Η Λέρνα, στους Μύλους Αργολίδος, κατοικήθηκε από την 6η χιλιετία π.Χ. και για 5.000 χρόνια συνεχώς

 

Του Γιώργου Λεκάκη

Ο οικισμός της Λέρνας, στην δυτική πλευρά του Αργολικού Κόλπου, στο σημερινό χωριό των Μύλων, 7 χλμ. νότια του Άργους και 12 χλμ. νοτιοδυτικά του Ναυπλίου(*), στον 37ο παράλληλο [37°33′4.302″N 22°43′5.570″E] εχρησιμοποιείτο συνεχώς για 5,000 χρόνια περίπου, από την νεολιθική έως την μυκηναϊκή εποχή (6η - 1η χιλιετία π.Χ.). Με τα αλλεπάλληλα στρώματα κατοικήσεως σχηματίσθηκε ένας χαμηλός τεχνητός λόφος. Στα βαθύτερα στρώματα ερευνήθηκαν οικίες της Πρώιμης και Μέσης Νεολιθικής Εποχής (6η - 5η χιλιετία π.Χ.). Η μεγάλη ακμή της Λέρνας συνδέεται με την Πρωτοελλαδική ΙΙ φάση (2700 - 2200 π.Χ.), οπότε ο οικισμός απέκτησε ισχυρή οχύρωση με πύλη και δύο πύργους στα νότια.

Υπήρχε διώροφο ανάκτορο ή διοικητικό κέντρο - γνωστό ως «Πλακόσπιτο» ή «Κεραμόσπιτο» ή «Οικία Κεράμων (παραπάνω φωτογραφία), λόγω των κεραμιδιών από τερακότα που κάλυπταν την στέγη του (είναι το πλέον πρώιμο παράδειγμα αυτής της τεχνικής - με άλλα λόγια η πρώτη κεραμοσκεπή ανακτόρου στον κόσμο!). Το πάχος των τοίχων του, σε ορισμένες περιπτώσεις, φτάνει το 1 μ., το πλάτος του κτηρίου είναι 12 μ. και το μήκος 25 μ.[1] Ήταν καλά οχυρωμένο, με διδυμότειχο (έναν διπλό δακτύλιο αμυντικών τειχών) με πύργους γύρω του!

Η «Οικία των Κεράμων» είναι κτισμένη με πέτρες στα θεμέλια, ωμές πλίθες στην ανωδομή, και στέγη από κεραμίδια, το οποίο και διακρίνεται ανάμεσα στις ορθογώνιες, συνήθως μονόχωρες οικίες της εποχής. Επάνω στο κατεστραμμένο κτήριο της «Οικίας των Κεράμων» ιδρύθηκε κατά την Πρωτοελλαδική ΙΙΙ φάση (2200 - 2000 π.Χ.) ένας τύμβος - ένας από τους μεγαλύτερους προϊστορικούς τύμβους στην Ελλάδα[2] - με λίθινο περίβολο που θεωρήθηκε ως ένα είδος απόδοσης σεβασμού στους ένδοξους προγόνους. Κατά την Πρωτοελλαδική ΙΙΙ φάση, αλλά και την Μεσοελλαδική εποχή (2000 - 1700 π.Χ.) αποκαλύφθηκαν οικίες με ορθογώνια, αλλά και αψιδωτά περιγράμματα. Κατά την μετάβαση από την Μεσοελλαδική στην Υστεροελλαδική Εποχή (1700 - 1600 π.Χ.) δύο λακκοειδείς τάφοι διενοίχθησαν μέσα στα ερείπια της «Οικίας των Κεράμων».

Η Λέρνα είναι διάσημη από την ελληνική μυθολογία, για την φύλακά της, την Λερναία Ύδρα, την οποία σκότωσε ο Ηρακλής. 

Στην Λέρνα, σύμφωνα με την αρχαία ελληνική παράδοση, κοντά στην λίμνη Αλκυόνη, υπήρχε μια από τις εισόδους του Άδη. Μόνον λίγοι ήρωες τόλμησαν να μπουν εκεί. Ένας εξ αυτών, ο Διόνυσος, που πήγε εκεί αναζητώντας την μητέρα του, Σεμέλη, συνοδευόμενος από τον Πρόσυμνο. Η λίμνη ήταν ασυνήθιστα βαθειά. Κανείς θνητός δεν μπορούσε να φθάσει στον πυθμένα της και να κολυμπήσει! Το μυστικό της πηγής της Λέρνας ήταν το δώρο του Ποσειδώνος, όταν ξάπλωσε με την Αμυμώνη, κόρη του Δαναού. Στην Πρώιμη Εποχή του Χαλκού, η διάμετρος της λίμνης ήταν 4,7 χλμ.! Χωριζόταν με ένα φράγμα αμμολόφων από τον Αργολικό Κόλπο και το Αιγαίο Πέλαγος. Οι καρστικές πηγές έχουν επιβιώσει μέχρι τις μέρες μας. Η λίμνη συρρικνώθηκε τον 19ο αιώνα σε μέγεθος μικρής λιμνοθάλασσας και εν συνεχεία στέγνωσε. Η αποψίλωση των δασών αύξησε την απόθεση λάσπης, η λίμνη έγινε βάλτος, που μόλυνε από ελονοσία. Οι Λερναϊκές Πηγές θεωρούνταν θεραπευτικές.[3] – βλ. Γ. Λεκάκης «Οι 755 έως τώρα γνωστές ιαματικές πηγές της Ελλάδος» και Γ. Λεκάκης «Οι λίμνες της Ελλάδος».

Διάσημη και λόγω των εξαγνισμών που γίνονταν εκεί. Εξ ου και οι παροιμιώδεις εκφράσεις «Λέρνα κακών» (= άβυσσος δυστυχημάτων - Ησύχ.) και «Λέρνη θεατών» (για το πλήθος θεατών που πηγαίνουν στο θέατρο, που είναι εξαγνιστικό). Υπήρχε άφθονο νερό στην περιοχή αν και η πόλη βρίσκεται σε μια περιοχή χωρίς νερό, και έχει άφθονα πηγάδια. Έτσι υπηρχε το οξύμωρον ότι υπάρχει έλλειψη νερού, ενώ αφθονεί! Αυτά τα πηγάδια αποδίδονταν στις κόρες του Δαναού, οι οποίες τα είχαν ανακαλύψει... - βλ. Γ. Λεκάκης "Πηγάδια, πηγή ιστοριών".  Αλλά τέσσερα από τα πηγάδια αυτά, όχι μόνον θεωρούνταν ιερά, αλλά και ιδιαιτέρως σεβαστά.

Εδώ εορτάζονταν τα Λερναία Μυστήρια, αφιερωμένα στην θεά Δήμητρα. Ιδρυτής των Μυστηρίων ήταν ο μουσικός Φιλάμμων (υιός του Απόλλωνος), ο δίδυμος αδελφός του Αυτόλυκου (υιού του Ερμή, παππού του Οδυσσέα).[4]

Ευρέθησαν τοπικές τεχνικές επεξεργασίας πυριτόλιθου, με χρήση εισαγόμενου οψιανού από την Μήλο Κυκλάδων και σχιστόλιθου – κάτι που υποδηλώνει θαλάσσιο εμπόριο μεγάλων αποστάσεων στο τέλος της Πρωτοελλαδικής ΙΙΙ, που αντιστοιχεί στην περίοδο της «Λέρνας IV».

Ευρέθησαν επίσης χαρακτηριστικά αγγεία, «σαλτσιέρες», κανάτες, υδρίες, ζωγραφισμένα αγγεία, με διακοσμήσεις, σφραγιδοκύλινδροι[5], αγγεία από κεραμικό τροχό, ζωγραφική με σκούρο λούστρο σε ανοικτό φόντο[6], γκρι μινυακή κεραμική, εισαγόμενη κεραμική (από Κυκλάδες και Κρήτη - Μεσομινωική ΙΑ), οικίες δύο ή τριών δωματίων, με κεντρικές στρογγυλές εστίες, δρομάκια, πολλά πηγάδια, και ταφές νεκρών, μέσα ή ανάμεσα σε σπίτια…

Για όλα αυτά, ​ το Υπουργείο Πολιτισμού δια της αρμόδιας Εφορείας Αρχαιοτήτων Αργολίδας λαμβάνει μέτρα προστασίας και ανάδειξης του αρχαιολογικού χώρου της Λέρνας μιας «από τις σημαντικότερες θέσεις των προϊστορικών χρόνων στην Ελλάδα, λαμβάνει. Το έργο, το οποίο έχει ενταχθεί στο Περιφερειακό Επιχειρησιακό Πρόγραμμα του ΕΣΠΑ Πελοποννήσου, περιλαμβάνει επεμβάσεις προστασίας και συντήρησης της «Οικίας των Κεράμων» και του οχυρωματικού περιβόλου. Το παλαιό στέγαστρο, που προστατεύει την "Οικία των Κεράμων", χρήζει αποκατάστασης, ενώ απαιτείται βιοκλιματική μελέτη για την εξασφάλιση κατάλληλου μικροκλίματος για τη διατήρηση των πλινθοδομών της Οικίας, καθώς και η κατασκευή συστήματος απορροής των ομβρίων υδάτων.

Η Υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη, δήλωσε: "Η Λέρνα, αν και δορυφορικού χαρακτήρα πόλη, στο περιβάλλον των ισχυρών μυκηναϊκών ακροπόλεων της Αργολίδας, μαρτυρά την ύπαρξη ενός προϊστορικού οικισμού που χρονολογείται στη Νεολιθική εποχή, φθάνοντας στην ακμή του στους μυκηναϊκούς ανακτορικούς χρόνους. Σύμφωνα με τον μύθο, στη Λέρνα βρισκόταν η πηγή Αμυμώνη, όπου φώλιαζε η Λερναία Ύδρα, την οποία εξολόθρευσε ο Ηρακλής. Η "Οικία των Κεράμων", που χρονολογείται στην Πρωτοελλαδική περίοδο, περί το 2300 - 2500 π.Χ., έχει ερμηνευτεί ως ένα πρώιμο ανακτορικό διοικητικό κέντρο ή ένα κτήριο δημόσιας χρήσης. Το Υπουργείο Πολιτισμού με τις εργασίες, που υλοποιεί η Εφορεία Αρχαιοτήτων, θωρακίζει τις αρχαιότητες της Λέρνας έναντι των καιρικών συνθηκών και άλλων επιβλαβών παραγόντων, με στόχο την καλύτερη δυνατή διατήρηση των σημαντικών αυτών προϊστορικών τεκμηρίων και την ένταξή τους στην πολιτιστική διαδρομή των μυκηναϊκών κέντρων της Αργολίδας".

Για την αντιμετώπιση της φθορά των πλινθοδομών και των επιχρισμάτων της «Οικίας των Κεράμων» εκπονήθηκαν ειδικές μελέτες και υλοποιούνται εργασίες συντήρησης. Για την προστασία του οχυρωματικού περιβόλου εκπονείται μελέτη κατασκευής στεγάστρου προστασίας, ελαφριάς κατασκευής ώστε να μην χρειάζονται εις βάθος θεμελιώσεις, με βασικό κριτήριο την προστασία των πλινθόκτιστων κατασκευών από τις καιρικές συνθήκες και τον ικανό αερισμό τους».

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

        - Caskey J. L. «The Early Helladic Period in the Argolid», Hesperia, Ιούλ., τ.29, αρ.3, σελ. 285-303, 1960.

        - Vitelli K. D. «The Neolithic Pottery from Lerna», The American School of Classical Studies at Athens, 2007.

        - Wiencke M. Heath «Mycenaean Lerna», Hesperia: The Journal of the American School of Classical Studies at Athens 67 (2): 125–214, doi:10.2307/148404, 1998.

        - Ζάνγκερ Έμπ. «Προϊστορικά παράκτια περιβάλλοντα στην Ελλάδα: The Vanished Landscapes of Dimini Bay and Lake Lerna», Journal of Field Archaeology, εκδ. Taylor & Francis, Vol. 18, αρ. 1, σελ. 1-15, doi : 10.2307/530147, 1991.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

[1] Συγκρίνεται σε κλίμακα μόνον με την μεγάλη θόλο στην Τίρυνθα, με διάμετρο 28 μ.!

[2] όπως ακριβώς έγινε στους πρωτοελλαδικούς οικισμούς στην Εύτρηση και τον Ορχομενό Βοιωτίας – βλ. Γ. Λεκάκης «Οι 88 αρχαίες πόλεις της Βοιωτίας».

[3] Στράβων «Γεωγρ.». 8.6.8.

[4] Παυσανίας.

[5] Αποτυπώματα ίδιων κυλινδροσφραγίδων με της Λέρνας, ευρέθησαν και στην Τίρυνθα και στις Ζυγουριές (έναν λόφο στα δυτικά του χωριού, που νυν λέγεται Άγιος Βασίλειος Κορινθίας).

[6] ανάλογα με την χαρακτηριστική μεσοελλαδική μινυακή κεραμική. Μεταξύ των παραδειγμάτων σαφώς εισαγόμενης κεραμικής, είναι μια κανάτα που προφανώς προέρχεται από την Τροία IV.

(*) Όταν ο Δαναός έφθασε στις ακτές του Άργους, τις βρήκε χωρίς πηγές, λόγω της εκδίκησης του Ποσειδώνow. Έστειλε τότε τις κόρες του σε αναζήτηση νερού. Η Αμυμώνη, κατά την αναζήτηση, πέταξε ένα ακόντιο κατά ενός ελαφιού, αλλά αντ' αυτού, εκτύπησε έναν σάτυρο που κοιμόταν και ο οποίος της επιτέθηκε. Τότε εμφανίσθηκε ο θεός Ποσειδών και την έσωσε, αλλά με την σειρά του, την έκαμε δική του, με αντάλλαγμα να της δείξει τις πηγές της Λέρνας ή, σύμφωνα με άλλες εκδοχές, δημιούργησε πηγες να ρέουν, με ένα κτύπημα της τρίαινάς του. Η Αμυμώνη έτεκε εξ αυτού έναν υιό, τον Ναύπλιο, ιδρυτή της φερωνύμου πόλεως.

Η σκηνή της Αμυμώνης να απορρίπτει τις ερωτικές ορέξεις ενός σατύρου εικονίζεται σε μωσαϊκό (4ου αιώνα) από τον Δόμο των Νυμφών που εκτίθεται στο Μουσείο Nabeul (Νεάπολης Τυνησίας. Ενώ η Αμυμώνη να πολιορκείται από τον Ποσειδώνα επίσης σε μωσαϊκό του 4ου αιώνος, από τον ίδιο Δόμο.

ΠΗΓΗ: Γ. Λεκακης «Σύγχρονης Ελλαδος περιηγησις» (απόσπ.). ΥΠΠΟΑ, ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ.