Το σπήλαιο-καταφύγιο για τις επιθέσεις των αιμοβόρων Καταλανών τον 14ο αιώνα και το μυστήριο της λαξευμένης κόγχης
Μπροστά στον κίνδυνο των Καταλανών μισθοφόρων με τις άγριες διαθέσεις ο πληθυσμός της Θράκης αναζήτησε καταφύγια σε ασφαλή μέρη, μακριά από τα χωριά και τις κωμοπόλεις. Τουλάχιστον μέχρι να περάσει ο κίνδυνος.
Ένα από αυτά ήταν το σπήλαιο της Μαρώνειας στη Ροδόπη, το οποίο βρίσκεται 30 χιλιόμετρα νότια της Κομοτηνής, στις υπώρειες του όρους Ίσμαρος, ανάμεσα στους Προσκυνητές και στη Μαρώνεια.
Το σπήλαιο ερευνήθηκε το 1896 από τον γιατρό Κωνσταντίνο Αυδή, όπως έχει γραφεί σε άρθρο του 1957, ενώ το 1979 κηρύχθηκε ως αρχαιολογικός χώρος και το 2019 οριοθετήθηκε.
Εδώ και χρόνια η Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας-Σπηλαιολογίας διενεργεί ανασκαφές για την αρχαιολογική τεκμηρίωση του σπηλαίου και οι νέες έρευνες που έγιναν παρουσιάστηκαν από τον προϊστάμενο Βόρειας Ελλάδας της Εφορείας, Φώτη Γεωργιάδη, στην πρόσφατη 36η Επιστημονική Συνάντηση για το Αρχαιολογικό Έργο στη Μακεδονία και τη Θράκη που έγινε στη Θεσσαλονίκη.
Σύμφωνα με τον κ. Γεωργιάδη, στο σπήλαιο έγιναν εκτεταμένες κατασκευαστικές εργασίες στο τέλος του 12ου και στον 13ο αιώνα, όπως αποδεικνύουν τα ευρήματα -οικοδομικά υλικά, εργαλεία, αγγεία, νομίσματα-, γεγονός που συνδέεται με τη Δ΄ Σταυροφορία. Οι εργασίες δηλώνουν την εγκατάσταση μιας πολυάριθμης ομάδας ανθρώπων στο σπήλαιο, η οποία σχετίζεται αφενός με την Άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1204, αφετέρου με τα όσα ακολούθησαν.
«Σύμφωνα με τα αρχαιολογικά δεδομένα, φαίνεται πως κατά τις πρώτες δεκαετίες του 14ου αιώνα μ.Χ. έχουμε εκ νέου μαζική χρήση του χώρου. Και αυτή η εποχή είναι περίοδος αναταραχών στην περιοχή, καθώς οι κάτοικοι της Θράκης υποφέρουν από τις λεηλασίες Καταλανών μισθοφόρων και από τους παλαιολόγειους εμφύλιους πολέμους», αναφέρει στη Voria.gr o κ. Γεωργιάδης.
Το σπήλαιο της Μαρώνειας είναι επίμηκες με μήκος περίπου 350 μέτρων και πλάτος από 15 ως 50 μέτρα. Έχει δύο εισόδους, μία κύρια, που βρίσκεται σχεδόν στο μέσο του και μία δευτερεύουσα στο βόρειο τμήμα του, η οποία παρέχει πιο δυσχερή πρόσβαση, ενώ το συνολικό μήκος των διαδρόμων του είναι γύρω στα 2.000 μέτρα.
Οι έρευνες έδειξαν πως υπήρξε μια εκτεταμένη χρήση του σπηλαίου από τον 5ο ως τον 7ο αιώνα μ.Χ., καθώς εντοπίστηκε μεγάλη ποσότητα αμφορέων της περιόδου αυτής, ερυθροβαφής κεραμική (κυρίως πινάκια και χύτρες), καθώς και λυχνάρια. Η ποσότητα των θραυσμάτων αμφορέων μάλιστα οδήγησε τους αρχαιολόγους στην υπόθεση ότι το σπήλαιο χρησιμοποιήθηκε ως χώρος αποθήκευσης.
