Ο αρχαίος Ιππόδρομος του Φαλήρου και ο χώρος των πρώτων Παναθηναϊκών Αγώνων

 

Ερείπεια από τον αρχαίο Ιππόδρομο στο βάθος μπροστά από τις παραλίες Ν.Φαλήρου, Μοσχάτου και Καλλιθεάς ο Φαληρικός όρμος προσφυέστατος προς ιπποδρομίες είναι ο παρά το Ν. Φάληρο σφηνοειδής επίπεδος χώρος, του οποίου οι 3 πλευρές εκ κλιτύων των λόφων της Μουνιχίας σχηματιζόμεναι είναι κατάλληλοι προς υποδοχήν μυριάδων θεατών. Και σ' αυτό το χώρο που είναι διπλάσιος του Παναθηναϊκού σταδίου σε μήκος και πλάτος θέτουν τον ιππόδρομο"

Αγωνίσματα

Στην περιοχή που σήμερα είναι το Νέο Φάληρο, ο Αγ. Ιωάννης Ρέντη το Μοσχάτο και η Καλλιθέα άρχισαν οι Παναθηναϊκοί Αγώνες των Μεγάλων Παναθηναίων κατά την αρχαιότητα

Αναμφισβήτητη όμως ήταν η σπουδαία σημασία του χώρου  ως τόπου τελέσεως αρχαίων αγωνισμάτων αλλά και μεγάλων αγώνων. Μαρτυρημένα είναι τα Βενδίδεια με την περιγραφή των οποίων αρχίζει η "Πολιτεία" του Πλάτωνος.

 Ετελούντο προς τιμήν της Θρακικής θεάς Βενδίδος (Γιορτή της αρχαίας Αθήνας προς τιμή της θεάς Βενδίδος, που γινόταν στις 19 του μηνός Θαργηλιώνος) και περιλάμβαναν νυκτερινή σκυταλοδρομίαν εφίππων με πυρσούς που μετέδιδε ο ένας στον άλλο (αφιππολαμπάς) και έληγαν με παννυχίδα δηλαδή ολονυκτία.

Ο Πλούταρχος στον Βίον Θεμιστοκλέους 32 παραθέτει επίγραμμα του κωμικού Πλάτωνος [Ο Πλάτων ο κωμικός ήταν Αθηναίος ποιητής της αρχαίας αττικής κωμωδίας, σύγχρονος του Αριστοφάνη (τέλη του 5ου - αρχές του 4ου π.Χ. αιώνα). Στην Σούδα αναφέρονται 30 τίτλοι έργων του, ορισμένα από τα οποία θεωρούνται νόθα. Στα πρώιμα έργα του ασχολήθηκε με πολιτικά θέματα και είναι χαρακτηριστικό ότι έδωσε σε αρκετές από τις κωμωδίες του τα ονόματα των προσώπων που σατύριζε]   που έχει ως εξής: "Ο σός δε τύμβος εν καλώ κεχωσμένος, τοις εμπόροις πρόσρησις έσται πανταχού, τους τ' εκπλέοντας εισπλέοντας τ' όψεται, χωπόταν άμιλλα των νεών θεάσεται", Δηλαδή: "Χρισμένο το μνημείο σου σε διαλεκτό έναν τόπο, ταξιδευτές από παντού θε να το χαιρετούνε κι όσους μισεύουν θα θωρή και κείνους που γυρνάνε κι όταν αγώνες γίνονται των καραβιών, θα βλέπη".

(Πλούταρχος Βίος Θεμιστοκλέους 32)

Στο Συμπόσιο του Ξενοφώντος διαβάζομε: "Ην ε γαρ Παναθηναίων των
πρώτης ιπποδρομία. Καλλίας δε ο Ιππονίκου ερών ετύγχανεν Αυτολύκου
παιδός όντος και νενικηκότα αυτόν παγκράτιον ήκεν άγων επί την θεάν.
Ως δε η ιπποδρομία έληξεν, έχων τον τε Αυτόλυκον και τον
πατέρα αυτού απήει εις την εν Πειραιεί οικίαν".
Ο απληροφόρητος αναγνώστης μπορεί να αναρωτηθεί: Πώς
θα συνδέσουμε την ιπποδρομία των μεγάλων Παναθηναίων με
τον Πειραιά; Και είναι φυσικό ο Καλλίας μετά την ιπποδρομία να
καλεί τον Σωκράτη στον Πειραιά; ...Ας διαβάσομε όμως κείμενο
του Ν.Ι. Πολίτη στο βιβλίο "Ολυμπιακοί Αγώνες 1896, (εκδόσεις
Μπεκ Αθήναι 1896) για να καταλάβομε τον Ξενοφώντα...
"Εικάζουν ότι προσφυέστατος προς ιπποδρομίες είναι ο παρά
το Ν. Φάληρο σφηνοειδής επίπεδος χώρος, του οποίου οι 3
πλευρές εκ κλιτύων των λόφων της Μουνιχίας σχηματιζόμεναι
είναι κατάλληλοι προς υποδοχήν μυριάδων θεατών. Και σ'
αυτό το χώρο που είναι διπλάσιος του Παναθηναϊκού σταδίου
σε μήκος και πλάτος θέτουν τον ιππόδρομο"

Aπό το άνω επίγραμμα έχουμε μαρτυρία τελέσεως ναυτικών αγώνων προ των λιμένων του Πειραιώς ή στον Φαληρικόν Όρμον.

Τα ερείπια του αρχαίου Αθηναϊκού Σταδίου το 1841.

Αλλά όπως είπαμε παραπάνω έχομε και άλλες μαρτυρίες ότι οι γυμνικοί αγώνες των Παναθηναίων μέχρι τον 4ο π.Χ. αιώνα, όταν άρχισε επί Λυκούργου άρχοντος να διαμορφώνεται το Παναθηναϊκό Στάδιο, επιτελούντο στο Πειραϊκόν Αλίπεδον, εκεί δε υπήρχε και ο Ιππόδρομος ο οποίος είχε μήκος οκτώ σταδίων, δηλαδή 1.310 μέτρα. 

Το τοπογράφημα του αρχαίου σταδίου των Αθηναίων επί Λυκούργου. Ο αρχαίος Ιππόδρομος στο Φάληρο ήταν διπλάσιος σε μέγεθος.

[Στην αρχαιότητα Αλίπεδον λεγόταν η περιοχή μεταξύ του κύριου οικισμού της Αθήνας και του λιμένα του Πειραιά, η «πέραν των Αλών» περιοχή που σήμερα προσδιορίζεται μεταξύ του Φαλήρου και του Αγίου Ιωάννη Ρέντη, αλλά και το Μοσχάτο και Καλλιθέα που ήταν ελώδεις περιοχές προς τα παραθαλασσια σημεία  ,["Έχελος. Ήρως παρά Αθηναίοις τιμώμενος και δήμος της Αττικής Εχελίδαι, από του παρακειμένου έλους τω τόπω, εν ω ίδρυται το του Εχέλου άγαλμα...]

Κόρφος Φαληρέως ,ναός Εσχέλου, Όπου ο σημερινός  λόφος Φιλαρέτου (;) στην Καλλιθέα οι Εσχελίδαι

Από  von Alten 1876  -Kaupert. Lich Anstv. Leopold Kraatz in Berlin - Ερνστ Κούρτιους- Φρίντριχ Κούρτιους- Γιόχαν Άουγκουστ Κάουπερτ

Στο χώρο αυτό, κατά τον Ξενοφώντα, ("Ελληνικά" Β,4-30), είχαν στρατοπεδεύσει οι Σπαρτιάτες του Παυσανία και μέσα στο χώρο αυτό εξαφανίστηκαν οι περί τον Θρασύβουλο καταδιωκόμενοι Αθηναίοι.]

Η θέση επιβεβαιώθη μετά την ανεύρεση υπό του Ιακωβου Χαρίδιμου Δραγάτση το 1893 του περίφημου θαυμασίας τέχνης αναγλύφου, που παριστάνει στη πρόσοψη την υπό του ήρωος Εχέλου αρματηλάτου αρπαγή της νύμφης Βασίλης με νυμφαγωγό τον Ερμή, ενώ όπισθεν παριστάνοται ο Κηφισσός ο Εριχθόνιος και Νύμφες.

[Ο Δραγάτσης στον Πειραιά έκανε πολλές ανασκαφές. «Ανέσκαψα τους νεωσοίκους της Ζέας (Πασαλιμάνι), τους της Μουνιχίας (Μικρολίμανου), τα Λουτρά παρά τον Όμιλον των Ερετών, ένθα η ψηφιδωτή κεφαλή της Μεδούσης ( μετά από επιμονή του Αλέξανδρου Μελετόπουλου)   η κοσμούσα το Εθνικόν Αρχαιολογικόν Μουσείον, το οικοδόμημα το κατά την κυρίαν είσοδον του Πειραιώς, την εν τω Τινανείω Κήπω Στοάν, το θέατρον της Μουνιχίας, το της Ζέας, τα ίχνη οικοδομής κατά την λεωφόρον Σωκράτους προ της οικίας Θ. Ρετσίνα, ομοίας κατά την οδόν Φίλωνος».]

Αναθηματικό ανάγλυφο από το ιερό των Εχελιδών στις εκβολές του Κηφισού (Νέο Φάληρο), β' όψη: Η αρπαγή της Βασίλης από τον Έχελο. Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.(410 π. Χ) Πρόκειται για την απαγωγή της Νύμφης Βασίλης ή Ιασίλης από τον Έχελο ή Εχέλαο. Ο Έχελος, μυθολογικό πρόσωπο ήταν επώνυμος ήρωας του δήμου των Εχελιδών της  Αττικής την αρχαιότητα.

Η Βασίλη και ο  Έχελος.

Τη Βασίλη ή Ιασίλη, νύμφη του ποταμού Κηφισού ή Ιλισού, τη γνωρίζουμε και ως βασίλισσα του Κάτω Κόσμου. Τα σημεία αναφοράς της είναι δύο: ένα στον Ιλισό κι ένα στον Κηφισό. Αναμφίβολα όμως πρόκειται για Νύμφη της Αττικής.

Στην περιοχή του Ιλισού τοποθετείται ένα ιερό προς τιμήν του Κόδρου, του Νηλέως και της Νύμφης Βασίλης (β΄ ήμισυ 5ου αι., περ. 418/7) . Οι αρχαιολογικές ανασκαφές απεκάλυψαν μια επιγραφή του 418/7 π.Χ. στη συμβολή των σημερινών οδών Χατζηχρήστου και Μακρυγιάννη, όπου αναφέρεται το ιερό. Λίγο πιο πέρα, βρέθηκε και «όρος» ιερού του β΄ ημίσεος του 5ου αι. π.Χ., που καθιστά την ταύτιση του ιερού ακόμα πιο πιθανή.

Δεν είναι ασύνηθες φαινόμενο η ύπαρξη ιερού όπου λατρεύονται σύμβωμοι θεοί και τοπικοί ήρωες. Πώς συνδυάζεται ο Κόδρος με το Νηλέα; Ο Κόδρος δεν ήταν Αθηναίος. Ο πατέρας του, ο Μέλανθος είχε έρθει από την Πύλο, όταν οι Ηρακλείδες έδιωξαν από εκεί τη γενιά του Νηλέα. Ο Κόδρος προβλήθηκε σαν ένα είδος γενάρχη.

Το δεύτερο σημείο αναφοράς είναι στις εκβολές του Κηφισού. Σε ανασκαφές που έγιναν στο Νέο Φάληρο το 1903, αποκαλύφθηκε ένα εύρημα που απεικονίζει θαυμάσια την αρπαγή αυτή.

Εκεί σε ένα ιερό όπου προφανώς λατρεύονταν σύμβωμοι θεοί, βρέθηκε ένα όμορφο αναθηματικό διπλό ανάγλυφο σε σχήμα ναϊσκου με αέτωμα και ακρωτήρια. Επάνω σε τέθριππο άρμα βλέπουμε δεξιά τον ήρωα Έχελο να έχει αρπάξει από τη μέση τη Νύμφη Βασίλη. Ο Ερμής μπροστά και αριστερά οδηγεί τα άλογα και κινείται με ανοιχτό διασκελισμό σε ανηφορικό επίπεδο. Βλέπουμε τη χλαμύδα του δεμένη στο λαιμό με μια πόρπη να ανεμίζει προς τα πίσω.

Αυτό το έργο είναι αμφίγλυφο, έχει δηλαδή στην οπίσθια πλευρά μια άλλη ανάγλυφη παράσταση. Στην άλλη πλευρά εικονίζεται η θεά Άρτεμη, ντυμένη με κοντό χιτώνα έως τα γόνατα και απέναντί της ένας γενειοφόρος που πιθανότατα είναι ένας τοπικός ήρωας, ο ποταμός Κηφισός, κερασφόρος, καθώς και τρεις Νύμφες. Ο Κηφισός, θεοποιημένος, λατρευόταν για τα ευεργετικά του ύδατα και την γονιμοποιό τους δύναμη. Μάλιστα εδώ απεικονίζεται κατενώπιον και καθώς βρίσκεται στο κέντρο της παράστασης, αποτελεί ένα είδος συνδέσμου ανάμεσα στις δύο άλλες ομάδες προσώπων, καθώς από τη μια στρέφει το κεφάλι προς τη Νύμφη που στέκεται στα αριστερά του, ενώ από την άλλη τείνει το δεξί του χέρι πίσω από το σώμα του ήρωα που συνομιλεί με την θεά Άρτεμη.

Στο επιστύλιο αυτής της όψης είναι χαραγμένη η επιγραφή «Ερμήι και Νύμφαις». Ο αναθέτης λεγόταν Κηφισόδωρος και, όπως δείχνει το όνομά του, η οικογένειά του πρέπει να είχε ιδιαίτερη σχέση με τη λατρεία του Κηφισού. Το εύρημα αυτό (αρ. 178) χρονολογείται γύρω στο 410 π. Χ. και φυλάσσεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Η παρουσία του Ερμή αιτιολογείται από την ιδιότητά του ως ψυχοπομπού.

Γ

Χαράχτηκε και τυπώθηκε από Wagner & Debes Leipzig - Από την αρχική έκδοση των  Ερνστ Κούρτιους- Φρίντριχ Κούρτιους- Γιόχαν Άουγκουστ Κάουπερτ

Ας έρθουμε ως τις πηγές.

Δύο Σωκρατικοί διάλογοι που φέρονται να διεξήχθησαν στον Πειραιά, το Συμπόσιον του Ξενοφώντος και η ονομαστή "Πολιτεία” του Πλάτωνος, περιγράφονται ως επακολούθημα θρησκευτικών τελετών και συναφών προς αυτές αθλητικών αγώνων.
Στην πλατωνική Πολιτεία ο λόγος της καθόδου του Σωκράτη στον Πειραιά είναι σαφέστατος και δικαιολογημένος. Ο διάλογος αρχίζει με τη φράση: "Κατέβην χθες ως Πειραιά… προσευξόμενός τε τη θεά και άμα την εορτήν βουλόμενος θεάσασθαι".

Αντιθέτως στο Συμπόσιο του Ξενοφώντος ο λόγος καθόδου ούτε σαφής εκ πρώτης όψεως είναι ούτε φαίνεται δικαιολογημένος. Στο Συμπόσιο του Ξενοφώντος διαβάζομε: "Ην ε γαρ Παναθηναίων των
πρώτης ιπποδρομία. Καλλίας δε ο Ιππονίκου ερών ετύγχανεν Αυτολύκου παιδός όντος και νενικηκότα αυτόν παγκράτιον ήκεν άγων επί την θεάν. Ως δε η ιπποδρομία έληξεν, έχων τον τε Αυτόλυκον και τον πατέρα αυτού απήει εις την εν Πειραιεί οικίαν".

