Η ακρόπολις του αρχαίου Μεδεώνος Φωκαέων (νυν Άγ. Θεοδώρων Άσπρων Σπιτιών Βοιωτίας) με νεκροταφείο 4.100 χρόνων!

 

Της Εύης Τσώτα, αρχαιολόγου

Ο χαμηλός τειχισμένος λόφος των Αγίων Θεοδώρων, στην ανατολική ακτή του κόλπου της Αντίκυρας, έχει ταυτιστεί από μελετητές με την αρχαία πόλη του φωκικού Μεδεώνος. Κατά την περίοδο που την επισκέφθηκε ο Παυσανίας η πόλη ήταν ερημωμένη.

Η ακρόπολις περιβάλλεται από ισχυρή οχύρωση από την ανατολική, βόρεια και δυτική πλευρά του υψώματος, ενώ οι απόκρημνες νότιες παρειές του λόφου προσφέρουν φυσική οχύρωση από την πλευρά της θάλασσας. Τα τείχη που χρονολογούνται κατά τον 4ο αι. π.Χ., είναι κατασκευασμένα σύμφωνα με το ακανόνιστο ισοδομικό σύστημα τειχοδομίας, χωρίς συνδετικό υλικό στους αρμούς με μεγάλες λιθοπλίνθους.

Οι πρώτες ανασκαφές έγιναν το 1907 από τον αρχαιολόγο Γ. Σωτηριάδη, ενώ την δεκαετία του 1960, ανασκάφηκε τμήμα εκτεταμένου αρχαίου νεκροταφείου με αδιάκοπη χρήση από την Μεσοελλαδική εποχή (2100 / 2000 – 1600 π.Χ.) μέχρι τον 2ο αι. π.Χ.

Στην βόρεια πλευρά του λόφου, το 1966 αποκαλύφθηκε θολωτός τάφος, όπου διατηρεί τον κτιστό δρόμο του, ενώ δεν διατηρείται η θόλος. Χαρακτηριστικό στοιχείο για το μνημείο αποτελεί η ύπαρξη μικρού πλευρικού δωματίου.

ΠΗΓΗ: ΥΠΠΟΑ, ΕΦΑ ΒΟΙΩΤΙΑΣ, ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 2.10.2017.

Ήταν παραθαλάσσια πόλη της αρχαίας Φωκίδας, στον όρμο που νυν λέγεται του Αγίου Σπυρίδωνος, στα βόρεια παράλια του Κορινθιακού κόλπου, στην περιοχή Στειρίου Βοιωτίας, όπου το εργοστάσιο «Αλουμίνιο της Ελλάδος», στην νότια πλευρά του όρους Σκάρτζη (Σκαριτσά) στην θέση Κονάκια Παληομελισσιού, στον 38ο παράλληλο [38°22′03″N 22°40′58″E]. Ήλεγχε τα τρία φυσικά περάσματα που οδηγούσαν στην ενδοχώρα.

Υπάρχει τετράγωνος πύργος (5,5 Χ 5,5 μ.), κτισμένος με το ορθογώνιο σύστημα τοιχοδομίας. Με εσωτερική κλίμακα με τέσσερα σκαλοπάτια, που οδηγούν σε επίπεδη επιφάνεια, όπου θα ήταν η φρυκτωρία.

Σώζονται οικιστικά κατάλοιπα: Ορθογώνια και μακρόστενα σπίτια, με μία πόρτα. Ορισμένα διατηρούν τοίχους σε αρκετό ύψος.

Ήταν μία από τις πόλεις που κατέστρεψε ο περσικός στρατός του Ξέρξη στο πέρασμά του από την Φωκίδα.

Ευρέθη επιγραφή, από τον Γάλλο αρχαιολόγος Μπωντουέν, αναφερόμενη στην ένωση της Στείριδος με τον Μεδεώνα - δημοσιεύθηκε το 1881. Πρόκειται για μια ισότιμη πολιτική και θρησκευτική ένωση, που έγινε γύρω στο 200 π.Χ. με στρατηγό των Φωκέων τον Ζεύξιο. Ορίζεται ιεροταμίας και δικαστής και η Στείρις έδρα των Αρχών και ο Μεδεών το επίνειο και ο φρουρός του δρόμου (της Κλεισούρας). Σε αυτήν αναφέρεται ένα Ιερό της θεάς Αθηνάς.[1]

Η ακρόπολις του Μεδεώνα ευρίσκεται επάνω στον λόφο των Αγίων Θεοδώρων (όπου το ομώνυμο εκκλησάκι). Από το οχυρωματικό τείχος που την περιβάλει σώζεται ένα κομμάτι στα βόρεια, στα ανατολικά δεν επεκτείνεται πολύ, γιατί ακουμπά σε απόκρημνο βράχο, στα νότια δεν έχει τείχος, γιατί η πλαγιά είναι απόκρημνη και καταλήγει στην θάλασσα, ενώ στα δυτικά σώζεται μικρό μέρος. Το 1940 ο Γάλλος αρχαιολόγος Amardy εταύτισε τα αρχαία κατάλοιπα με την αρχαία πόλη Μεδεών.

Το 1907 ο Γ. Σωτηριάδης έφερε στο φως τμήμα μυκηναϊκού νεκροταφείου στην βορειοανατολική πλαγιά. Με την εγκατάσταση του εργοστασίου Αλουμίνιο της Ελλάδος (αρχές δεκαετίας του 1960), ξεκίνησαν σωστικές ανασκαφές, από την ελληνική Αρχαιολογική Υπηρεσία και την Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή. Βρέθηκαν οικιστικά κατάλοιπα από την Εποχή του Χαλκού έως τα ελληνιστικά χρόνια. Η ανασκαφή 270 τάφων, έφερε στο φως ευρήματα μυκηναϊκής, γεωμετρικής, αρχαϊκής, κλασσικής και ελληνιστικής εποχής.

Κηρυγμένος αρχαιολογικός χώρος - ιστορικό διατηρητέο μνημείο και τα ερείπια της βυζαντινής εκκλησίας στην θέση Πύργος - Μετόχι Οσίου Λουκά και το παρεκκλήσι του Αγ. Σπυρίδωνος, στην θέση Μετόχι Οσίου Λουκά (ΦΕΚ 32/Β/28.01.1963). Επίσης και η θέση Φαρυγγίου Άκρου (αρχαιολογικός χώρος - ΦΕΚ 603/Β/22.05.2001).

Με το ίδιο όνομα, απαντάται και

        - αρχαία βοιωτική πόλη, στα νότια της λίμνης Κωπαΐδος κοντά στην πόλη Ογχηστό [«Μεδεὼν δ´ ὁ μὲν Φωκικὸς ἐν τῷ Κρισαίῳ κόλπῳ, διέχων Βοιωτίας σταδίους ἑκατὸν ἑξήκοντα, ὁ δὲ Βοιωτιακὸς ἀπ´ ἐκείνου κέκληται, πλησίον δ´ ἐστὶν Ὀγχηστοῦ ὑπὸ τῷ Φοινικίῳ ὄρει, ἀφ´ οὗ καὶ μετωνόμασται Φοινικίς· τῆς δὲ Θηβαίας καὶ τοῦτο λέγεται, ὑπ´ ἐνίων δὲ τῆς Ἁλιαρτίας καὶ Μεδεὼν καὶ Ὠκαλέα – βλ. Στρ.]. Αναφέρεται από τον Όμηρο ως μία από τις βοιωτικές πόλεις που συμμετείχαν στην Τρωική εκστρατεία [«Ὠκαλέην Μεδεῶνά τ' ευκτίμενον πτολίεθρον, Κώπας Εὔτρησίν τε πολυτρήρωνά τε Θίσβην, οἵ τε Κορώνειαν καὶ ποιήενθ' Ἁλίαρτον» - βλ. Ομ. Ιλιάς, Β]. Δεν διασώζονται σήμερα ερείπια της πόλης.

        - αρχαία ελληνική πόλη της Ακαρνανίας, μέλος του «Κοινού των Ακαρνάνων» (από τον 6ο αι. π.Χ.) στην νυν επαρχία Ξηρομέρου, 1 χλμ. ΝΑ. της Κατούνας. Με δικό της νόμισμα (350 - 300 π.Χ.) – βλ. Αρχ. Μουσείο Αγρινίου.

Ονοματίσθηκαν από τον Μέδωνα / Μεδεώνα, υιό του Πυλάδου και της Ηλέκτρας. Αυτός, μαζί με τον αδελφό του, Στρόφιο, εσκότωσαν τον Ηρακλείδη Αριστόδημο. Ίσως ταυτίζεται και με τον πατέρα της Γραίας, συζύγου του Λεύκιππου - ΠΗΓΗ: Σχόλ. Ιλ. Β' 498. Ευστ. Σχόλ. Ιλ. τόμ. 1, σελ. 408, Στέφ. Βυζ. Παυσ. 2/16.7, 3/1.6. Σχόλ. Ευρ. Ορ. 1654.

ΠΗΓΗ: Γ. Λεκάκης «Οι 88 αρχαίες πόλεις της Βοιωτίας». Γ. Λεκάκης «Σύγχρονης Ελλάδος περιήγησις».

ΣΗΜΕΙΩΣΙΣ:

[1] Μάρτυρες ήσαν ο Θράσων ο Λιλέας, ένας Ελατέας, ένας Λιλέας, υιός του Θράσωνος, που θα φύλαγε την ομολογία σφραγισμένη και ένας από την Τιθορέα.

Το πλήρες κείμενο:

«Θεός τύχαν αγαθάν. Στραταγέοντος των Φωκέων Ζευξίου μηνός εβδόμου ομολογία τα πόλει Στειρίων και τα πόλει Μεδεωνίων. Συμπολίτευσαν Στείριοι και Μεδεώνιοι έχοντες ιερά, πόλιν, χώραν, λιμένας, πάντα ελεύθερα επί τοίσδε: είμεν τους Μεδεωνίους πάντας Στειρίους ίσους και ομοίους και συνεκλησιάζειν και συναρχοστατείσθαι μετά τας πόλιος τας Στειρίων και δικάζειν δίκας τας επί πόλιος πάσας τους ενικομένους ταις αλικίαις. Ιστάνθω δε και ιεροταμίαν εκ των Μεδεωνίων ένα,τον θυσέοντα τας θυσίας τας πατρίους Μεδεωνίοις... μη έστω δε επάναγκες λειτουργείν τους Μεδεωνίους εν Στείρι τας αρχάς, όσοι γεγένηνται εν Μεδεώνι άρχοντες, ξενοδίκαι, πρακτήρες, δαμιουργοί, ιερείς,ιεράρχαι και των γυναικών όσαι ιερητεύκατι, ει μη τις εκών υπομένοι. Ιστάνθων δε εκ των αλειτουργήτων των Μεδεωνίων και εκ των Στειρίων, δαμιουργεόντων δε και τα εν Μεδεώνι ιερά, καθώς ο πολιτικός νόμος κελεύει. Και ταν χώραν ταν Μεδεωνίων είμεν πάσαν Στειρίων και ταν Στειρίαν Μεδεωνίαν, κοινάν πάσαν. Κοινωνεόντων δε οι Μεδεώνιοι ταν θυσίαν ταν εν Στείρι πάσαν και τοι Στείριοι των εν Μεδεώνι πασάν μη εξέστω δε αποπολιτεύσασται τους Μεδεωνίους από των Στειρίων μηδέ τους Στειρίους από των Μεδεωνίων, οπότεροι δε καμή εμμείνωντι εν γεγραμμένοις, αποτεισάντων τοις εμμεινάντοις αργυρίου τάλαντα δέκα...Γραψάντων Δε ταν ομολογίαν εν στάλαν και αναθέντων εν το ιερόν τας Αθάνας. Θέστων δε ταν ομολογίαν και παρά ιδιώταν εσφραγισμέναν΄ ομολογία παρά Θράσωνα Λιλέα, μάρτυρες...».

arxeion-politismou.gr