Όλες οι παραδοσιακές εορτές μας, και η Καθαρά Δευτέρα και η Αποκριά, έχουν τις ρίζες τους στην αρχαία Ελλάδα

 

Της Θεοφανώς Πολυμέρη

Οπως σχεδὸν ὅλες οἱ παραδοσιακὲς ἑορτές μας, ἡ Καθαρὰ Δευτέρα καὶ ἡ Ἀποκριὰ ἔχουν τὶς ρίζες τους στὴν Ἀρχαία Ἑλλάδα.

Οὐσιαστικὰ βιώνουμε ἀλλοιωμένα μέσα ἀπὸ τὸν διάβα τῶν αἰώνων κάποια ἀπὸ τὰ ἔθιμα ἐκείνων τῶν ἡμερῶν, ὅταν οἱ ἀρχαῖοι πρόγονοι τιμοῦσαν τὸν θεὸ τοῦ οἴνου Διόνυσο στὶς ἀρχὲς τοῦ Μαρτίου, πανηγυρίζοντες στὴν ἐξοχὴ τὴν ἔλευσι τῆς ἀνοίξεως, εὐχόμενοι πλούσια σοδειά καὶ εὐφορία τῆς γῆς.

Μεταμφιεσμένοι, μὲ χοροὺς καὶ ἄσματα ὑμνοῦσαν διὰ τῆς τριημέρου ἑορτῆς τῶν «Ἀνθεστηρίων»(*) τὴν ἀναγέννησι τῆς φύσεως, ποὺ εἶναι κατ΄οὐσίαν ὁ κύκλος τῆς ζωῆς: 

ὁ κάθε καρπὸς - ὅπως κι ὁ ἄνθρωπος - γεννιέται ὡριμάζει καὶ πεθαίνει, καὶ ἡ ζωὴ συνεχίζεται μέσῳ τῶν ὑπολοίπων ἢ κατὰ ὡρισμένες δοξασίες μέσα ἀπὸ τὶς ἀλλεπάλληλες ἐπανενσαρκώσεις τῆς ἴδιας ψυχῆς.

Καὶ πόσο μοιάζουν οἱ δύο λέξεις ἐτυμολογικά!

            - Ἄνθος (ἐκ τοῦ ἄνω + θέω = ὁρμῶ, ἐπειδὴ τὰ ἄνθη φυτρώνουν πρὸς τὰ πάνω ψάχνοντας τὸν ἥλιο)

καὶ 

            - Θάνατος (πρὸς τὰ ἄνω θέω = τρέχω, ἡ ψυχὴ - ἐννοεῖται - πρὸς τὸν Δημιουργὸ τῶν Πάντων ἢ ἀλλιῶς τὸ «μεγάλο Τίποτε» τοῦ Καβάφη...)

Τὸ Ψυχοσάββατο ἐπίσης σχετίζεται μὲ τὴν ἑορτὴ τῶν Ἀνθεστηρίων, καθὼς κατὰ τὴν τρίτη καὶ τελευταία μέρα τῶν ἐκδηλώσεων προσεφέρετο «πανσπερμία» (τὰ σημερινὰ κόλλυβα) στὶς ψυχὲς τῶν ἐκλειπόντων καὶ στὸν ψυχοπομπὸ Ἑρμῆ. 

Κατὰ τὸν Ἐμπεδοκλῆ, ἐπάνω ἀπὸ τοὺς τάφους οἱ πρόγονοι ἔκαναν «καθαρμοὺς» μὲ προσφορὲς ἀπὸ «ἄκρατη σμύρνα καὶ λιβάνι εὐωδιαστό, ρίχοντας τοῦ ξανθοῦ μελιοῦ σπονδὲς πάνω στὸ χῶμα» (Καθαρμοὶ 128 ).

Στοὺς δὲ παρευρισκομένους ἐμοίραζαν τὰ ἀρχαῖα «κόλλυβα», δηλαδὴ πλατὺ ζυμαρικό. Τέτοια ζυμαρικὰ προσέφεραν καὶ στὶς μακαρίες πρὸς μνήμην τοῦ νεκροῦ, ἐξ οὗ καὶ τὰ ἰταλικὰ...μακαρόνια!

Τὸ ἔθιμο τοῦ χαρταετοῦ συμβολίζει τὸ πέταγμα τῆς ἀνθρώπινης ψυχῆς πρὸς τὸν Θεό ἐνῶ κατὰ μίαν ἐκδοχὴν ὁ Ἀρχύτας ὁ Ταραντῖνος, ποὺ εἶναι ὁ πρῶτος ὁ ὁποῖος κατασκεύασε πτητικὴ μηχανὴ (τὴν Ἱπταμένη περιστερὰ τὸ 405 π.Χ.) ἐχρησιμοποιοῦσε χαρταετοὺς γιὰ τὶς μελέτες καὶ τὰ πειράματά του. 

Ὅσο γιὰ τὴν λαγάνα, ἀναφέρεται ἀπὸ τὸν μέγα κωμικό μας τὸν Ἀριστοφάνη στὶς «Ἐκκλησιάζουσες» ἐνῶ τὸ ἀρχαιοελληνικὸ «λάγανον» ἦταν πλακωτὴ ζύμη ἀπὸ ἀλεύρι καὶ νερό.

(*) βλ. Γ. Λεκάκης "Από τα Ανθεστήρια στην Πρωτομαγιά: «Τα παιδιά των λουλουδιών»", περιοδικό ΓΕΩ Ελευθεροτυπίας, 29.4.2005.

ΠΗΓΗ: ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