Η κύρια πηγή για την μάχη των Θερμοπυλών, ο Ηρόδοτος, αναφέρει οτι ενα απο τα κριτήρια με τα οποία είχαν επιλεγεί οι τριακόσιοι ήταν αν είχαν γιούς, έτσι ώστε να μην χαθεί η γενιά τους μετά τον αναπόφευκτο θάνατό τους. Τί σκέφτονταν όμως οι σύζυγοι των ανδρών;
Έχουμε συγκεκριμένες πληροφορίες για τη στάση μιας μόνο συζύγου, με τη μορφή πολύ μεταγενέστερου ανεκδότου το οποίο διέσωσε ο Πλούταρχος στο έργο του Λακαινών Αποφθέγματα: Η Γοργώ, αφού ενθάρρυνε το σύζυγό της Λεωνίδα, όταν ετοιμαζόταν να φύγει για τις Θερμοπύλες, να φανεί αντάξιος της Σπάρτης, τον ρώτησε στη συνέχεια τι όφειλε η ίδια να κάνει. Ο Λεωνίδας της απάντησε: «Να παντρευτείς καλόν άνθρωπο και να γεννήσεις καλά παιδιά». Η Γοργώ είχε όμως ήδη αποκτήσει ένα γιο, τον Πλείσταρχο, που ήταν διάδοχος του θρόνου, και απο όσο γνωρίζουμε δεν ξαναπαντρεύτηκε μετά το θάνατο του Λεωνίδα.
Ένα απο τα πιο παράξενα γνωρίσματα της Γοργώς ήταν το όνομά της. Τί άραγε να σκεφτόταν ο πατέρας της, ο Κλεομένης Α΄, όταν της έδωσε αυτό το όνομα; Οτι θα πέτρωνε όποιον την κοίταγε στα μάτια; Ασφαλως όχι. Παρ΄όλα αυτά, το όνομά της παραπέμπει στο θαλάσσιο τέρας της ελληνικής μυθολογίας, τη Μέδουσα, που είχε αποκεφαλίσει ο Περσέας για να σώσει την Ανδρομέδα. Το όνομά της λοιπόν ήταν πράγματι τρομακτικό, ίσως όμως στη Σπάρτη να μην θεωρούσαν οτι ήταν τόσο παράξενο όσο το θεωρούσαν οι άλλοι Έλληνες. Ένας μεγαλύτερος σε ηλικία και σύγχρονός της άνδρας ονομαζόταν Γόργος και ήταν ένας υψηλόβαθμος αξιωματούχος που είχε υπηρετήσει ως πρόξενος της Ήλιδας στη Σπάρτη. Για να τιμήσουν τον πρόξενό τους, οι Ηλείοι είχαν κατασκευάσει ένα μαρμάρινο κάθισμα για αυτόν στην Ολυμπία - όπου τελούνταν οι Ολυμπιακοί αγώνες - και είχαν γράψει πάνω του το όνομά του. Η επιγραφή αυτή χρονολογείται το 525 π.Χ.
Η Γοργώ γεννήθηκε δεκαπέντε χρόνια αργότερα και πρέπει να ήταν οχτώ ή εννέα ετών όταν εμφανίζεται για πρώτη φορά στην Ιστορία του Ηρόδοτου. Το γεγονός οτι μια συγκεκριμένη Ελληνίδα εμφανίζεται να διαδραματίζει κάποιο ρόλο στην ιστορία της Ελλάδας θα είχε αναμφίβολα προκαλέσει την κατάπληξη του ιδιοφυούς διαδόχου του Ηρόδοτου, του Θουκυδίδη, καθώς στο δικό του έργο δεν υπάρχει σχεδόν καμία αναφορά στις γυναίκες, είτε ως άτομα είτε ως μέλη ενος ευρύτερου συνόλου, και ασφαλώς δεν παρουσιάζει καμιά γυναίκα να ασκεί καθοριστική επίδραση στην πορεία του Πελοποννησιακού Πολέμου. Αντίθετα, στο έργο του Ηρόδοτου υπάρχουν πολλές αναφορές στις γυναίκες τόσο σε ατομικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο, ενω η σχέση ανάμεσα στις γυναίκες και τους άντρες, και ιδίως οι ερωτικές σχέσεις, αποτελούν μια απο τις βασικές παραμέτρους της εθνογραφικής διάστασης του έργου του.[...]
