Θαλάσσια ταξείδια των Νεάντερταλ σε Αιγαίο και Ιώνιο πέλαγος

 

Χάρτης των νησιών της ΒΑ Μεσογείου: Όλες οι τοποθεσίες που σχολιάζονται στην εργασία έχουν στοιχεία από το πλειστόκαινο, εκτός από την θέση Σιδάρι (Κέρκυρα) στο Ιώνιο Πέλαγος, τις θέσεις Κεραμέ 1 (Ικαρία), Μαρουλάς (Κύθνος) και Σπήλαιο Κύκλωπα (Γιούρα) στο Αιγαίο Πέλαγος και τις τοποθεσίες Άσπρος και η παραλία Νησί στην Κύπρο, που είναι πρώιμης εποχής του Ολόκαινου [σ.σ.: περίπου 12.000 – 10.000 χρόνια πριν από σήμερα, και συνεχίζεται μέχρι σήμερα].

Της Χριστίνας Παπούλια(*)

Τα παλαιολιθικά αντικείμενα, που συλλέχθηκαν κατά τηn διάρκεια αρχαιολογικών και γεωλογικών ερευνών, σε συγκεκριμένα νησιά της ΒΑ Μεσογείου (σ.σ.: Αιγαίου και Ιωνίου πελάγους) έχουν γεννήσει επιχειρήματα για διασπορές των ανθρώπων του Πλειστόκαινου[1] προς την θάλασσα.

Οι αλλεπάλληλες συνέπειες για τις ναυτικές ικανότητες των αρχαϊκών ανθρώπων έχουν αναπόφευκτα προκαλέσει μια συνεχιζόμενη συζήτηση.

Η παντελής έλλειψη παλαιοανθρωπολογικών στοιχείων και, στις περισσότερες περιπτώσεις, η απουσία ενός ασφαλούς στρωματογραφικού πλαισίου, μας αφήνει με το μόνο άλλο σχετικό εργαλείο ανάλυσης, τα λίθινα εργαλεία.

Προκαταρκτικές αναφορές που παρουσιάζουν λιθικές συλλογές από τα νησιά έχουν δημοσιευθεί τουλάχιστον από τα μέσα του προηγούμενου αιώνα. Ωστόσο, μέχρι στιγμής, δεν έχει επιχειρηθεί μια συνεκτική και κριτική ανασκόπηση των στοιχείων.

Υπό το πρίσμα των νέων παλαιογεωγραφικών ανακατασκευών της περιοχής του Αιγαίου, οι ήδη δημοσιευμένες συλλογές εξετάζονται και αξιολογούνται σε αυτήν την εργασία, ως προς τις ταξινομήσεις και τις προτεινόμενες πολιτιστικές και χρονολογικές αποδόσεις, και συζητούνται σε σχέση με τα επιχειρήματα υπέρ ή κατά των θαλάσσιων διασταυρώσεων του Πλειστόκαινου.

Παρά την σπανιότητα των αποδεικτικών στοιχείων και τα πολλά προβλήματα που σχετίζονται με την τεκμηρίωση, το πλαίσιο ή τις ερμηνείες τους, οι λίθινες συλλογές παρέχουν όντως συγκεκριμένες πληροφορίες, σχετικώς με τις παλαιότερες θαλάσσιες διασταυρώσεις στην περιοχή.

Με βάση τα διαθέσιμα στοιχεία, η πλειονότητα των τεχνουργημάτων που συλλέχθηκαν από τοποθεσίες σε νησιά, που πιθανότατα ήταν νησιά κατά το Πλειστόκαινο, έχουν τεχνολογικές και τυπολογικές συγγένειες της Μέσης Παλαιολιθικής, επομένως υπονοείται συσχέτιση με τους Νεάντερταλ και προτείνονται οι πιθανές θαλάσσιες διαδρομές.

Ωστόσο, απαιτείται περαιτέρω έρευνα για να εκτιμηθεί καλύτερα η ελληνική κατώτερη παλαιολιθική ιστορία, ώστε να επανεκτιμηθούν τα επιχειρήματα για τις θαλάσσιες διασταυρώσεις της Κάτω Παλαιολιθικής στο Αιγαίο.

ΠΗΓΗ: Papoulia Cr. «Seaward dispersals to the NE Mediterranean islands in the Pleistocene. The lithic evidence in retrospect», 2017, Quaternary International 431 (2017) 64e87, 26.5.2016. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 30.5.2016.

(*) Η Χριστίνα Παπούλια είναι η κύρια ερευνήτρια του «SeaROOTS» (2022-2024), ενός έργου που χρηματοδοτείται από το HFRI και φιλοξενείται στο Πανεπιστήμιο Κρήτης (UoC). Το 2021-2022 ήταν επίκουρη λέκτορας στο Τμήμα Ιστορίας & Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων. Μεταξύ 2016-2019 υπηρέτησε ως βοηθός διευθύντρια του Ιρλανδικού Ινστιτούτου Ελληνικών Σπουδών στην Αθήνα. Είναι κάτοχος διδακτορικού διπλώματος στην Προϊστορική Αρχαιολογία (UoC), μεταπτυχιακού τίτλου στην Παλαιολιθική Αρχαιολογία και Ανθρώπινες Προελεύσεις (Πανεπιστήμιο Southampton), μεταπτυχιακό στην Θεωρία & Ιστορία της Τέχνης (Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας) και πρώτο πτυχίο στην Αρχαιολογία & Ιστορία της Τέχνης (UoC). Η διδακτορική έρευνά της επικεντρώθηκε σε θαλάσσιες διασταυρώσεις του Πλειστόκαινου και βυθισμένες χερσαίες διαδρομές στην ΒΑ Μεσόγειο, προσφέροντας νέα δεδομένα από το Αρχιπέλαγος του Εσωτερικού Ιωνίου. Από το 2008 εργάζεται σε μια σειρά από αρχαιολογικά έργα στην ηπειρωτική και νησιωτική Ελλάδα. Τα ολοκληρωμένα έργα της: «Η προϊστορία της κοιλάδας του Κωκυτού - Τα λίθινα ευρήματα της αρχαιολογικής εκστρατείας Θεσπρωτίας» και «Ο Παλαιολιθικός οικισμός της Λευκάδας». Συνεργάζεται επίσης ως εικονογράφος λιθικών ευρημάτων σε έργα Ύστερης Προϊστορικής περιόδου (FN/EBA) στην Κέα (Κυκλάδες), τον Αστέρα (Αττική), το Πλακάρι (Εύβοια), την Γαύδο (Κρήτη) και την Αιτωλοακαρνανία.

ΣΗΜΕΙΩΣΙΣ:

[1] Χρονική περίοδος 2.588.000 - 11.700 χρόνια περίπου πριν από σήμερα.

arxeion-politismou.gr