Αρχαίο χρυσό μικρογλυπτό κρητικού αίγαγρου βρέθηκε στο Τουρκμενιστάν, στην αρχαία Βακτριανή – Μαργιανή! - του Γ. Λεκάκη

 

Του Γιώργου Λεκάκη

Στον αρχαίο πολιτισμό του ποταμού Ώξου ανήκει το Αναου (6500 π.Χ.), στις βόρειες πλαγιές των βουνών Kopet-Dag.

Το Gonur - 60 χλμ. βόρεια της όασης της Μαρί(* και 4*) - στην έκταση του νυν Τουρκμενιστάν, είναι ένα από τα μεγαλύτερα σύνολα αρχαίων ερειπίων στην περιοχή του δέλτα του ποταμού Murghab(5*). Περισσότερα από 150 αρχαίοι οικισμοί έχουν βρεθεί εδώ, από την 3η χιλιετία π.Χ.! Εισβολείς νομάδες του «πολιτισμού του Andronovo» έφτασαν εδώ κατά την περίοδο 1800 - 1500 π.Χ. Στο Gonur ευρέθη κεραμική του Andronovo (χαρακτηριστική των ευρασιατικών στεπών, όπου θεωρείται ότι εξημερώθηκε το σύγχρονο άλογο**)[1]. Ωστόσο, ο Σαρηγιαννίδης δεν αναφέρει κάτι σχετικό.

Το σήμερα λεγόμενο Goňur / Gonur Depe είναι ένας αρχαιολογικός χώρος, που χρονολογείται από το 3200 έως το 1600 π.Χ. η πρωτεύουσα (ή ο κύριος οικισμός) της Βακτριανής - Μαργιανής(4*) (BMAC)!

Ανακαλύφθηκε την δεκαετία του 1950 από τον Ελληνορώσο αρχαιολόγο Βίκτωρα Σαρηγιαννίδη. Ανασκάφηκε την δεκαετία του 1970. Ο Σαρηγιαννίδης απεκάλυψε ένα παλλάτι, έναν οχυρωμένο περίβολο από λασποτουβλα και ναούς με πύρινους βωμούς που συνέδεσε με τη Ζωροαστρική θρησκεία.

Το Gonur Depe έχει συνολική έκταση περίπου 55 εκταρίων.

Η ακρόπολή του έχει μέγεθος περίπου 100 Χ 180 μ.

Στο βόρειο Gonur ευρέθησαν – ανάμεσα σε άλλα - δύο όστρακα (του «πολιτισμού Geoksjur, της περιόδου Namazga III, 3200 - 2800 π.Χ.).

Το κύριο οχυρωμένο συγκρότημα είναι σχεδόν ελλειπτικό (330 × 460 μ.), του 2400 - 1900 π.Χ. Περιλαμβάνει το «Μνημειακό Ανάκτορο» και κτήρια, χώρους τελετουργίας και πολλούς ναούς, καθώς και την «Βασιλική Νεκρόπολη» και διάφορες δεξαμενές νερού. Το παλλάτι (150 x 140 μ.) βρισκόταν στο κέντρο και περιβαλλόταν από ένα διπλό[2] τείχος, με δύο μεγάλες αυλές, έναν διάδρομο, μια μεγάλη αποθήκη για προϊόντα και εσωτερικές κατοικίες, ίσως την «αίθουσα του θρόνου» και αίθουσες ακροατηρίου. Κοντά στην είσοδό του υπήρχαν πηγές νερού συνδεδεμένες με κεραμικούς σωλήνες, ίσως για τον τελετουργικό καθαρμό των επισκεπτών.

Η Βασιλική Νεκρόπολη (στα ΝΑ.) αποτελείται από οκτώ υπόγεια κήρια και τρεις μεγάλους λάκκους. Σε αυτην ευρέθησαν αντικείμενα από χρυσό, ασήμι, πέτρα και μπρούντζο, που δείχνουν την υψηλή θέση των ανθρώπων που ήταν θαμμένοι.

Εξαιρετικά δείγματα αρχαίας μικρογλυπτικής τέχνης
(το ανθρώπινο ακροδάκτυλο υπάρχει ως μέτρο):
Χρυσός κρητικός*** αίγαγρος (κρι-κρι)
και πέτρινος λέων.
Από το Gonur του νυν Τουρκμενιστάν,
την αρχαία Βακτριανή – Μαργιανή.
An incredibly small gold ram and stone lion found in a tomb at Gonur Depe, Turkmenistan. With a human finger for scale, these intricate figures are even more remarkable given that they are c. 4,000 years old.

Φωτ.: Katy Tzaralunga

The Classical Compendium @TheClassicalCo.

Είναι σύγχρονη με τα τελευταία στρώματα στο Altyn Depe στο Τουρκμενιστάν και στο Mohenjo-daro στο Πακιστάν. 

Σε ανασκαφές σε ένα ταφικό λάκκο (αρ. 3200) με επένδυση από τούβλα, βρέθηκε σκελετός αλόγου** (του 2250 π.Χ.) μαζί με ένα τετράτροχο ξύλινο βαγόνι άμαξας με χάλκινα στεφάνια.[3] Σε άλλον τάφο (αρ. 3210) ευρέθη επίσης από τον Σαρηγιαννίδη το 2005, ένα πέτρινο αγαλματίδιο, μάλλον άλογο** με σέλα, Σε άλλον (αρ. 3310) ευρέθησαν επίσης από τον αρχαιολόγο Σαρηγιαννίδη (2008) μέρη του σώματος επιβήτορα**, χωρίς κεφάλι, χαίτη, και ουρά - άρα λατρευτική ταφή οικόσιτου αλόγου**.

Στην δε Μεγάλη Νεκρόπολι, στον λεγόμενο «τάφο του πολεμιστή» (αρ. 2380) βρέθηκε ένα κεφάλι από μπρούτζο με άλογο** με προεξέχοντα αυτιά! Η Μεγάλη Νεκρόπολη, είχε από 3.000 τάφους πολλών τύπων, σε μια έκταση 10 εκταρίων, (200 μ. Δ. του βόρειου Gonur). Εδώ εθάβονταν μόνον ενήλικες και νέοι άνω των 8 ετών! Τα παιδιά θάβονταν κοντά σε σπίτια ή σε εγκαταλελειμμένα κτήρια…

Στη Νεκρόπολη έχουν ανακαλυφθεί επίσης πολυάριθμες συνθέσεις ψηφιδωτών, που διακοσμούσαν μερικούς από τους τοίχους. Ευρέθησαν επίσης σε πολλούς μεγάλους ξύλινους κορμούς και κιβώτια, που κάποτε φυλούσαν πλούσια βασιλικά κτερίσματα. Τα ψηφιδωτά αυτά χρονολογούνται στα τέλη της 3ης χιλιετίας π.Χ. Αλλά τέτοια ψηφιδωτά είναι σχεδόν άγνωστα αλλαχού στην αρχαία Ανατολική Ασία! Πολυάριθμα παρόμοια με αυτά τα μωσαϊκά του Gonur Depe έχουν βρεθεί στην κρητική(***) αποικία Μαρί(* και 4*) στην Συρία και στο Βασιλικό Κοιμητήριο στην επίσης κρητική(***) αποικία Ουρ!

Το νότιο Gonur είναι ένα μικρότερο, τετράγωνο συγκρότημα (130 × 120 μ.), έκτασης περίπου 1,5 εκταρίου, που κατοικήθηκε μεταξύ 1900 και 1600 π.Χ. Οχυρωμένο με δύο σειρές ογκωδών ομόκεντρων τειχών, με στρογγυλούς πύργους. Το λεγόμενο «τέμενος», είναι ένα παραλληλόγραμμο ιερό με ισχυρούς τοίχους, στρογγυλούς πύργους στις γωνίες και ημιμύργους στην περίμετρο, που θεωρήθηκε ιερά περίβολος σχετιζόμενη με τον χυμό σομά, από τον αρχαιολόγο Σαρηγιαννίδης. Μέσα στο «τέμενος» χτίστηκε ένας μικρός ναός / «οχυρό», σε σχήμα σταυροειδές, με 12 στρογγυλούς πύργους, έναν σε κάθε γωνία του σταυρού! Οι πύργοι είχαν μια στενή πόρτα ο καθ’ ένας. Ήταν μεταγενέστερη εξέλιξη. Και δεν είχε τελειώσει. Ομοιάζει πολύ με τον «ναό του πυρός» στο Tepe Nush-i Jan.

Ο Σαρηγιαννίδης βρήκε ακόμη έναν λέβητα, για την παρασκευή του τελετουργικού χυμού haoma[4]. Βρήκε και πιάτα με ίχνη κάνναβης, παπαρούνας και του αειθαλή θάμνου θερμών και άνυδρων περιοχών, της εφέδρας, που έπαιρναν με το πάτημα των μίσχων του. Ίσως ήταν τα συστατικά του χυμού.

Η τοποθεσία πιθανότατα εγκαταλείφθηκε όταν άλλαξε ο ρους του ποταμού Murghab, προς τα δυτικά…

ΠΗΓΗ: Γ. Λεκάκης "Σύγχρονης ΕΛλάδος περιήγησις". ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 1.12.2020.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ-ΠΗΓΕΣ:

        - Agathos An. «Black Sands documentary», Urgh Productions, 2010.

        - Eduljee K. E. «Gonur Mouru Region».

        - Sarianidi V. «Margiana and Soma-Haoma», Journal of Vedic Studies (EJVS), vol. 9, 2003.

           - Wood M. (January 2009). «The Story of India: Beginnings», εκδ. PBS Home Video / British Broadcasting Corporation, 2009.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

---

[1] Βλ. Lamberg-Karlovsky.

[2] οι οχυρωμένοι οικισμοί Βακτριανής - Μαργιανής (BMAC) όπως το Gonur και το Togolok ομοιάζουν με το qila, τον τύπο του οχυρού που είναι γνωστός στην περιοχή αυτή αργότερα, κατά την ιστορική περίοδο. Ήταν κυκλικά ή ορθογώνια με έως και τρεις περικυκλωτικούς τοίχους. Μέσα στα οχυρά υπήρχαν οικιστικές συνοικίες, εργαστήρια και ναοί – βλ. Mallory , 1997.

[3] «επρόκειτο για έναν σχεδόν πλήρη σκελετό πουλαριού**», που στηρίζεται στο βαγόνι με «τροχούς που κυκλώνονται από χάλκινες ταινίες», του 2250 π.Χ. – άρα 150 χρόνια πριν από παρόμοιες ταφές του πολιτισμού Sintashta – βλ. Julio Bendezu-Sarmiento / N. A. Dubova (2015).

[4] haoma < χυμός (στην Avesta). Αναφέρεται στην Rigveda και ως soma, sauma Soma Mandala < βεδική σανσκριτική λέξη – τα σανσκριτικά είναι «σαν κρητικά(***)». Αναφέρεται στις παραδόσεις των Ινδών, Αρίων, των Περσών, κ.ά.

(4*) Muru (στα ζωροαστρικά κείμενα) Mouru > Margiana (λαξευμένο σε βράχους στο Behistun του Ιράν, πριν από 2.500 χρόνια) > Merv-ash-Shahizhan, Marg, Margush, Maru, Maru-shahu-jahan, Maru-Shahu-ezan, Merv, Mary - βλ. Atanyyazow. < αρχ ελληνική λέξη μάρη, μάρεια = πλουσιότης > ευμάρεια, κλπ.

(5*) O ποταμός Μουργκαμπ της αρχαίας Μαργιανής (μήκους 850 χλμ.) πηγάζει από τα όρη του Παροπάμισου, την Γκορ, διασχίζει το κεντρικό Αφγανιστάν και ρέει βορειοδυτικά προς το Μπάλα. Φθάνοντας στην όαση της Μαρί, στην έρημο Καρακούμ του Τουρκμενιστάν, εκβάλει στον Ώξο (νυν Αμού Νταρια).

arxeion-politismou.gr