Ο απληροφόρητος αναγνώστης μπορεί να αναρωτηθεί: Πώς θα συνδέσουμε την ιπποδρομία των μεγάλων Παναθηναίων με τον Πειραιά; Και είναι φυσικό ο Καλλίας μετά την ιπποδρομία να
καλεί τον Σωκράτη στον Πειραιά; Ας διαβάσομε όμως κείμενο του Ν.Ι. Πολίτη στο βιβλίο "Ολυμπιακοί Αγώνες 1896, (εκδόσεις Μπεκ Αθήναι 1896) για να καταλάβομε τον Ξενοφώντα.

"Εικάζουν ότι προσφυέστατος προς ιπποδρομίες είναι ο παρά το Ν. Φάληρο σφηνοειδής επίπεδος χώρος, του οποίου οι 3 πλευρές εκ κλιτύων των λόφων της Μουνιχίας σχηματιζόμεναι είναι κατάλληλοι προς υποδοχήν μυριάδων θεατών. Και σ' αυτό το χώρο που είναι διπλάσιος του Παναθηναϊκού σταδίου σε μήκος και πλάτος θέτουν τον ιππόδρομο".

Παλαιοί γραμματικοί διευκρινίζουν το θέμα.

- Ο Στέφανος Βυζάντιος μαρτυρεί ότι στο δήμο Εχελιδών της Αττικής μεταξύ Πειραιώς και του τετρακώμου Ηρακλείου έθεσαν τους γυμνικούς αγώνες των Παναθηναίων.

- "Το Μέγα Ετυμολογικόν" στον ίδιο τόπο θέτει τον ιππόδρομο το οποίο περιγράφει ως έχοντα μήκος 8 σταδίων, δηλ. 1.310 μέτρα.

Στο ίδιο το Ετυμολογικό διαβάζομε: "Ενεχελιδώ: Τόπος Αθήνησι σταδίων οκτώ, ενώ αι ιπποδρομίαι από τινος Εχέλου" σελ. 340 και περαιτέρω: "Έχελος. Ήρως παρά Αθηναίοις τιμώμενος και δήμος της Αττικής Εχελίδαι, από του παρακειμένου έλους τω τόπω, εν ω ίδρυται το του Εχέλου άγαλμα. Παρά το έλος έχειν, Έχελος. Και Εχελιδών δήμος από του Εχέλου" σελ. 404.

-Ο Ιούλιος Πολυδεύκης υπήρξε Έλληνας ρήτορας, σοφιστής, φιλόσοφος, λεξικογράφος και γραμματικός που άκμασε περί το 180 μ.Χ.. ΟΝΟΜΑΣΤΙΚΟΝ - Pollux onomasticon.

"Ο δε τετράκωμος, το της ορχήσεως είδος, ουκ οίδα ει τι προσήκον ην τοις Αθήνησι τετρακώμοις, οι ήσαν Πειραιείς, Φαληρείς. Ξυπεταιόνες, Θυμαιτάδαι. 

-Ο Ιάκωβος Χ. Δραγάτσης στην Εγκυκλοπαίδεια "Ελευθερουδάκη" στο λήμμα Εχελίδαι αναφέρει: "Εχελίδαι. Τοποθεσία ή κατ' άλλους δήμος της Αρχαίας Αττικής από Εχέλου ήρωος. Έκειτο κατά τον Αλίπεδον του Πειραιώς μεταξύ της πόλεως αυτής και τον Αθηνών, ως βεβαιούται εκ του ανευρεθέντος επί τόπου αναγλύφου και των παραδιδομένων ότι κείται το Έλος κατά το τετράκωμον Ηράκλειον, παρά το οποίον ετελούντο οι γυμνοί αγώνες και οι ιπποδρομίες.

Το αλίπεδον το 1841 δεξιά η άκρη της Καστέλας, από δεξιά Ν. Φάληρο, Μοσχάτο, Καλλιθέα.  

-Και στο λήμμα: "Έχελος. Ήρως παρ' Αθηναίοις τιμώμενος εξ ου και το όνομα Εχελίδαι κληθείς ούτω από του Έλους, τόπου του Πειραιώς". Του αυτού στην Εγκυκλοπαίδεια "Πυρσός" έχομεν: «Εχελίδες: Θέσις και δήμος κατά το Φαληρικόν Αλίπεδον, άλλοτε αλλού τιθέμενος. Καθωρίσθη ακριβέστερα από της ανευρέσεως υπό Ι.Χ. Δραγάτση του περιφήμου αναγλύφου του Εχέλου και εδείχθη ότι έκειτο προ του Πειραικού ιπποδρόμου μεταξύ Πειραιώς και του τετρακώμου του Ηρακλείου, ωνομάσθη δε υπό του Εχέλου ήρως, και απετέλει μέρος του τετρακώμου τούτου μετά των Θυμαιταδών, Πειραιώς, Ξυπέτης και Φαλήρου». Και αλλού; «ανάγλυφον Εχέλου Έχελος Βασίλη,τέθριππον Ερμής, Ευρέθη κατά το Αλίπεδον εις μικράν απόστασιν από θαλάσσης στην κατεύθυνση της παλαιάς γραμμής

του σιδηροδρόμου. Πίσω Κηφισσός, Νύμφαι προς αυτόν Εριχθόνιος. Ερμής Νύμφαι».

- Ησύχιος «τετράκωμος μέλος τι συν ορχήσει πεποιημένον εν Ηρακλεία επινλίκειον, εκαλείτο δε τέσσαρες κώμοι». σελ. 626.

Ησύχιος Λεξικόν «εν Εχελιδών. Έχελος ήρως, ως δε ένιοι επίθετον ήρωος, από το έλος, παρακείσθαι τω ηρώω, έστι δε ο Αθηναίων ιπποδρόμος εν Εχελίδών εν ω ιππικοί ήγοντο αγώνες και ναός Εχέλου». σελ. 2981

Μέρος από το Αλίπεδον με τα έλη που αναφέρωνται στον χώρο της σημερινής Καλλιθέας του  Μοσχάτου και Ν.Φαλήρου 

- Εκ των Εθνικών Στεφάνου κατ’ επιτομήν.

Εχελίδαι, δήμος της Αττικής, από τόπου ήρωος, ούτος δ’ από Έλους τόπου, μεταξύ όντος του Πειραιώς και του τετρακώμου Ηρακλείου, εν ω τους γυμνικούς αγώνας ετίθεσαν τοις παναθηναίοις, ο δημότης Εχελίδης, τα τοπικά εκ της γενικής των πληθυντικών». σελ. 291.

-Φώτιος: Λεξικόν. «Εχελιδών” τόπος έχων ιππόδρομον από Εχέλους ονομασθείς». σελ. 45, «αλίπεδα τα νεύοντα προς θάλασσαν πεδία». «Αλίπεδον τινες τον Πειραιά φασίν εστί δε και κοινώς τόπος ων πάλης με την θάλασσαν, αύθις δε πεδίων εγένετο, διό και δασύνεται η πρώτη, έστι γαρ οίον αλός πεδίον». «Αλίπεδον το παραθαλάσσιον πεδίον». «Αλίπεδον: ομαλόν έδαφος παρά τη θαλάσση».

Όλο το νότιο Αλίπεδο ...Αριστερά το σημερινό Π. Φάληρο με τον κάβο της Κολιάδος Αφροδίτης και δεξιά η χερσόνησος της Καστέλας ...Ενδιάμεσα Από αριστερά η Καλλιθέα, το Μοσχάτο και το Ν. Φάληρο .

