Τι δουλειά έχει ένας αρχαίος ΛΑΞΕΥΤΟΣ ΛΗΝΟΣ στην κορυφή βουνού; Στα ΕΡΕΙΠΙΑ ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΗΣ ΟΧΥΡΩΣΗΣ στην κορυφή του όρους ΙΣΜΑΡΟΣ στην ΑΚΡΟΠΟΛΗ της ΜΑΡΩΝΕΙΑΣ ΘΡΑΚΗΣ - Η ΑΠΡΟΣΠΕΛΑΣΤΗ ΓΗ ΤΩΝ ΜΥΘΙΚΩΝ ΚΙΚΟΝΩΝ - του Απ. Τσακρίδη

 

Του Απόστολου Τσακρίδη 

H Μαρώνεια υπήρξε από τις μεγαλύτερες και σημαντικότερες πόλεις της Αιγαιακής Θράκης σε όλην την διάρκεια της αρχαιότητας. Την ακμή της εξασφάλισαν η αξιόλογη γεωγραφική της θέση, η ευφορία, τα προϊόντα της γης της, αλλά και το εμπόριο. H περιοχή της Μαρωνείας κατοικήθηκε ήδη από τους προϊστορικούς χρόνους. Στην περίοδο αυτήν χρονολογούνται τα κατάλοιπα αρκετών οικισμών που κατοικούνται από Θρακικά φύλα. Κατά την Ύστερη Εποχή του Χαλκού - Πρώιμη Εποχή Σιδήρου, οι οικισμοί βρίσκονταν σε ορεινές, ημιορεινές περιοχές, αλλά και στα παράλια. Οχυρωματικοί περίβολοι που έχουν χρησιμοποιηθεί από Θράκες στη διάρκεια της Πρώιμης Εποχής του Σιδήρου, έχουν εντοπιστεί στα βραχώδη υψώματα, Φωτεινό, Άι Γιώργης, Χλωμό, Βουβός, Οδοντωτό και Πετρωτά (πηγή: Μουσειακές επιγραφές Ταβανιώτη Μαρωνείας).

Απ' την κορυφή του Ίσμαρου, με θέα την ιερά νήσο Σαμοθράκη...

Οι αρχαίοι Θράκες που εμφανίζονται στην ενδοχώρα, της σημερινής Δυτικής Θράκης (Ελληνική Θράκη), έφτασαν μέχρι τα εύφορα εδάφη της Τροίας, που αργότερα αποτέλεσαν πόλο έλξης και άλλων Θρακικών φυλών. Κατά τον Ιστορικό Απολλόδωρο, η σπουδαία αυτή πόλη χτίστηκε από τους Θράκες. Από άλλες αναφορές γίνεται γνωστό ότι, ο Δάρδανος, προπάππος του Πριάμου, ήρθε από την Θρακική Σαμοθράκη (Σαππαία) και έτσι εξηγούνται οι στενοί δεσμοί των Τρώων με τους ομοεθνείς Θράκες και Φρύγες, των οποίων η γλώσσα ήταν κοινή. Η μητέρα του Πριάμου λεγόταν «Στρυμώ» (αρχαιοθρακικό όνομα, που έχει την ίδια ρίζα με το Στρυμόνα ποταμό της Αμφιπόλεως), ενώ μια γυναίκα του, η Καστιάνειρα, καταγόταν από την Αισύμη της Θράκης (χωριό με το όνομα Αισύμη, υπάρχει σήμερα στον Έβρο, βορείως του Άβαντος). Η Τροία είναι η πόλη που συγκίνησε ολόκληρο τον κόσμο και για την οποία ο Όμηρος έγραψε τα δύο μεγάλα του έργα, την Οδύσσεια και την Ιλιάδα.

Στην Οδύσσεια, ο Οδυσσέας και οι σύντροφοί του ήλθαν στην περιοχή του Ισμάρου κατά την επιστροφή τους από την Τροία, κατέλαβαν την πόλη των Κικόνων, αλλά υποχρεώθηκαν να την εγκαταλείψουν μετά από επίθεση των Κικόνων της ενδοχώρας (Όμηρ. Oδ. 9. 39-66).