Μια ημέρα του 500 π.Χ., όταν η Γοργώ ήταν οχτώ ή εννέα ετών, ο πατέρας της, ο βασιλιάς Κλεομένης, επέστρεψε στο σπίτι συνοδευόμενος απο έναν ξένο, τον Αρισταγόρα απο την Μίλητο. Είχε πάει στη Σπάρτη για ενα εξαιρετικά επείγον διπλωματικό ζήτημα: να προσπαθήσει να πείσει τον Κλεομένη να υποστηρίξει την σχεδιαζόμενη επανάσταση των ιωνικών και άλλων ελληνικών πόλεων εναντίον του Μεγάλου Βασιλιά της Περσίας Δαρείου Α΄. Ο Κλεομένης όμως αρνιόταν να στείλει το σπαρτιατικό στρατό εναντίον της Περσικής Αυτοκρατόρίας, καθώς μια τέτοια εκστρατεία θα υποχρέωνε τους Σπαρτιάτες να πραγματοποιήσουν μια πορεία πολλών μηνών στα ενδότερα της Μικράς Ασίαςκαι να απομακρυνθούν απο την οικία Μεσόγειο Θάλασσα. Διέταξε λοιπόν τον Μιλήσιο να εγκαταλείψει την Σπάρτη πριν τη δύση του ηλίου . Έχοντας αποτύχει να πείσει τον Κλεομένη με τα επιχειρήματά του, ο Αρισταγόρας, γνωρίζοντας προφανώς τη φήμη οτι οι Σπαρτιάτες είναι επιρρεπείς στη δωροδοκία, του πρόσφερε δέκα τάλαντα (που αντιστοιχούσε σε μεγάλο ποσο). Τότε όμως παρενέβη η μικρή Γοργώ λέγοντας: «Πατέρα, καλύτερα να φύγεις, γιατί ο ξένος θα σε διαφθείρει».*
Φυσικά, ούτε ο Ηρόδοτος ούτε οι πληροφοριοδότες του γνώριζαν στην πραγματικότητα τι ακριβώς είχε πει η Γοργώ, παρόλο που η υποτιθέμενη λέξη ξένος απεικονίζει ενα απο τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της Σπάρτης, την ξενοφοβία. Απο ιστορική άποψη, το ενδιαφέρον στοιχείο αυτού του ιστορικού ανεκδότου είναι οτι η Γοργώ παρουσιάζεται ως μια συνετή δύναμη πίσω απο το θρόνο, παρά τη νεαρή ηλικία της. Δεκαπέντε περίπου χρόνια αργότερα, όταν πια ο Κλεομένης είχε πεθάνει κάτω απο αδιευκρίνιστες συνθήκες, η Γοργώ, που είχε εν τω μεταξύ παντρευτεί τον ετεροθαλή αδερφό και διάδοχο του πατέρα της Λεωνίδα και ήταν πλέον μητέρα του μελλοντικού βασιλιά Πλείσταρχου, εμφανίζεται να παρεμβαίνει για δεύτερη φορά και με πολύ πιο καθοριστικό τρόπο στην ιστορία της Σπάρτης και γενικά της Ελλάδας. Είχε φτάσει στην Σπάρτη ένας αγγελιοφόρος μεταφέροντας δυο φαινομενικά άγραφες ξύλινες πινακίδες που ήταν καλυμμένες με κερί και δίπλωναν η μία πάνω στην άλλη. «Κανείς», αφηγείται ο Ηρόδοτος, «δεν μπορούσε να μαντέψει το μυστικό » - κανείς εκτός απο τη Γοργώ. Είπε ήρεμα στους άρχοντες της πόλης οτι, αν έξυναν το κερί, θα έβρισκαν ένα μήνυμα γραμμένο πάνω στο ξύλο. Δεν αποδείχτηκε μόνο οτι η Γοργώ είχε δίκιο, αλλά και οτι επρόκειτο για ενα πολύ σημαντικό μήνυμα, καθώς το είχε στείλει ο εξόριστος πρώην βασιλιάς Δημάρατος για να προειδοποιήσει τους Σπαρτιάτες για την απόφαση του Ξέρξη να εκστρατεύσει εναντίον της Ελλάδας. [...] Το τρίτο απόφθεγμα αναφέρεται στο υποτιθέμενο πρόβλημα αλκοολισμού που αντιμετώπιζε ο πατέρας της, καθώς η Γοργώ εμφανίζεται να τον προειδοποιεί οτι, όσο περισσότερο κρασί πίνουν οι άνθρωποι, τόσο περισσότερο άσωτοι και εξαχρειωμένοι γίνονται. Είναι φανερό οτι εν προκειμένω εκφράζεται μια εκ των υστέρων γνώση. Άλλα αποφθέγματα που φέρεται να είπε είναι τα παρακάτω: Όταν κάποιος ξένος τής πρόσφερε στολή με πάμπολλα στολίδια, τον απώθησε και είπε: «Φύγε από δω! Δεν είσαι άξιος να κάνεις ούτε ο,τι κάνουν οι γυναίκες».
Όταν ρωτήθηκε απο κάποια γυναίκα της Αττικής «Γιατί μόνον εσείς, οι Λάκαινες, έχετε εξουσία πάνω στους άνδρες;», απάντησε:«Επειδή είμαστε και οι μόνες που γεννάμε άνδρες».
Το πρώτο υπαινίσσεται την υποτιθέμενη περιφρόνηση των Σπαρτιατών για το θέατρο και την υποκριτική τέχνη, καθώς και την ανδροκρατική άποψη τους οτι οι άνδρες που φορούν πολυτελή ρούχα είναι θηλυπρεπείς. Σύμφωνα με τον Θουκυδίδη, οι πλούσιοι Σπαρτιάτες ήταν οι πρώτοι Έλληνες που σταμάτησαν να φορούν πολυτελή ενδύματακαι άρχισαν να ντύνονται με τα ίδια απλά ρούχα που φορούσαν οι απλοί, φτωχοί άνθρωποι. Στο άλλο απόσπασμα, η Γοργώ δεν αρνείται οτι οι άντρες στη Σπάρτη ήταν γυναικοκρατούμενοι. Ωστόσο με διακριτικότητα, στρέφει την προσοχή απο τον ρόλο των γυναικών της Σπάρτης ως συζύγων στο ρόλο τους ως μητέρων: μόνο οι Σπαρτιάτισσες, αντίθετα με εσας τις παθητικές Αθηναίες και τις υπόλοιπες Ελληνίδες, γεννούν πραγματικούς άνδρες!
Οι λόγοι για τους οποίους ο Λεωνίδας ήθελε να παντρευτεί την ανιψιά του τη Γοργώ ήταν κυνικοί: ήταν η μοναδική απόγονος του Κλεομένη και είχε επομένως κληρονομήσει ολόκληρη την περιουσία του, ενω ο ίδιος ο Λεωνίδας, ως ο μεγαλύτερος εν ζωή, ετεροθαλής αδερφός του Κλεομένη, ήταν ο διάδοχος του θρόνου των Αγιαδών, καθώς, όταν ένας βασιλιάς δεν είχε γιο, τον διαδεχόταν ο πιο κοντινός άντρας συγγενής του. Ο Κλεομένης δίνοντας την ευχή του για αυτό το γάμο, τηρούσε τα σπαρτιατικά βασιλικά έθιμα, καθώς οι γάμοι ανάμεσα σε στενούς εξ αίματος συγγενείς, και ιδίως ανάμεσα σε θείους και ανιψιές, δεν ήταν κάτι το πρωτόγνωρο - πράγματι, οι γάμοι ανάμεσα σε θείους και ανιψιές ήταν ενα ιδιαίτερα συνηθισμένο φαινόμενο και σε άλλες πόλεις της Ελλάδας για τους ίδιους ακριβώς λόγους, δηλαδή για να παραμείνει η εξουσία στον αντρικό «κλάδο» του γενεαλογικού δέντρου της οικογένειας.
Με άλλα λόγια, η Γοργώ διεκπεραίωσε τον ιδιαίτερα συνιθισμένο ρόλο για τον οποίο προοριζόνταν όλες οι γυναίκες που άνηκαν στις ανώτερες τάξεις της αρχαίας Ελλάδας: ο γάμος της ήταν το μέσο για να διατηρήσουν οι άντρες που ανήκαν στις ανώτερες τάξεις την περιουσία και την ισχύ που απέρρεε απο αυτή. Ωστόσο, θα ήταν λάθος να τη θεωρήσουμε παθητικό πιόνι σε αυτή τη δοσοληψία. Με βάση τα όσα γνωρίζουμε για αυτή, η Γοργώ ήταν ευφυής και είχε δική της φωνή.
(ΠΗΓΗ: PAUL CARTLEDGE – ΟΙ ΣΠΑΡΤΙΑΤΕΣ)
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου