόδωρος Αν. Σπανέλης -  xronometro.com