Συνδέοντας λοιπόν τα κείμενα των δύο κλασσικών Πλάτωνος και Ξενοφώντος με κείμενα μεταγενεστέρων γραμματικών όπως Στέφανος Βυζάντιος και έργα όπως Μέγα Ετυμολογικόν, Λεξικόν Ησυχίου, Λεξικόν Φωτίου κ.λ.π., και επιβοηθούμενοι από έρευνες μεγάλων νεωτέρων επιστημόνων

όπως ο διακεκριμένος καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών Νικόλαος Ι. Πολίτης, μέγας φιλόλογος και λαογράφος ή ο γνωστός ερευνητής του Πειραιώς και ανασκαφέας Ιάκωβος Χ. Δραγάτσης, λαμπρός Γυμνασιάρχης ο και ανασκάψας και ανακαλύψας το ανάγλυφο Εχέλου και Βασίλης, ευκόλως

αγόμεθα στο συμπέρασμα να θεωρήσωμεν εύλογη, την περιγραφομένη από τον Ξενοφώντα πρόσκληση προς τον Σωκράτη να μεταβεί στην εν Πειραιεί οικία του Καλλιά μετά την ιπποδρομία των Παναθηναίων, αφού από όλα τα παραπάνω αναφερόμενα διεξήχθη στο Αλίπεδο του Πειραιώς.

1841- Δόμοι και πέτρες .Μέρος από τον γήλοφο στον λιμένα της Μουνιχίας Αρτέμιδος -Δεξιά η νήσος Κουμουνδούρου απέναντι στα Βοτσαλάκια στην Καστέλα

Ο δε τετράκωμος, το της ορχήσεως είδος, ουκ οίδα ει τι προσήκον ην τοις Αθήνησι τετρακώμοις, οι ήσαν Πειραιείς, Φαληρείς. Ξυπεταιόνες, Θυμαιτάδαι.-

Pollux onomasticon

Αύγουστος: 

Στο αρχαίο Αττικό ημερολόγιο ο Αύγουστος αντιστοιχούσε στο δεύτερο δεκαπενθήμερο του μήνα Εκατομβαιώνα και στο πρώτο δεκαπενθήμερο του Μεταγειτνιώνα. Η Αθήνα ήταν στο πόδι για τον εορτασμό των Παναθηναίων, τη μεγαλύτερη γιορτή της πόλης προς τιμήν της θεάς Αθηνάς. Τον ίδιο μήνα η θεά της Σοφίας είχε την τιμητική της και στην εορτή των Συνοικίων.

Τα Παναθήναια ήταν η µεγαλύτερη γιορτή των Αθηνών προς τιμή της πολιούχου Παλλάδος Αθηνάς.

Τα Παναθήναια χωρίζονταν σε Μικρά και σε Μεγάλα. Τα Μικρά γιορτάζονταν κάθε χρόνο και τα Μεγάλα κάθε τέσσερα χρόνια.

Η γιορτή ανάγεται στον ήρωα των Αθηνών Εριχθόνιο, ο οποίος, αφού έστησε στην Ακρόπολη ξόανο της Θεάς, ίδρυσε αγώνες, οι οποίοι ονοµάστηκαν «Αθήναια».

Οι εορταστικοί αυτοί τοπικοί αγώνες έγιναν κοινοί για όλη την Αττική επί των ηµερών του Θησέως, µε την υπαγωγή των συνοικισµών και Δήµων της Αττικής στο άστυ των Αθηνών, οπότε και ονοµάστηκαν «Παναθήναια» ως γιορτή της ενοποιήσεως των συνοικισµών και προς τιµή της νίκης της Αθηνάς κατά των Γιγάντων.

Στην αρχή η γιορτή γινόταν κάθε χρόνο. Επί Πεισιστράτου όμως θεσπίστηκε να γίνεται κάθε τετραετία, µε τάση να γίνει πανελλήνιος, αντί του µέχρι τότε καθαρά τοπικιστικού χαρακτήρος. Αργότερα επί Περικλέους, απόκτησε µεγαλύτερη αίγλη και θεσπίστηκαν ψηφίσµατα συµµετοχής των συµµάχων των Αθηναίων στη Μεγάλη θυσία των Παναθηναίων.

