Η άγνωστη αρχαία πόλη του Πηλίου, με σπήλαιο του Μειλιχίου Διός, και τα αρχαία στα Τσιμέντα ΑΓΕΤ και τις δεξαμενές της BP! Τείχη με 33 πύργους, τρία νεκροταφεία!

Της αρχαιολόγου Ι. Μαμαλούδη

Η Γορίτσα[1] είναι ένας χαμηλός λόφος ύψους 200 μ., που προβάλλει προς την θάλασσα μέσα από τον ορεινό όγκο του Πηλίου. Το βόρειο άκρο του λόφου ενώνεται με τον κύριο όγκο του Πηλίου, δημιουργώντας μια στενή λωρίδα.

Το γεγονός ότι από το ύψωμα του λόφου μπορεί κανείς να εποπτεύσει τη γύρω περιοχή και τον Παγασητικό κόλπο υπήρξε ο βασικότερος λόγος, για τον οποίο ιδρύθηκε πάνω σε αυτόν, περί τα μέσα του 4ου αι. π.Χ., μια πόλη από τον Μακεδόνα Βασιλιά Φίλιππο Β΄ με σκοπό να αποτελέσει σημαντική στρατηγική θέση στα πλαίσια ενός ευρύτερου σχεδίου ίδρυσης στρατηγικών θέσεων στην Μαγνησία. Αργότερα η πόλη ενισχύθηκε οχυρωματικά με ισχυρά τείχη, πιθανότατα, από τον Κάσσανδρο.

Όταν ο Δημήτριος ο Πολιορκητής το 294 π.Χ. ίδρυσε την αρχαία Δημητριάδα με την συνένωση των γύρω κομών, η πόλη της Γορίτσας συνοικίσθηκε στην πόλη της Δημητριάδος. Το 250 π.Χ., περίπου, είχε πλέον ολοκληρωθεί η εγκατάλειψή της και από τότε ο λόφος της Γορίτσας δεν ξανακατοικήθηκε.

Κατά τις προηγούμενες δεκαετίες υπήρξε δυσκολία από τους ερευνητές στην ταύτιση του ονόματος της αρχαίας πόλης. Και για τον λόγο αυτό είχαν προταθεί διάφορα ονόματα πόλεων της Μαγνησίας, γνωστών από τις πηγές, όπως η Ιωλκός, η Νήλεια, η Δημητριάδα και το Ορμίνιο. Ακόμη και σήμερα το όνομα της πόλης παραμένει άγνωστο.

Το 1931 οι Θ. Πολυζώης και Ν. Βασιλάκος στους δυτικούς πρόποδες του λόφου ανάσκαψαν ορισμένους κιβωτιόσχημους τάφους, ενώ κοντά στη Δυτική Πύλη το λεγόμενο «Ταφικό Μνημείο».

Την δεκαετία του 1960 στην πεδιάδα της Αγριάς (εγκαταστάσεις των δεξαμενών της BP, εγκαταστάσεις της Παιδόπολης, εργοστάσιο των Τσιμέντων-ΑΓΕΤ) ερευνήθηκε τμήμα του Ανατολικού Νεκροταφείου της πόλης.

Την δεκαετία του 1970 ο ιστορικός, B. C. Bakhuizen, και η ομάδα του πραγματοποίησαν την συστηματική τοπογραφική αποτύπωση των τειχών, του πολεοδομικού ιστού και των σημαντικότερων μνημείων της πόλης, συμβάλλοντας ουσιαστικά στη μελέτη της.

Η πόλη ήταν κτισμένη σε πλάτωμα στη ΝΑ πλευρά του λόφου της Γορίτσας και περιβάλλονταν από οχυρωματικό τείχος με τρεις πύλες, τη βόρεια, την ανατολική και τη δυτική. Ήταν οργανωμένη σε οικοδομικά τετράγωνα. Η πόλη είχε περίπου 400 - 500 σπίτια, τα οποία κατοικούνταν από 3.000 - 3.500 κατοίκους. Τα σπίτια ήταν, συνήθως, τετράγωνα και ανήκαν στον τύπο της «οικίας με παστάδα». Ανάμεσα στα οικοδομικά τετράγωνα υπήρχαν ανοιχτοί χώροι - πλατείες. Στο δυτικό τμήμα της πόλης υπήρχαν τέσσερις δημόσιες περιοχές, ενώ στο ανατολικό δύο. Στην τριγωνική πλατεία ανακαλύφθηκε μία «τετράγωνη» και μια «στρογγυλή» κατασκευή, κατάλοιπα κτισμάτων με δημόσιο πιθανότατα χαρακτήρα.

Στην κορυφή του λόφου, όπου βρισκόταν η Ακρόπολη, χτίστηκε, κατά τα νεότερα χρόνια, η εκκλησία της Ζωοδόχου Πηγής.

Η οχύρωση της πόλης ήταν ιδιαίτερα προσεγμένη και κατασκευάστηκε σε μία φάση με ενιαίο σχέδιο. Τα τείχη της ενισχύονταν από 33 πύργους. Ιδιαίτερης σπουδαιότητας οχυρωματικό έργο αποτελεί ο Προμαχώνας, ο οποίος χτίστηκε στο βόρειο, πιο ευάλωτο σημείο της πόλης. Αποτελείται από δύο Πύργους σε σχήμα U, οι οποίοι ενώνονται με ένα φαρδύ λιθόκτιστο τοίχο.

Η υδροδότηση της πόλης γινόταν από μια πηγή, που βρισκόταν 3 χλμ. ΒΑ του λόφου. Ένας αγωγός λαξευμένος στο βράχο μετέφερε το νερό από την πηγή στην Ακρόπολη. Σε περίπτωση πολέμου ή πολιορκίας το βρόχινο νερό αποθηκεύονταν σε πέντε υπόγειες δεξαμενές νερού, που ήταν λαξευμένες στο φυσικό βράχο.

Για την εξασφάλιση της υγιεινής των πολιτών υπήρχε οργανωμένο σύστημα αποχέτευσης κάτω από τους αρχαίους δρόμους, ώστε να απομακρύνονται τα ακάθαρτα νερά έξω από την πόλη. Τμήμα ενός μεγάλου αγωγού αποστράγγισης υδάτων, το ονομαζόμενο «λαγούμι», έχει εντοπιστεί κοντά σε μια από τις πλατείες της.

Από τις ανασκαφές σωστικές ή μη, που έχουν γίνει μέχρι σήμερα στην ευρύτερη περιοχή του λόφου έχουν αποκαλυφθεί έξω από τα τείχη της πόλης τρία αρχαία Νεκροταφεία, το Βόρειο, το Ανατολικό και το Δυτικό. Το Βόρειο Νεκροταφείο αποκαλύφθηκε το 2006 με αφορμή την κατασκευή της Περιφερειακής Οδού Βόλου - Αγριάς, κατά τη διάρκεια σωστικών ανασκαφών. Χρονολογείται από τα μέσα του 4ου έως τα μέσα του 3ου αι. π.Χ.

Τμήμα του ανατολικού Νεκροταφείου αποκαλύφθηκε το 1960 στην πεδιάδα της Αγριάς. Συγκεκριμένα εντοπίστηκαν:

        α) κιβωτιόσχημος τάφος στο εργοστάσιο των Τσιμέντων-ΑΓΕΤ

        β) κιβωτιόσχημος τάφος στις εγκαταστάσεις της Παιδόπολης

και

        γ) επιτύμβια στήλη στις εγκαταστάσεις των δεξαμενών της BP.

Το Δυτικό Νεκροταφείο αποκαλύφθηκε το 1931 από τους Θ. Πολυζώη και Ν. Βασιλάκο, οι οποίοι ανάσκαψαν κιβωτιόσχημους τάφους στους δυτικούς πρόποδες του λόφου και το «Ταφικό Μνημείο» κοντά στη Δυτική Πύλη. Το «Ταφικό Μνημείο» αποτελείται από έναν κιβωτιόσχημο τάφο, που οριοθετείται από περίβολο σε σχήμα Π, από τον οποίο προέρχονται σημαντικά κτερίσματα, όπως ασημένια, χάλκινα και πήλινα αγγεία.

Έξω από την πόλη, στα ανατολικά, βρίσκεται το σπήλαιο του Διός Μειλιχίου.

Ο Αρχαιολογικός χώρος του λόφου της Γορίτσας είναι επισκέψιμος και πραγματοποιούνται σε αυτόν με τη συνοδεία Αρχαιολόγων και Αρχαιοφυλάκων της Εφορείας Αρχαιοτήτων Μαγνησίας εκπαιδευτικά προγράμματα σε μαθητές σχολείων, όχι μόνο του Βόλου, αλλά και της ευρύτερης περιοχής.

Ο συνδυασμός της θέσης της αρχαίας πόλης με το φυσικό περιβάλλον έδωσαν το ερέθισμα το 2003 για την ένταξη του Αρχαιολογικού Χώρου της Γορίτσας στο Ευρωπαϊκό Έργο ECOSERT με τίτλο «Ευρωπαϊκή συνεργασία για την επίτευξη Βιώσιμης Ανάπτυξης μέσω Τουρισμού». Στα πλαίσια του κοινοτικού προγράμματος RECITE ΙΙ, το οποίο είχε ως στόχο την επίτευξη βιώσιμης περιβαλλοντικής ανάπτυξης του οικολογικού και πολιτιστικού τουρισμού, έγινε μια προσπάθεια για συνολική ανάδειξη και αξιοποίηση του λόφου της Γορίτσας με απώτερο σκοπό τη δημιουργία ενός ανοικτού αρχαιολογικού πάρκου, όπου μπορεί να συνδυαστεί ο περίπατος με την αναψυχή.

ΠΗΓΗ: ΥΠΠΟΑ, ΕΦΑ ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ, ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 1.12.2021. Γ. Λεκάκης ¨Σύγχρονης Ελλάδος περιήγησις".

Βιβλιογραφια:

* Αδρύμη-Σισμάνη, Β. 1998. «Μια αρχαία πόλη του 4ου αι. π.Χ. πάνω στο λόφο της Γορίτσας», Ιωλκός 7, 30-35. * Βakhuizen, S.C. (ed.) 1992, A Greek City of the Fourth Century B.C., Roma. * Bakhuizen, S.C - Te Riele, G.J. 1977. «Goritsa: A new Survey», ΑΔ 27 (1972) Μέρος Β΄2-Χρονικά, 396-411. * Βequignon, Y. 1931. "Chronique des fouilles et decouvertes archeologiques dans l' Orient helleniques" BCH 55, 450-522. * Biesantz, H. 1965. Die Thessalischen Grabreliefs. * Βουζαξάκης, Κ., Αδρύμη-Σισμάνη, Β., Σκαφιδά, Ε., Μακρή-Σκοτεινιώτη, Θ., Μαλακασιώτη, Ζ., Γεωργίου, Ρ., Γιαννούλου, Ε., 2002. «Ανάδειξη της αρχαίας πόλης πάνω στο λόφο της Γορίτσας. Πρόταση για τη δημιουργία ενός κόμβου Πληροφόρησης για το ευρύτερο οικοπολιτιστικό δίκτυο της Μαγνησίας» Ανάδειξη του Διαχρονικού πλούτου του Βόλου και της ευρύτερης περιοχής», Βόλος 11-13 Μαΐου, 2001 Βόλος, 20-27. * Ιντζεσίλογλου, Χ. 1994. «Ιστορική Τοπογραφία της περιοχής του κόλπου του Βόλου» στο Θεσσαλία, Δεκαπέντε Χρόνια Aρχαιολογικής Έρευνας 1975-1990, Αποτελέσματα & Προοπτικές Πρακτικά Διεθνούς Συνεδρίου, Λυών 17-22 Απριλίου, Αθήνα 1994, 31-56. * Leake, W. M. 1835. Travels in Northern Greece Vol. 4, Λονδίνο. * Mezienes, A. 1854. "Memoire sur le Pelion et l' Ossa", Archives des Missions Scientifiques et Litteraires (Serie I), 3, 149-159. * Παπαζαφείρη, Αι. 1962. «Ελληνιστικός Τάφος Αγριάς», Θεσσαλικά Δ', 28-34. * Παπαχατζής, Ν. 1967. Η περιοχή του Βόλου από άποψη ιστορική και Αρχαιολογική, Βόλος. * Te Riele, G.J.M.J. "Appendice: Les Inscriptions Trouvees a Goritsa" ΑΔ 27 Χρον. 1972 (1977), 408-411. * Τe Riele, G.J.M.J. 1991. "An Inscribed Stele" στο A Greek City of the Fourth Century B.C., 304-305. * Windsant, V. 1991, "Τhe Cemetery outside the Westgate" στο A Greek City of the Fourth Century B.C., 289-303.

ΣΗΜΕΙΩΣΙΣ:

[1] To όνομα «Γορίτσα / Γκορίτσα» προέρχεται από τη σλαβική λέξη gora, που σημαίνει «βουνό» και την κατάληξη «ιτσα» (–ica). Επομένως, η «Γορίτσα» είναι το μικρό βουνό - ΣΧΟΛΙΟ Γ. Λεκάκη: Η σλαβική λέξη gora (= βουνό) προέρχεται από την ελληνική λέξη όρος.

arxeion-politismou.gr