Στην περιγραφή του επεισοδίου του Κύκλωπος Πολυφήμου αναφέρεται ότι στην περιοχή του Iσμάρου και στο ιερό άλσος του Aπόλλωνος κατοικούσε ο ιερεύς Μάρων, ο οποίος προσέφερε στον Oδυσσέα επτά τάλαντα χρυσού, έναν κρατήρα πανάργυρο και δώδεκα αμφορείς με το κρασί που χρησιμοποιήθηκε αργότερα για την εξουδετέρωση του Κύκλωπος (Όμηρ. Oδ. 9. 187-215, Ευστ., Oδ. 1. 333). Από την Ιλιάδα, τέλος, μαθαίνουμε ότι οι Κίκονες Θράκες ως γενναίοι πολεμιστές, αγωνίζονται στο πλευρό των συμμάχων Τρώων (Ευστ., Iλ. 4. 17, Οδυσσ. 9. 39-40).

Αρχαίες λαξευτές δεξαμενές, στην ίδια περιοχή...

Από τα παραπάνω, μπορούμε να συμπεράνουμε ότι, η ευρύτερη γεωγραφική περιοχή της οροσειράς του Ισμάρου ήταν περιφρουρημένη από το Ισχυρό φύλο των Κικόνων ενώ παράλληλα αποτέλεσε στρατηγικό παρατηρητήριο του βορειοανατολικού Αιγαίου. 

Στην κορυφή του λόφου Αϊ Γιώργης, ύψους 461 μ. , διασώζονται ακόμα ερείπια των επιβλητικών τειχών με τα Κυκλώπεια χαρακτηριστικά. Κατά τον Ε. Πεντάζο, η χρονολόγηση ορισμένων τμημάτων των τειχών, ξεκινά από τον 13ο – 12ο αι. π.Χ., όπως έδειξε η κεραμική και σε κάποια σημεία στον 9ο – 8ο αι. π.Χ.. Η κεραμεική, με τα εγχάρακτα και εμπίεστα σχέδια της αρχαιότερης χρονολόγησης, φανερώνει την ύπαρξη μίας πόλης των Κικόνων, πολύ πιθανόν της Ομηρικής πόλης Ίσμαρος, ενώ είναι ακόμα αδιευκρίνιστο, αν η «πόλις» αυτή, αντικαταστάθηκε από την μεταγενέστερη Μαρώνεια ή αν συνυπήρξε μετά την ίδρυση της τελευταίας. 

Βόρεια του γειτονικού λόφου Αϊ Γιώργης, βρίσκεται η υψηλότερη κορυφή του Όρους Ίσμαρος (υψόμετρο: 678 μ.) που καλείται Άγιος Αθανάσιος και ταυτίζεται με την Ακρόπολη της αρχαίας Μαρώνειας. Στην κορυφή του υψώματος υπάρχουν ερείπια προϊστορικού περιβόλου που μαρτυρούν την ύπαρξη ισχυρής Ακρόπολης. Ο επισκέπτης χρειάζεται μιάμιση ώρα περίπου για να διανύσει την απόσταση (από μονοπάτι), αλλά απαγορεύεται να πλησιάσει στο τέρμα της κορυφής, λόγω της ύπαρξης στρατιωτικών εγκαταστάσεων.

Ο αρχαίος λαξευτός ληνος, με θέα την Σαμοθράκη...

Σε όλη σχεδόν την κορυφογραμμή του υψώματος διακρίνονται τμήματα τοίχων από περίβολο που συμπληρώνουν τη φυσική οχύρωση των βράχων. Το μεγαλύτερο μέρος της οχυρωματικής κατασκευής είναι κατεστραμμένο. Αυτό που μου έκανε εντύπωση είναι ότι τα λείψανα της οχυρωματικής εγκατάστασης, ομοιάζουν με αυτά της προϊστορικής Ακρόπολης του Κρεμαστού (Εργάνη Ροδόπης), που είναι και η μοναδική και κύρια ανασκαμμένη θέση της Ύστερης εποχής του Χαλκού - Πρώιμης εποχής του Σιδήρου στην περιοχή της Ροδόπης.

Παρόλο που οι επίσημες αρχαιολογικές αναφορές βεβαιώνουν την έντονη παρουσία οχυρωματικών έργων στην περιοχή, απουσιάζει η σχετική αναφορά για το ύψωμα του Αγίου Αθανασίου. Η κατασκευή οχυρωματικών τειχών στην υψηλότερη κορυφή του Ισμάρου πιθανόν να έχει σχέση με τις ανάγκες οχύρωσης των Κικόνων. Ακόμα και από στρατηγικής άποψης, τα υψηλότερα σημεία των ορεινών όγκων αποτελούν ιδανικό στρατηγικό σημείο οχύρωσης και ελέγχου σε μακρινές αποστάσεις (πόσο μάλλον σε παραθαλάσσια περιοχή). Οι ανωτέρω παρατηρήσεις μόνο εικασίες μπορούν να θεωρηθούν, διότι δεν υπάρχουν στοιχεία αρχαιολογικής ανασκαφής αλλά μόνο προσωπικές μου παρατηρήσεις.

H αφήγηση του Ομήρου μαρτυρεί ότι η περιοχή αυτή ήταν γνωστή στους Έλληνες, οι οποίοι πρέπει να επιχειρούσαν ληστρικές επιθέσεις ήδη πριν από την εγκατάσταση των πρώτων αποίκων (πριν το α’ μισό του 7ου π.Χ, αιώνα). Αξίζει να αναφερθεί πως από μία μόνο πηγή μας δίνει τη πληροφορία ότι, οι άποικοι προέρχονταν από τη Xίο (μαρτυρία του Ψευδο-Σκύμνου, 676-678). Oι πληροφορίες για την ιστορία της πόλεως κατά την αρχαϊκή περίοδο είναι ελάχιστες.

Στην κορυφή του Ίσμαρου και κοντά στα τείχη της Ακρόπολης εντοπίζεται λαξευτό πατητήρι (ή λαξευτός ληνός) σταφυλιών σε βράχο που αποτελείται από μία μεγαλύτερη δεξαμενή για το πάτημα των σταφυλιών και μία μικρότερη, σε χαμηλότερο ύψος. Μία διαμπερής οπή ενώνει τις δύο δεξαμενές για την εκροή και συλλογή του παραγόμενου μούστου. Δίπλα από το πατητήρι υπάρχουν ακόμη δύο όμοιες λαξευτές δεξαμενές, ενώ μία τρίτη δεξαμενή που βρίσκεται λίγα μέτρα πιο μακριά έχει καλυφθεί από λάσπη και πέτρες (η αρχαιολογία δεν έχει δώσει κάποια επίσημη εξήγηση για τις λαξευτές αυτές κατασκευές). Τα λαξευτά πατητήρια όπως και αυτό στην κορυφή του Αγίου Αθανασίου μπορούν να μας δώσουν πολύτιμα στοιχεία σχετικά με την αρχή της αμπελοκαλλιέργειας ακόμα και από τους προϊστορικούς χρόνους. Στην Οδύσσεια ο Όμηρος, περιγράφει το κρασί των Κικόνων και του Μάρωνα, ως μελιηδέα οίνο, ερυθρό, θείο ποτό, με οσμή θεσπέσια, απόσταγμα αμβροσίας και νέκταρος.

Αντικρίζοντας τις λίθινες αυτές προϊστορικές κατασκευές των Θρακών με θέα το καταγάλανο Ελληνικό Πέλαγος πάνω από την απόκρημνη βραχώδη κορυφή του Ισμάρου, ο νους μπορεί να ταξιδέψει στη μυθολογική φαντασία και να ενώσει τη φυσική τοποθεσία με τον συμβολικό χώρο, όπου το όνομα του κρασιού και της τοποθεσίας γίνονται αφορμή για να ανακληθούν μνήμες από εικόνες της αρχαιότητας..

Οι Θράκες ήθελαν τον Διόνυσο «παρόντα» στις εκδηλώσεις τους, στις θρησκευτικές τελετές και ιδιαίτερα στον τρύγο των αχανών αμπελιών τους και στην παραγωγή του μούστου. Για μία στιγμή... γίνεσαι Θράκας... γίνεσαι ένα με το φυσικό τοπίο... γίνεσαι ένα με το όλον!

arxeion-politismou.gr

Ταξιδεύοντας με το νου και με το σώμα στη γη της Θράκης,

ΠΗΓΕΣ: ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 5.3.2021.

Μουσειακές επιγραφές στο Αρχοντικό Ταβανιώτη, Μαρωνείας Ροδόπης.

«Τουριστικός Ιστορικός Αρχαιολογικός οδηγός Θράκης» Δημήτριος Καρακούσης, 1998.

Ηλεκτρονικός Σύνδεσμος Θρακικός Ηλεκτρονικός Θησαυρός.

Ομήρου Oδ. 9. 39-66, 9. 187-215, 9. 39-40,  Ευσταθιου σχολ. Oδ. 1. 333, Iλ. 4.17,  Ψευδο-Σκύμνος 676-678.