Πως ο Ηριδανός ποταμός έσωσε τον κόσμο σύμφωνα με την αρχαία Ελληνική Μυθολογία

 

Πηγή εικόνας: Marcus Cyron, CC BY-SA 3.0

Μια μέρα, ο πατέρας του Φαέθωνα τον άφησε να οδηγήσει το άρμα του. Όμως ο Φαέθων δεν στάθηκε αντάξιος της εμπιστοσύνης του πατέρα του και δεν οδήγησε καλά το άρμα του Ήλιου. Κατέβηκε με το άρμα τόσο χαμηλά στη Γη, ώστε την έκαψε και τα ποτάμια άρχισαν να ξεραίνονται. Ο Δίας, θέλοντας να προλάβει χειρότερες καταστροφές, τον γκρέμισε με ένα κεραυνό στον Ηριδανό ποταμό, σκοτώνοντάς τον.

Ο Ηριδανός ήταν ποτάμι της Αρχαίας Αθήνας, συγκεκριμένα παραπόταμος του Ιλισού. Πήγαζε από τον Λυκαβηττό και διέσχιζε την αρχαία πόλη των Αθηνών από ανατολικά προς στα δυτικά. Αν και αποτελούσε έναν από τους πρώτους ποτάμιους κλάδους της αρχαίας Αθήνας, το αποτέλεσμα των παρεμβάσεων, λόγω των ανθρώπινων αναγκών με το πέρασμα των χρόνων, ήταν η πλήρης εξαφάνιση του ποταμού κάτω από επιχωματώσεις και κατασκευές.

Σήμερα είναι ορατή μόνο η κοίτη του ποταμού, πλάτους δύο μέτρων, στον αρχαιολογικό χώρο του Κεραμεικού (δίπλα στην Ιερά Πύλη), η οποία διασχίζει τον χώρο των ανασκαφών (νεκρόπολη Κεραμεικού) από ανατολικά στα δυτικά για περίπου 200 μέτρα.

Πρώτη αναφορά για τον ποταμό έχουμε στο έργο του Πλάτωνα Κριτίας. Μας μεταφέρει στην παλιά αρχαία εποχή, τότε που η Ακρόπολη ήταν τόσο μεγάλη που έφθανε ως τον Ηριδανό και τον Ιλισό και περιελάμβανε μέσα της και την Πνύκα.

Κατόπιν ο Στράβων στα γεωγραφικά τον αναφέρει σαν ποταμό που πηγάζει στους νότιους πρόποδες του Λυκαβηττού κοντά στο Λύκειο. Επίσης σχολιάζει όσα λέει ο Καλλίμαχος στο (μη σωζόμενο) σύγγραμμά του «Συναγωγή ποταμών»: «οἷον ἐν τῆι συναγωγῆι τῶν ποταμῶν ὁ Καλλίμαχος γελᾶν φησιν, εἴ τις θαρρεῖ γράφειν τὰς τῶν Ἀθηναίων παρθένους «ἀφύσσεσθαι καθαρὸν γάνος Ἠριδανοῖο», οὗ καὶ τὰ βοσκήματα ἀπόσχοιτ᾽ ἄν». Δηλαδή άξιος γέλιου είναι αυτός που έγραψε ότι οι κόρες των Αθηναίων αντλούσαν καθαρό νερό από τον Ηριδανό, του οποίου τα ζώα που έβοσκαν εκεί δεν πλησίαζαν, τόσο ακάθαρτα ήταν. Ο Παυσανίας στα Αττικά τον αναφέρει σαν παραπόταμο του Ιλισού.

Με τις έρευνες που έγιναν για την κατασκευή του Μετρό (1992) ήρθαν στο φως πληροφορίες για τον ξεχασμένο ποταμό. Με πηγή στην νότια πλαγιά του Λυκαβηττού το ποτάμι έρεε νοτιοανατολικά προς στην σημερινή πλατεία Συντάγματος και κατόπιν κατηφόριζε βορειοδυτικά προς στον Κεραμεικό βγαίνοντας από την πόλη στο ύψος της Ιερής Πύλης. Ακολουθούσε την τότε Ιερά Οδό (στις όχθες του έχει γίνει ανασκαφή ταφικών μνημείων) για μερικές εκατοντάδες μέτρα για να καταλήξει στον Ιλισό (περίπου στο ύψος της οδού Πειραιώς).

Κατά το 4ο π.χ αιώνα στην περιοχή του Κεραμεικού και λόγω των υπερχειλίσεων του ποταμού είχε δημιουργηθεί ελώδης περιοχή με παχύ στρώμα λάσπης και αργίλου. Τότε ξεκίνησαν έργα για την υπόγεια αποστράγγιση των στάσιμων νερών και την κατασκευή των κεραμικών εργαστηρίων της περιοχής των δύο δήμων (έσω και έξω Κεραμικού).

Στην Κλασική εποχή, λόγω της πυκνότητας της δόμησης πλέον, το ποτάμι άρχισε να δέχεται τα λύματα του άστεως και σύντομα μετατράπηκε σε βούρκο. Κατόπιν επί Αδριανού (117-138 μ.Χ.) αποφασίστηκε ο εγκιβωτισμός του. Το ποτάμι καλύφθηκε από πλινθόκτιστο θόλο (αυτός που είναι ορατός στην πλατεία Μοναστηρίου), επιχωματώθηκε και μετατράπηκε σε υπόνομο.

Με το ίδιο Όνομα

Ο Ηρόδοτος γράφει στο βιβλίο του Θάλεια (παρόλο που διαφωνεί), για έναν ποταμό με το ίδιο όνομα Ηριδανός που ανέφεραν οι αρχαίοι βαρβαρικοί λαοί, που έρεε προς τη Βόρεια Θάλασσα (το τέλος του τότε γνωστού κόσμου) και ότι από τα μέρη εκείνα προερχόταν το κεχριμπάρι. Πιστεύει δε, ότι η προέλευση του ονόματος (Ηριδανός) πρέπει να είναι Ελληνική και να έχει δοθεί από ποιητή.

Βιβλιογραφία:

Υδρία Cambridge Ήλιος. 5. Αθήνα: Εκδόσεις Τέσσερα Έψιλον. 1992. σελ. 1586. ISBN 960-7190-05-X. Πλάτων. «Κριτίας Ε 112-(σελίδα 29)». Συμπόσιο-Κριτίας, μετάφραση Γ. Κορδάτος. Αθήνα: Δαίδαλος-Ι Ζαχαρόπουλος. σελ. 310.

Στράβων (1994). «βιβλίο 9, σελίδα 61». Αρχαία Ελληνική Γραμματεία, Γεωγραφικά, Μετάφραση Π Θεοδωρίδης. Αθήνα: Κάκτος. σελ. 240.

Παυσανίας (1974). «Αττικά 19.5 (σελίδες 284,542)». Αττικά, μετάφραση Νικ. Δ Παπαχατζή. Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών ΑΕ. σελ. 604.

Ευαγγελία Κυπραίου (2000). «σελίδα 22». Το ποτάμι της αρχαίας πόλης. Αθήνα: Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων και Απαλλοτριώσεων,. σελ. 52. ISBN 960-214-293-6. Αττικό Μετρό ΑΕ. «Ανασκαφές και Σταθμοί».

Ηρόδοτος (1994). «Θάλεια, σελίδα 249 (σχόλια)». Αρχαία Ελληνική Γραμματεία. Αθήνα: Κάκτος. σελ. 300.

el.wikipedia, arxaia-ellinika