Κατεστράφη από σεισμό το 1500 π.Χ. Φημισμένο για αρχαίους διπλούς πελέκεις, ξίφη, κ.ά. Και χάλκινο πέλεκυ με επιγραφή με 15 ιερογλυφικά σημεία παρόμοια με του Δίσκου της Φαιστού!..
Του Γιώργου Λεκάκη
Το Αρκαλοχώρι είναι ένα ιστορικό χωριό της επαρχίας Μονοφατσίου, σε υψόμετρο 395 μ. στο 33ο χλμ. του δρόμου Ηρακλείου-Βιάννου.
Σε αυτό υπήγοντο και τα χωριά: Αγία Σεμνή, Αλιτζανή / Αλητζανή, Γάσι, Ζίντα / Ζήντα, Καλό Χωριό, Μιλιαρίσι / Μηλιαρίσσια, Μουσούτα / Μουσούντα, και Χουμέρι.
ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ
Η ετυμολογία του ονόματος σχετίζεται με το άρκαλος (= ασβός ο τρόχος, κρητ.). Λένε επειδή στην περιοχή υπάρχουν πολλές σπηλιές - οι λεγάμενες αρκαλιές ή αρκαλότρυπες - όπου ζει το ζώο αυτό. Αλλά πιο πιθανόν είναι να σχετίζεται με τους Αρκάδες (> Αρκαδοχώρι < Αρκάδων Χώρα) και την αρχαία πόλη Αρκαδία, από την γνωστή εγκατάστασή τους στην Κρήτη[1], απ’ αρχαιοτάτων χρόνων… Άλλωστε κοντά υπάρχει και χωριό Αρκαδία[2].
ΙΣΤΟΡΙΑ
Η αρχαία πόλις Αρκάδες[3] / Αρκαδία[4] / Αρκάδι της Κρήτης, ήταν τόσο αρχαία και σημαντική, όσο και η Γόρτυς (επίσης σχετιζόμενη με την Γορτυνία της Αρκαδίας). Οι Κρήτες έλεγαν πως Αρκάδες και Γορτύνιοι Κρήτης έχουν ρίζα στο γενεαλογικό δένδρο του Ραδαμάνθυος…
Η αρχαία Αρκαδία Κρήτης, το 221 π.Χ. έλαβε μέρος στον μεγάλο πόλεμο Λύκτου - Κνωσού. Αποσπάσθηκε από την Κνωσό, με τήν οποία είχε συμμαχήσει, και ετάχθη μέ το μέρος τής Λύττου / Λύκτου. Το 193 π.Χ. έκαμε συνθήκη με την Τέω Ανατολίας γιά νά έχει ασυλία στον ναό του Διονύσου. Έναν αιώνα άργότερα η συνθήκη ανανεώθηκε. Έκανε συνθήκη και μέ τήν Ιεράπυτνα / νυν Ιεράπετρα. Στην συμμαχία πού έγινε από τίς 30 κρητικές πόλεις καί τόν βασιλέα της Περγάμου Ετμένη Β΄, έλαβε μέρος καί ή Αρκαδία.
Η πόλις υπέστη κάποια εχθρική επιδρομή, από τήν οποία καί έρημώθηκε. Οι βρύσες της πόλεως εστέρεψαν εξ αιτίας αυτής τής καταστροφής.[5]
Από το 1932 απέκτησε αρχαιολογική φήμη, γιατί σε νέους θαλάμους του γνωστού σπηλαίου μινωικής εποχής στην θέση Προφήτης Ηλίας, κοντά στο χωριό, βρέθηκαν πλούσια ευρήματα, που το έκαμαν ένα από τα σπουδαιότερα σπήλαια τής Κρήτης. Τα τελευταία χρόνια της οθωμανοκρατίας οι χωρικοί είχαν βρει στο σπήλαιο αυτό αρκετά χάλκινα αντικείμενα. Δυστυχώς τα πούλησαν σαν μέταλλο στους χαλκωματάδες του Ηρακλείου. Αυτό παρακίνησε τον Χατζηδάκη κι έκαμε μια πρόχειρη ανασκαφή στο σπήλαιο, όπου βρήκε μερικά αγγεία πρωτομινωικά και πολλά χαλκά ευρήματα, μαχαίρια, μικρά ξίφη, κλπ.
Οι αρχαιολόγοι Μαρινάτος και Πλάτων συνέχισαν την ανασκαφή το 1932 και βρήκαν πλουσιότατα ευρήματα, κυρίως διπλούς πελέκεις, ξίφη, κλπ.[6] Πολλοί από τούς πελέκεις αυτούς είναι χρυσοί, ασημένιοι, με στειλεό επίσης χρυσό. Μερικοί έχουν διακόσμηση και ένας χάλκινος έχει επιγραφή από 15 ιερογλυφικά σημεία παρόμοια με τα ιερογλυφικά σημεία τού δίσκου της Φαιστού.[7] Αλλος έχει μινωική επιγραφή σε ελληνική γραμμική γραφή Α. Σε εκατοντάδες μετρούνται τα μαχαίρια, τα ξίφη και οι διπλοί χάκλινοι πελέκεις (μερικοί με εγχάρακτη διακόσμηση), που βρέθηκαν εκεί. Σε μερικούς εσώζετο και το ξύλινο στελιάρι (από ξύλο ελάτης ή κέδρου Λιβάνου). Ένα ξίφος από αυτά, έχει μήκος 1,055 μ. και είναι το μακρύτερο χάλκινο ξίφος τής προϊστορικής Ελλάδας!
Το σπήλαιο του Αρκαλοχωρίου ήταν ιερόν. Το σπήλαιο χρησιμοποιήθηκε σαν τόπος λατρείας από το 2500 π.Χ. Ελατρευόταν πιθανόν μια πολεμική θεότητα, αφού αφιέρωναν σ’ αυτήν μόνο όπλα. Ο Μαρινάτος υποθέτει πως εδώ ήταν το Δικταίον Άντρον, όπου η Ρέα έτεκε τον Δία. Προφανώς και θα ήθελαν οι Αρκάδες δικό τους σπήλαιο για να λατρεύουν τον, κατ’ αυτούς, γεννηθέντα στην Αρκαδία Δία… Ο Μαρινάτος δεν αποκλείει την άποψη πως μπορεί το σπήλαιο να χρησιμοποιείτο σαν εργαστήριο χαλκέων, γιατί βρέθηκαν και κομμάτια ακατέργαστου χαλκού και ένα χυτό ξίφος μισοκατεργασμένο. Δυστυχώς πολλά από τα ευρήματά του, κατέληξαν σε διάφορα μουσεία του κόσμου...
Τα μεταλλικά ευρήματα είναι τού τέλους τής Μεσομινωικής και των αρχών τής Υστερομινωικής εποχής. Το τέλος της ζωής στο σπήλαιο ήταν αιφνίδιο και οφείλεται ασφαλώς στην κατάρρευσή του, ίσως από σεισμό ή την έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας, κατά την άποψη τού Μαρινάτου.
Υπάρχουν πάρα πολλά αρχαία νομίσματα πού φανερώνουν ότι η πόλις ήταν αυτόνομος.