Σύμφωνα με τον κ. Γεωργιάδη, εντοπίστηκαν ακόμη επιχώσεις της Ύστερης Εποχής του Χαλκού, ενώ σε διαταραγμένα στρώματα βρέθηκε μικρή ποσότητα αρχαϊκής κεραμικής και κεραμική της Νεότερης Νεολιθικής. Επιπλέον, κάποια σποραδικά ευρήματα της μεταβυζαντινής περιόδου δηλώνουν ανθρώπινη δραστηριότητα και στο σχετικά πρόσφατο παρελθόν -έχουν βρεθεί πήλινες πίπες καπνού του 18ου αιώνα, μικρή ποσότητα μεταβυζαντινής κεραμικής, μια ταφή του 17ου-18 αιώνα μ.Χ.
Ένα ερώτημα που απασχολεί την έρευνα και την επιστημονική κοινότητα σχετικά με τη χρήση του σπηλαίου είναι αν αυτό υπήρξε ή όχι λατρευτικό κατά την αρχαϊκή περίοδο.
Μπαίνοντας στο σπήλαιο και σε απόσταση 5 μέτρων από την είσοδο, υψώνεται ένα ενιαίο σύμπλεγμα σταλαγμιτών, πλάτους περίπου 5,5 μέτρων και πάχους πάνω από 3 μέτρα. Το ελάχιστο ύψος του είναι 1,70 μέτρα από το σημερινό δάπεδο του σπηλαίου, ενώ στα άκρα του υψώνονται κολόνες ύψους 2,5 μέτρων.
Στο μέσο αυτού του σταλαγματικού συμπλέγματος και μάλιστα στην όψη που βλέπει προς την πρώτη ευρύχωρη αίθουσα του σπηλαίου έχει λαξευτεί μια μεγάλη ημικυκλική κόγχη, ενώ λίγες μικρές αβαθείς κόγχες διαμορφώνονται πάνω από γύρω της.
Η λαξευμένη κόγχη θα μπορούσε να δίνει λατρευτικό χαρακτήρα στο σπήλαιο της Μαρώνειας, υπόθεση την οποία επιτείνει ένα νέο στοιχείο που ήρθε στο φως κατά τις φετινές εργασίες. Μετά τον καθαρισμό του δαπέδου της κόγχης αποκαλύφθηκε ένα βαθούλωμα, διαμέτρου 7,2 εκατοστών και βάθους 5,5 εκατοστών, το οποίο θα μπορούσε να δέχεται μία στήλη ή ένα αγαλμάτιο. Άρα θα μπορούσε το βαθούλωμα αυτό να υποδέχεται κάποιο ανάθημα και να πρόκειται για ένα ιερό σπήλαιο, όπως συνηθιζόταν κατά την αρχαϊκή ή την κλασική εποχή.
«Έχουμε λοιπόν σε κεντρική θέση, που κυριαρχεί στον χώρο, μια λαξευμένη κόγχη με τόρμο (σ.σ. κοιλότητα) στο δάπεδό της. Αυτή την κατασκευή μπορούμε να την κατανοήσουμε ως κατασκευή υποδοχής και στερέωσης ενός αντικειμένου με έμβολο, όπως μια στήλη, που θα είχε θέση εκεί, μόνο αν το σπήλαιο είχε λατρευτική λειτουργία. Σε διαφορετική περίπτωση η παρουσία της είναι δυσερμήνευτη», είπε από το βήμα του 36ου ΑΕΜΘ ο κ. Γεωργιάδης... ανοίγοντας τη συζήτηση.
Την υπόθεση αυτή ενισχύει η παρουσία αρχαϊκής διακοσμημένης κεραμικής, που μάλιστα προέρχεται από αγγεία πόσης, αλλά κι από μία αττική λήκυθο. Από την αρχαϊκή περίοδο έχει βρεθεί επίσης κεραμική με ταινιωτή διακόσμηση και σημαντική ποσότητα τεφρόχρωμης κεραμικής (κρατήρες, λεκάνες, οινοχόες).
Εξακολουθούν να υπάρχουν σοβαρά εμπόδια για την απόδοση λατρευτικής λειτουργίας στο σπήλαιο, όπως λ.χ. η απουσία θραυσμάτων ειδωλίων, που θα αναμένονταν σε ένα σπήλαιο-ιερό.
Μαρία Ριτζαλέου
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου