Μνημειώδης βωμός της θεάς Αθηνάς βρέθηκε στην Απουλία, που ίδρυσε ο Κρητικός βασιλιάς Ιδομενέας!

 

Του Γιώργου Λεκάκη

Μόλις την περασμένη εβδομάδα σας έγραφα για την γενοκτονία που υφίσταται ο ελληνογενής πληθυσμός της Απουλίας και της Καλαβρίας, από την Ιταλία, την Εκκλησία και την – δυστυχώς αδιάφορη – Ελλάδα! Και μόλις τώρα, ήλθε μια νέα είδηση να τον κάνει να χαμογελάσει λίγο το χειλάκι του… Οι αρχαίοι Έλληνες πρόγονοί του, και οι θεοί του, εμφανίσθηκαν και πάλι, μέσα από την ανασκαφική σκαπάνη… Τυχαίο;

Στην είδηση λοιπόν:

Μια ομάδα αρχαιολόγων με επί κεφαλής τον Fr. d'Andria ανακάλυψε βωμό του ναού της θεάς Αθηνάς, στην πόλη Κάστρο, της επαρχίας Λυκείου (Lecce) στην περιοχή της Απουλίας (Puglia) της Μεγάλης Ελλάδος (νοτιοανατολικής Κάτω Ιταλίας).

Εικονίζεται γρύψ και λέων.

Η ανακάλυψις είναι πρωτοφανής διότι είναι το μοναδικό παράδειγμα μνημειώδους ελληνικού βωμού στην Απουλία.

Ο βωμός του Κάστρου είναι παρόμοιος με αυτούς που βρέθηκαν στο Μεταπόντιο / Μετάποντο της Οινωτρίας > Λουκανίας (όπου απεκαλύφθησαν διάσημοι ελληνικοί ναοί και βωμοί). Ωστόσο, οι βωμοί του Μεσαπικού ήταν απλές κοιλότητες που σκαμμένες στην γη, για λιβανισμούς και άλλες προσφορές, ενώ αυτός στο Κάστρο είναι κτισμένος βωμός, παρόμοιος με της Περγάμου και της Ara Pacis…

Η δομή αποτελείται από καλά τεμαχισμένους τετράγωνους λίθους, μήκους τουλάχιστον 6 Χ 2,5 μ. Και έχει αποδώσει μια εντυπωσιακή σειρά ευρημάτων, που συνδέονται με τις τελετουργικές θυσίες, που έγιναν για την θεά: Οστά θυσιασθέντων ζώων και άλλα αντικείμενα που μαρτυρούν την καθημερινή ζωή στο ιερό.

Από το Αρχαιολογικό Μουσείο του Κάστρου.

Το Κάστρο της Αδριατικής αποτελεί το επίκεντρο διαδοχικών ανασκαφών από το έτος 2000, οι οποίες, εκτός από τις οχυρώσεις του Μεσαπικού, που χρονολογούνται από τον 4ο αιώνα, έχουν επίσης δώσει το ιερόν της Αθηνάς, από το οποίο η αρχαία πόλη έλαβε το λατινικό όνομά της: Castrum Minervae.

Αγαλματίδια της θεάς Αθηνάς, από το Αρχαιολογικό Μουσείο του Κάστρου.

Ο ναός ιδρύθηκε από τον βασιλιά των Κρητικών στα Τρωικά, Ιδομενέα, ο οποίος σχημάτισε την φυλή των Σαλεντίνων, από μια σύνθεση Κρητών, Ιλλυριών και Λοκρών. Είναι γνωστό ότι αυτός είναι ο ίδιος ο ναός, ο αφιερωμένος στην Ιλιακή Αθηνά (του Ιλίου), την Τρωική (σ.σ.: Παλλάδα) Αθηνά, την οποία αναφέρει ο Βιργίλιος στο 3ο βιβλίο της «Αινειάδος», όταν μιλά για την άφιξη του Αινεία και των πλοίων του στις ακτές της Ιταλίας[1].

Ο βωμός της θεάς Αθηνάς στο Κάστρο Απουλίας.

Ο ανακαλυφθείς βωμός χρονολογείται από το δεύτερο μισό του 4ου αιώνα π.Χ. Είναι σύγχρονος με το λατρευτικό άγαλμα της θεάς, που βρέθηκε το 2015 και ένα άλλο μικρό χάλκινο άγαλμα, που βρέθηκε πριν από λίγα χρόνια. Όλα απεικονίζουν την Τρωική Αθηνά, η οποία φορά ένα φρυγικό κράνος, ως περαιτέρω απόδειξη των συνδέσεων του Castrum Minervae(*) με τον μύθο του Αινεία.

Η συλλογή των ευρημάτων, που σώζεται στο Μουσείο, που εγκαινιάστηκε το 2016 και στεγάζεται μέσα στο Κάστρο, εμπλουτίζεται πλέον με άλλα σημαντικά στοιχεία που βρέθηκαν στις ανασκαφές αυτής της περιόδου, όπως μια όμορφη χάλκινη μάσκα (τύπου Τάραντος / Tarentine), επίσης από τον 4ο αιώνα π.Χ., ίσως μια γυναικεία φιγούρα, με κάποιον κόμπο στα μαλλιά της. Ήταν μάλλον μια αναθηματική προσφορά προς την θεά, όπως και δύο κεραμικά, πιθανώς ανήκοντα σε δύο θηλυκές θεότητες, που βρέθηκαν μόλις χθες…

Ο βωμός της θεάς Αθηνάς στο Κάστρο Απουλίας.

Έχουν ανασκαφεί μόνο 2 από τα 6 μ. του βωμού, επειδή το μεγαλύτερο μέρος ευρίσκεται κάτω από την επιφάνεια του δρόμου και σε ένα παρακείμενο οικόπεδο, όπου – ο d'Andria είναι σίγουρος - ευρίσκεται ο ναός της αρχαίας ελληνικής λατρείας.

Ο d'Andria αντιμετωπίζει τώρα την πρόκληση να συγκεντρώσει κεφάλαια για την απαλλοτρίωση ή την αγορά αυτών των 300 τ.μ. ιδιωτικής ιδιοκτησίας, ώστε να μπορεί να πραγματοποιηθεί μια άλλη ανασκαφή, για να ευρεθούν τα θεμέλια, η περίμετρος και άλλα στοιχεία του ιερού.

ΠΗΓΗ: Quotidiano di Puglia, 16.11.2017. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 17.11.2017. εφημ. "Ελευθερία" Λονδίνου, 30.11.2017.

(*) Το Κάστρο (σαλεντιανά Casciu) στην επαρχία Λέτσε στην Απουλία, βρίσκεται στον 40ό παράλληλο [40°00′25,28″N 18°25′32,64″E].

Το τοπωνύμιο προέρχεται από το λατινικό Castrum (= φρούριο). Ο οικισμός επήρε το όνομα Castrum Minervae, λόγω του ναού της θεάς Αθηνάς / Minerva.

Η περιοχή κατοικείται ήδη από την παλαιολιθική εποχή και την «προϊστορία». Ευρήματα στα παράκτια σπήλαια, ιδιαίτερα το Romanelli και το Zinzulusa.[2] Το πρώτο αστικό κέντρο ιδρύεται από τους πρωτοΈλληνες Πελασγούς. Ακολουθούν μεταναστεύσεις Λιβουρνών και Ιλλυριών (17ος - 16ος αιώνας π.Χ.), όταν μεγάλοι πληθυσμοί από την Ελλάδα και την Βαλκανική χερσόνησο μετακινήθηκαν δυτικά.

Οι ανασκαφές του 2007, στην ακρόπολη του Κάστρο, έφεραν στο φως τα ίχνη ενός ιερού, που πιθανότατα ήταν αφιερωμένο στην θεά Αθηνά – πριν γίνει… Μινέρβα – θεά των Ελλήνων. Αυτή η ανακάλυψη επιβεβαιώνει το μυθικό Castrum Minervae, του Σαλέντο, ως τόπο προσάραξης του Αινεία!

Ο βωμός της θεάς Αθηνάς στο Κάστρο Απουλίας.
Στο βάθος οι ακτές της Βορείου Ηπείρου.

Τον Ιούλιο του 2015 στο Κάστρο μια ομάδα αρχαιολόγων με επί κεφαλής τον Am. Galati βρήκε ένα μεγάλο ακρωτηριασμένο γυναικείο άγαλμα. Το έργο πιθανολογείται ότι χρονολογείται από τον 4ο αιώνα π.Χ. και θα μπορούσε να απεικονίζει την θεά Αθηνά, επιβεβαιώνοντας έτσι τις παραπάνω υποθέσεις του Βιργιλίου. Αλλά το φόρεμά του ήταν κοντό, υποδηλώνοντας ότι μάλλον πρόκειται για άγαλμα της Αρτέμιδος. 

Το άγαλμα της Αρτέμιδος...

Βρέθηκε 3 μ. κάτω από την γη, στο κέντρο του Κάστρου. Το άγαλμα είναι ακέφαλο, δεν έχει άλλες ανατομικές λεπτομέρειες, αλλά φέρει εξαιρετικά ίχνη μωβ κόκκινου χρώματος! Οι αρχαιολόγοι βρήκαν επίσης την φάλαγγα ενός δακτύλου, ενός βραχίονα και ενός χεριού και ελπίζουν ότι με τον καιρό θα ανακαλυφθούν και τα άλλα στοιχεία που λείπουν. Εάν μπορούσε να ξανασυναρμολογηθεί, το άγαλμα θα ήταν τουλάχιστον 4 μ. ύψος!

...θα ήταν ύψους 4 μ.

Η πόλις κατοικήθηκε από τους Βοιωτούς-Λοκρούς Μεσσαπείς και από άλλους Έλληνες. Μόλις το 123 π.Χ. έγινε ρωμαϊκή αποικία.

Μετά την διαίρεση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, το Κάστρο έγινε κτήση του Βυζαντίου.

Αλλά υπέστη συχνές επιθέσεις από Αλανούς, Οστρογότθους (378 μ.Χ.), Βάνδαλους (456), Γότθους (543), Λομβαρδούς, Ούγγρους, Σαρακηνούς, κ.ά.

Από το 1046 έως το 1068 το Κάστρο διεκδικείτο συνεχώς μεταξύ των Νορμανδών και των Βυζαντινών. Η παλαιότερη κατασκευή του κάστρου που βλέπει κανείς σήμερα, είναι της εποχής της Αραγονίας, χρονολογείται στον 12ο - 13ο αιώνα, και είναι κτισμένο στα ερείπια του βυζαντινού φρουρίου. Σε αυτό στεγάζεται σήμερα το μικρό Αρχαιολογικό Μουσείο της πόλεως.

Η σημερινή εκκλησία της Annunziata, η μητρόπολη, ο καθεδρικός ναός της ομώνυμης επισκοπής (που καταργήθηκε το 1818), εκτίσθη το 1171, επί ελληνικού ναού.

Στην περιοχή υπάρχει το Parco delle Querce ή dello Scarra, άξιο λόγου για της ξερολιθιές του. Και ένα δάσος βελανιδιάς - σπάνιο να υπάρχει δασική έκταση κατά μήκος της ανατολικής παράκτιας λωρίδας του Σαλέντο. Σε αυτό υπάρχουν πουρνάρια (Quercus ilex, με κορμούς που ξεπερνούν το 1 μ. σε διάμετρο), και άλλα, όπως δάφνη (Laurus nobilis), άγριες ​​μουσμουλιές (Mespilus germanica), κράταιγος (Crataegus monogyna), τερέβινθος (Pistacia terebinthus) κισσός (Hedera helix), ελλέβορο (Epipactis microphylla), και μια πολύ σπάνια ορχιδέα (Scrophularia nodosa), που είναι πολύ διαδεδομένη στο Σαλέντο. Επί πλέον, το δάσος φιλοξενεί μεγάλο αριθμό ζωικών ειδών (κοκκινολαίμηδες, περιστέρια, κουκουβάγιες, αηδόνια, κ.ά.).

ΠΗΓΗ: Γ. Λεκάκης «Σύγχρονης Ελλάδος περιήγησις».

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

[1] Ο Βιργίλιος στην «Αινειάδα», τοποθετεί την πρώτη απόβαση του Αινεία στην Ιταλία, στο Κάστρο [απέναντι από το αρχαίο ελληνικό Βουθρωτό της (βορείου) Ηπείρου]. Στο λιμάνι του εδέσποζε ένα υψηλό ακρωτήρι, στην κορυφή του οποίου βρισκόταν ο μεγαλοπρεπής ναός αφιερωμένος στην θεά Αθηνά.

Το πρώτο μέρος στην ιταλική χερσόνησο, όπου αποβιβάστηκε ο Αινείας, το ονόμασε Portus Veneris («Λιμήν Αφροδίτης»).

Από το Αρχαιολογικό Μουσείο του Κάστρου.

[2] Δύο είναι τα μεγαλύτερα και σημαντικότερα σπήλαια στην ακτή του Ιωνίου πελάγους στο ύψος του Κάστρου:

        - Το Zinzulusa, η μόνη καρστική τοποθεσία της Ιταλίας, που αναφέρεται μεταξύ των δέκα παγκοσμίως στο Karst Waters Institute (KWI) ως άξια προστασίας. Μια από τις πιο ενδιαφέρουσες εκδηλώσεις του καρστικού φαινομένου στην περιοχή του Salento. Το όνομα Zinzulusa προέρχεται από την παρουσία, μέσα σε αυτό, πολυάριθμων σταλακτιτών και σταλαγμιτών που στο φως του ήλιου μοιάζουν με πολλά κρεμαστά ρούχα («zinzuli» στα σαλεντιανά < τζαντζαλα). Το σπήλαιο δημιουργήθηκε κατά το Πλειόκαινο ως αποτέλεσμα της διάβρωσης που προκλήθηκε από το νερό, στο υπέδαφος του Σαλέντο. Το σπήλαιο χωρίζεται σε τρία μέρη.

        - Το Romanelli, παραθαλάσσιο σπήλαιο, κοντά στο σπήλαιο Zinzulusa. Ήταν το πρώτο ιταλικό σπήλαιο που έφερε κατάλοιπα βραχογραφιών, που χρονολογούνται από την Παλαιολιθική, μοτίβα χαραγμένα σε οστά και πέτρες, με ζωόμορφα ή ανθρωπόμορφα θέματα.

Υπάρχουν επίσης και άλλα σπήλαια, όπως τα Azzurra, Palombara, κ.ά. Όλα επισκέψιμα κυρίως με εκδρομικά καΐκια.

arxeion-politismou.gr