Το πότε εκτίσθη το σύγχρονο χωριό, δεν είναι γνωστό. Η πόλις αναφέρεται καί στούς μετά Χριστόν αιώνες, πράγμα πού αποδεικνύει ότι υπήρχε (βλ. Συνέκδημος Ιεροκλή, 6ος μ.Χ. αι.) μεταξύ τών επισήμων τότε πόλεων. Ο τίτλος του Επισκόπου Αρκαδίας, που σώζεται μέχρι σήμερα, προέρχεται από τά πρώτα χριστιανικά χρόνια. Επί Ενετοκρατίας, τόν 13ο αιώνα, ή Έπισκοπή τής Αρκαδίας καταργήθηκε καί αντ’ αυτής ιδρύθηκε Λατινική επισκοπή, ή όποία καταργήθηκε καί αυτή τό 1604. Κατά την Ενετοκρατία στην Κρήτη αναφέρεται στις απογραφές της εποχής: Arcaloghori, με 160 κάτοικους το 1583. Τότε, αλλά και κατά την οθωμανοκρατία, υπαγόταν στην διοικητική περιφέρεια της επαρχίας Belvedere ή Ρίζου / Ριζόκαστρου. Επί οθωμανοκρατίας ήταν πρωτεύουσα μεγάλου δήμου, με 24 χωριά. Αλλά τα τελευταία χρόνια της οθωμανοκρατίας μοιράστηκε. Άλλα χωριά στην επαρχία Βιάννου και άλλα στην επαρχία Μονοφατσίου. Επί οθωμανοκρατίας είχε και Ειρηνοδικείο!
Στο Αρκαλοχώρι υπάρχει η παλιά εκκλησία τού Μιχαήλ Αρχαγγέλου κατάγραφη, με ζωγραφιστή επιγραφή πάνω από τη μεσημβρινή πόρτα. Τοιχογραφίες (του 14ου ή 15ου αιώνα) στον νάρθηκα: Ευαγγελιστές, Εισόδια τής Θεοτόκου. Στην εκκλησία: Αγιοι, Βαϊοφόρος, Βάφτιση, Αποκαθήλωση, Προδοσία, Ανάληψη, Ευαγγελισμός..
Στο Αρκαλοχώρι γινόταν κάθε Παρασκευή ή Σάββατο σπουδαία εμποροπανήγυρις για σιτηρά, ζώα κλπ. που συγκέντρωνε πολύ κόσμο, από τους νομούς Ηρακλείου και Λασυθίου. Και είχε φήμη για τα ζαχαροπλαστεία του…
ΠΗΓΕΣ-ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 28.9.2021.
«Κρητ. Χρον.» Β' 596, Δ 116, 471, Ε ' 114, 283, 286, Η’ 474, 515, ΙΑ' 339, I B - 260, ΙΖ' 398.
Gerola G., Monumenti IV, 573. Toυ ιδίου Elenco topogragico ecc. p. 208.
Λεκάκης Γ. «Σύγχρονης Ελλάδος περιήγησις» (απόσπασμα).
Μαρινάτος Σπ. Ανασκαφαί εις το Σπήλαιον Αρκαλοχωρίου, Π.Α.Ε. 1935, σ. 212 εξ — Του ίδιου Scavi nella grotta di Arcalochori, Rivistadi Filologia e d ’ Istruzione classica, Nuova serie, An. XII, fasc. IV.
Σπανάκης Στ. «Κρήτη».
Chadzidakis J. BSA, XIX, 1912, p. 35.
[1] Βλ. Παυσανία.
[2] Υπάρχει ο τίτλος επίσκοπος Αρκαδίας.
[3] Βλ. Ξενίων «Κρητικά», Στέφ. Βυζ., Δημήτριος.
[4] Η αρχαία Αρκαδία Κρήτης έκειτο μεταξύ των χωριών Ραύκου, Λυκάστρου, Πυράνθου, Αρδάκτιας (όπου σώζονται ερείπια αρχαίας πόλεως), Άγιου Θωμά και Γόρτυνος δηλ. στο κέντρον της Κρήτης!!!
[5] Βλ. Πλίνιο και Σενέκα.
[6] κάποια στις προθήκες 64, 67, 85, 97 Αρχ. Μουσείου Ηρακλείου. Χρυσοί πέλεκεις στην προθ. 101.
[7] στην προθήκη 98 Αρχ. Μουσείου Ηρακλείου
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου