Το αρχαίο Πολύστυλον Αβδήρων Ξάνθης Θράκης, με τείχη πάχους 3,50 μ.

 

Της Σταυρούλας Δαδάκη, αρχαιολόγου

O βυζαντινός οικισμός του Πολυστύλου[1] καταλαμβάνει μικρό τμήμα της αρχαίας πόλης των Αβδήρων. Περιορίζεται στο χαμηλό παραθαλάσσιο γήλοφο, όπου ήταν η ακρόπολη της αρχαίας πόλης και οριοθετείται από δικό της περίβολο. H βυζαντινή οχύρωση ακολουθεί σε γενικές γραμμές το περίγραμμα του λόφου. H περίμετρός της υπολογίζεται σε 800 μ. και θεμελιώνεται είτε επάνω στο βράχο ή επάνω στο αρχαιότερο τείχος. Tο πάχος της ποικίλλει από 2,40 μ. έως 3,50 μ., ανάλογα με το αν το τείχος είναι απλό, όπως συμβαίνει στη βόρεια και νότια πλευρά ή διπλό, όπως συμβαίνει στη βορειοδυτική πλευρά. Κατά τόπους ενισχύεται με τετράγωνους πύργους, ενώ η βορειοδυτική πλευρά της οχύρωσης, που ήταν και πιο ευάλωτη, ενισχύεται με προτείχισμα. Δύο πύλες στην βόρεια πλευρά και μια μικρή πυλίδα στην δυτική εξασφάλιζαν την επικοινωνία της πόλης με τον έξω χώρο.

H περιμετρική οχύρωση τέμνεται εγκάρσια από δύο εσωτερικά τείχη, από τα οποία το ένα χωρίζει την πόλη σε δύο σχεδόν ίσα τμήματα, ενώ το δεύτερο μαζί με το ανατολικό εξωτερικό τείχος σχηματίζουν τη βυζαντινή ακρόπολη, ενισχυμένη με δύο πύργους, που χρονολογούνται στα χρόνια του Ιωάννη Καντακουζηνού(**). Οι ανασκαφικές έρευνες των τελευταίων ετών αποκάλυψαν κτίσματα της βυζαντινής εποχής, που σχετίζονται με την θρησκευτική και δημόσια ζωή της πόλης. Ένα από τα δημόσια κτήρια αποκαλύφθηκε στη δυτική πλευρά του οχυρωματικού περιβόλου. Πρόκειται για λουτρώνα, ορθογώνιο σε κάτοψη, με τρεις συνεχόμενους χώρους, από τους οποίους ο μεσαίος ήταν ο θερμαινόμενος. Κοντά στην κεντρική πύλη της βόρειας πλευράς αποκαλύφθηκε μονόχωρος ναός με τρούλο, που στηρίζεται σε τέσσερα αβαθή τόξα. Γύρω του είχε αναπτυχθεί νεκροταφείο με απλούς κιβωτιόσχημους τάφους και χρήση ξύλινων φερέτρων. Ο ναός χρονολογείται στον 12ο αι. και η καταστροφή του τοποθετείται στον 14ο αι.

Στο μεσαίο τμήμα του οικισμού, που αποτελεί και το ψηλότερο σημείο του, ανασκάφηκε ο επισκοπικός ναός. Πρόκειται για τρίκλιτη μεσοβυζαντινή βασιλική, που αποτελείται από ανοικτή στοά, νάρθηκα, κυρίως ναό, που διαιρείται σε κλίτη με ισχυρούς πεσσούς, και ιερό. Το δάπεδο αποτελείτο από ανισομεγέθεις μαρμάρινες πλάκες και κάτω από αυτό βρέθηκαν τάφοι σύγχρονοι ή και μεταγενέστεροι του ναού. Στη βορειοδυτική γωνία του ναού προσκολλάται ένα τετράγωνο δωμάτιο που ερμηνεύθηκε ως επισκοπείο. Η ίδρυση του επισκοπικού ναού ανάγεται στον 9ο αι. και η καταστροφή του στα μέσα του 14ου αι. Ο ναός θεμελιώθηκε πάνω στα ερείπια παλαιότερης τρίκλιτης βασιλικής, τμήματα της οποίας είναι ορατά στο κεντρικό και νότιο κλίτος. Σε αυτήν ανήκει και το προσαρτημένο στην βοριοανατολική γωνία του επισκοπικού ναού βαπτιστήριο με οκταγωνικό σχήμα και κτιστή κολυμβήθρα στο σχήμα του σταυρού στο εσωτερικό του. Μεταξύ του βαπτιστηρίου και του επισκοπείου διαμορφώθηκε ανοικτή στοά με ταφική χρήση. Δύο κτιστοί τάφοι σε επαφή με το βόρειο τοίχο του ναού θεωρήθηκε ότι ανήκουν σε σημαίνοντα πρόσωπα. Στην ίδια πλευρά βρέθηκε ζωγραφιστός ένσταυρος ρόδακας, που χρονολογείται στα τέλη του 11ου - αρχές 12ου αι. και σήμερα εκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο των Αβδήρων. Γύρω από το ναό ανασκάφηκαν τμήματα οικιών, ενώ έχουν εντοπισθεί και άλλα κτήρια, τα οποία, όμως, δεν έχουν ακόμα ερευνηθεί.

Βόρεια της ακρόπολης, έξω από τα τείχη και κοντά στη δυτική πύλη της κλασσικής οχύρωσης των Αβδήρων, έχουν βρεθεί λείψανα του παλαιότερου νεκροταφείου της βυζαντινής πόλης, που χρονολογείται πριν από τον 9ο αι. μ.Χ. Είναι ορατοί αρκετοί από τους τάφους του, κυρίως κιβωτιόσχημοι, καθώς και η κοιμητηριακή τρίκλιτη βασιλική, που παρουσιάζει τέσσερις περιόδους λειτουργίας.

ΠΗΓΗ: ΥΠΠΟΑ, ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 5.2.2021.

ΣΧΟΛΙΑ Γ. Λεκάκη:

Τα αρχαία ιστορικά Άβδηρα, περί τον 6ο αι. μ.Χ. ονομάσθηκαν Πολύστυλο.

Η Σκάλα Αβδήρων ευρίσκεται στα δυτικά παράλια του Θρακικού πελάγους, 29 χλμ. Ν.-ΝΑ. από την Ξάνθη, στον 40ό παράλληλο [40°56′02.33″N 24°57′23.29″E]. Μετά τον οικισμό Ερωδιό, στην οργανωμένη (και μήκους 18,5 χλμ.!) παραλία Μυρωδάτου.

Τα αρχαία Άβδηρα, ήταν διλίμενος πόλις. Είχαν εκατέρωθεν του ακρωτηρίου Μπουλούστρα(*) δύο λιμάνια. Σημαντικότερο το δυτικό, κοντά στον λόφο Πολυστύλου και ανατολικά του σημερινού οικισμού.

Αυτό το αρχαίο λιμάνι ήταν από τα σημαντικότερα και εμπορικότερα της αρχαίας Αιγαιακής Θράκης και κυρίως σε τοποθεσία μεγάλης εμπορικής και στρατηγικής σημασίας. Ήταν δε η κύρια αιτία της μεγάλης άνθισης της αρχαίας πόλεως των Αβδήρων.

Ο βυθισμένος αρχαίος λιμενοβραχίονας.

Ο λιμενοβραχίονας είχε μήκος 170 μ., κατεύθυνση από ανατολικά προς δυτικά, με μικρή απόκλιση προς βορρά. Είχε κατασκευασθεί από μεγάλους γρανιτένιους λίθους - κάποιοι είναι ακόμα εμφανείς στην ανατολική πλευρά του σύγχρονου λιμανιού! Στο κέντρο του σύγχρονου λιμανιού είναι εμφανής - αλλά βυθισμένη στο νερό - η άκρη του αρχαίου λιμενοβραχίονα και ο κυκλικός πύργος, που στήριζε τον αρχαίο φανό / φάρο.

Στον εμφύλιο πόλεμο της αυτοκράτειρας Άννας και του Ιωάννου Καντακουζηνού(**), το Πολύστυλον προσχώρησε στην παράταξη της Άννης. Ο Αλέξιος Απόκαυκος διόρισε τον οινοχόο της Άννας, Γουδέλη, άρχοντα Πολυστύλου (1342). Θέση στην οποία παρέμεινε μέχρι το 1344 όταν τον συνέλαβαν οι οπαδοί του Καντακουζηνού στο Πολύστυλο και του τον παρέδωσαν δέσμιο. Ο Καντακουζηνός τον ελευθέρωσε και τον έστειλε να διαπραγματευτεί με την αυτοκράτειρα Άννα ειρήνη.

ΠΗΓΗ: Γ. Λεκάκης «Σύγχρονης Ελλάδος περιήγησις».

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

             - ΔΗΜΟΣ ΑΒΔΗΡΩΝ «Αρχαίο Λιμάνι Αβδήρων».

            - Ζαφειρίου Γερ. «Η νοτιοδυτική Θράκη κατά τους 13ο και 14ο αιώνες», ΑΠΘ, 2000.

            - Θρακικός Ηλεκτρονικός Θησαυρός - Ιστορία.

ΣΗΜΕΙΩΣΙΣ:

[1] Με το ίδιο όνομα συναντάμε και χωριό της Καβάλας στον 40ό παράλληλο [40°59′05″N 24°19′41″E] – που πριν ελέγετο Μπουλούσκα, Μπολούσκα ή Μπουλούστρα(*). Η ονομασία του οφείλεται, ως φαίνεται απλώς, στον μεγάλο αριθμό αρχαίων μαρμάρινων στύλων (κιόνων), που βρέθηκαν στη περιοχή. Πλέον ευρίσκονται στο προαύλιο της εκκλησίας του χωριού. Τα ευρήματα αποδεικνύουν, ότι έχει κατοικηθεί ήδη από αρχαιοτάτων χρόνων, και ίσως να αποτελούσε μέρος των αρχαίων ενδόξων Φιλίππων. Μετά την ανταλλαγή πληθυσμών, εγκαταστάθηκαν εδώ 49 οικογένειες προσφύγων Θρακιωτών. Στο χωριό υπάρχει Λαογραφικό Μουσείο.

arxeion-politismou.gr