Οι Παναθηναϊκοί αγώνες περιελάµβαναν αγώνες µουσικούς, γυµνικούς,ιππικούς, πυρρίχης, ευανδρίας, λαµπαδηδροµίας, παννυχίδος και «νεών αµίλλης». Ο µουσικός αγών διεξαγόταν στο Ωδείο του Περικλέους, στη νοτιοανατολική κλιτύ της Ακροπόλεως, κοντά στο θέατρο του Διονύσου και έπαιρναν µέρος οι ραψωδοί που απήγγειλαν τα Οµηρικά Έπη και οι µουσικοί που τραγουδούσαν µε τη συνοδεία κιθαρωδών και αυλωδών, λυρικά τραγούδια.

ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ :Το Ωδείον τω Αθηναίων επί του Περικλέους - EIK./ancientathens3d.com

Επίσης διεξάγονταν αγώνες µεταξύ κιθαρωδών και αυλωδών. Στους νικητές έκαστου αγωνίσµατος, έδιναν χρηµατικό βραβείο και στον πρώτο µεταξύ των νικητών, στεφάνι. Οι γυµνικοί αγώνες διεξάγονταν στο Παναθηναϊκό Στάδιο, στην αριστερή όχθη του Ιλισσού.

Διαρκούσαν δύο µέρες και περιελάµβαναν δρόµο, πάλη, παγκράτιο και πένταθλο. Έπαιρναν µέρος τρεις κατηγορίες αθλητών : παιδιά, έφηβοι και άνδρες.

Τα παιδιά αγωνίζονταν στο δόλιχο, το στάδιο, το δίαυλο, την πάλη, την πυγµή και παγκράτιο. Οι άνδρες στο δόλιχο, το στάδιο, τον δίαυλο, τον ίππιο, το πένταθλο, την πάλη, την πυγµή, το παγκράτιο και τον οπλίτη.

ΕΠΑΘΛΟ ΠΑΝΑΘΗΝΑΙΚΩΝ -ΑΜΦΟΡΕΥΣ

Οι νικητές των αγώνων έπαιρναν ως έπαθλο «παναθηναϊκούς αµφορείς» γεμάτους λάδι. Οι παναθηναϊκοί αµφορείς είχαν στη κοιλιά τους την εικόνα της Αθηνάς Ορθίας και γύρω από αυτή την επιγραφή «των Αθήνηθεν άθλων» και από την άλλη παράσταση σκηνή γυμνικού αγωνίσµατος.

Μέρος από το Αλίπεδον και στο βάθος ο κεντρικός λιμένας του Πειραιώς το 1841

Ο ιππικός αγών διεξαγόταν στον ιππόδροµο των Αθηνών, ο οποίος βρισκόταν στη θέση «Εχελίδαι», κοντά στον Πειραιά και ήταν χώρος οκτώ σταδίων. Οι ιππικοί αγώνες αποτελούνταν από αγώνες ίππων µε αναβάτη ή αρµατοδροµίες. Οι ιππικοί αγώνες διαρκούσαν δύο ημέρες.

ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ

Βιβλιογραφία

- Ι.Θ. Κακριδή, Ελληνική Μυθολογία

- Αρχαιολογία της πόλης των Αθηνών: http://www.eie.gr/archaeologia/gr/

- http://www.greek-language.gr/

- http://www.komvos.edu.gr/mythology/

-Atlas von Athen :Ερνστ Κούρτιους- Φρίντριχ Κούρτιους- Γιόχαν Άουγκουστ Κάουπερτ 1878

-ΜΙΧΆΛΗ ΒΛΑΜΟΥ ΔΙΚΗΓΌΡΟΥ  μέρος  κειμένου

ellinondiktyo.blogspot.com