Ο θάνατος του Βασιλέα Ρήσου της Θράκης

Ο Όμηρος σαν κρυπτικό στρατιωτικό εγχειρίδιο

Γράφει ο Στέφανος Σκαρμίντζος, Ιστορικός, MA Military History

Οποιαδήποτε αναφορά στα έργα του Ομήρου φέρνει στο νου το ηρωικό ιδανικό. Ωστόσο, ο Όμηρος δεν διστάζει καθόλου να περιγράψει τα κατορθώματα των ηρώων του με χρήση δόλου και πονηριά. Η δέκατη ραψωδία, της «Ιλιάδος» είναι σχεδόν ένα πρότυπο του τρόπου με τον οποίο διεξάγονταν οι ειδικές επιχειρήσεις την εποχή του Τρωικού Πολέμου και οι αρχές διεξαγωγής τους ισχύουν ακόμη και στην εποχή μας που χαρακτηρίζεται από την χρήση υψηλής τεχνολογίας.

Η ένατη ραψωδία της «Ιλιάδος» μας λέει ότι οι Έλληνες πιεσμένοι από τους Τρώες υποχώρησαν στο οχυρωμένο στρατόπεδό τους. Διόρισαν όμως δύο ήρωες: τον Αντίλοχο και τον Μηριώνη να διοικούν αποσπάσματα που ήταν τοποθετημένα έξω από την περίμετρο του στρατοπέδου μάλλον ενεδρεύοντα. Δηλαδή είχαν εγκατεστημένο σύστημα ενεργητικής ασφάλειας και έγκαιρης προειδοποίησης. Αντίθετα οι Τρώες ενθουσιασμένοι από τη νίκη τους στρατοπεδεύουν επί του πεδίου ανάμεσα στους νεκρούς της μάχης, τοποθετώντας φρουρούς αλλά δεν κάνουν καμία προσπάθεια να δημιουργήσουν μια αμυντική περίμετρο. Πράγμα που όπως θα δούμε θα αποδειχτεί ολέθριο.

Στην ραψωδία δέκα ο Αγαμέμνονας ο Έλληνας αρχιστράτηγος αποφασίζει να συλλέξει πληροφορίες για τη δραστηριότητα και τις προθέσεις του εχθρού. Ζητάει εθελοντές και ο υποτελής του Διομήδης, βασιλιάς του Άργους, αποδέχεται την αποστολή, αλλά λέει καλύτερα να μην πάει μόνος του. (Σημείωση: ακόμα και σήμερα οι ανιχνευτές και οι ελεύθεροι σκοπευτές λειτουργούν καλύτερα σε ζευγάρια και ιδανικά αποτελούνται από εθελοντές με ειδική εκπαίδευση). Ο Διομήδης που αναγνωρίζεται από τους ομοίους του ως πολύ μαχητικός και ιδιαίτερα επιθετικός άνθρωπος επιλέγει τον Οδυσσέα, βασιλιά της Ιθάκης ως δεύτερο άτομο για την αναγνωριστική περιπολία που θα διεξαχθεί. Λέει ότι ένας άνθρωπος με ενεργή διάνοια είναι πάντα καλός σύντροφος καθώς ο εύστροφος Οδυσσέας αναγνωρίζεται από τους συμπολεμιστές του ως πολυμήχανος και ευρηματικός. Οι δύο ήρωες που αναλαμβάνουν την αποστολή μιας ενεργής νυχτερινής περιπολίας είναι ο ιδανικός συνδυασμός επιθετικότητας και ευρηματικότητας- ένας συνδυασμός δηλαδή που αναζητείται ακόμη και σήμερα στις ομάδες των Ειδικών Δυνάμεων. Σύμφωνα με το μύθο οι ήρωες μαθήτευαν κοντά στον κένταυρο Χείρωνα, δηλαδή ελάμβαναν ειδική εκπαίδευση για διοίκηση και πόλεμο ενώ οι απλοί άνθρωποι που επιστρατεύονταν δεν είχαν το χρόνο καθώς ήταν απασχολημένοι με την καθημερινή βιοπάλη Στο Τρωικό στρατόπεδο ο πρίγκιπας Έκτορας που διοικεί τους Τρώες και τους συμμάχους τους μαθαίνει ότι ο βασιλιάς Ρήσος της Θράκης έχει έρθει ως σύμμαχός του. Ο Ευριπίδης και όχι ο Όμηρος είναι αυτός που δίνει τις λεπτομέρειες εδώ. Ο Έκτορας είναι θυμωμένος που οι Θράκες δεν ήρθαν νωρίτερα, αλλά ακριβώς στην ώρα τους για να αποτελειώσουν τους Αχαιούς και να απαιτήσουν μερίδα από τα λάφυρα. Ο Ρήσος δικαιολογείται ότι έπρεπε πρώτα να εξασφαλίσει τα σύνορά του από τους Σκύθες.

Replica of a 13th century BC bronze sword. Courtesy of Anestis Christanis

Ο Έκτορας δεν θέλει να προκαλέσει περισσότερα προβλήματα και καταπίνοντας το θυμό του, δέχεται τους Θράκες ως συμμάχους και τους λέει να στρατοπεδεύσουν στο πλευρό των Τρώων και να μην ανησυχούν για τη νυχτερινή φρουρά καθώς οι Τρώες φρουρούν. Ο Ρήσος δέχεται και οι Θράκες στρατοπεδεύουν. Ο Θράκας βασιλιάς κάνει ένα μοιραίο λάθος. Δεν τοποθετεί φρουρούς, ούτε καν τους σωματοφύλακές του! Σε κοντινή απόσταση από τον εχθρό και με ύποπτους συμμάχους η απόφασή του αυτή, επρόκειτο να αποβεί μοιραία. Οι στοιχειώδεις κανόνες ασφαλείας απλώς αγνοήθηκαν! Με έμμεσο τρόπο ο Ομηρος κάνει νύξη κατά της επιπολαιότητας των  στρατιωτικών ηγητόρων αλλά και της ανάγκης λήψης μέτρων ασφαλείας.

Ο Έκτορας θέλει επίσης να συλλέξει πληροφορίες για τις προθέσεις των Ελλήνων. Ζητά κι  αυτός εθελοντές. Ένας τύπος ονόματι Δόλων προσφέρεται αμέσως. Ο Όμηρος δεν είναι κολακευτικός στην περιγραφή του για το ‘άτομό του. Μας λέει ότι ο Δόλων ήταν ο μόνος γιος μιας πλούσιας οικογένειας, που είχε άλλα πέντε θηλυκά παιδιά. Με έναν έμμεσο τρόπο μας λέει ότι ένας κακομαθημένος νεαρός αναλαμβάνει μια λεπτή αποστολή. Το γεγονός ότι ζητά ως ανταμοιβή τα άλογα ενός ημίθεου ( τα άλογα του Αχιλλέα), είναι ο τρόπος του ποιητή να μας πει ότι υπερεκτιμά τον εαυτό του και τις ικανότητές του και ότι εστιάζει στην αμοιβή και όχι στις δυνατότητές του να εκτελέσει την αποστολή. Αποφασίζει να πάει μόνος του για να μην μοιραστεί το έπαθλο με κανέναν. Ο Έκτορας που εκνευρίζεται από την αλαζονεία του Δόλωνα, αντί να συγκρατηθεί και να σχεδιάσει πιο προσεκτικά την αποστολή, τον στέλνει μόνο του. Από εκείνη την στιγμή η νυχτερινή περιπολία ξεκινά για τους Τρώες με κακή εκτέλεση από την αρχή. Πάλι ο ποιητής συμβουλεύει έμμεσα τους ηγέτες να μην παίρνουν αποφάσεις εν θερμώ αλλά να εκτιμούν την καταλληλότητα του προσωπικού σε σχέση με τις απαιτήσεις της κάθε αποστολής.

Ο Δολων με λυκοτόμαρο στα γόνατα. Louvre_CA1802

Και από τις δύο πλευρές οι εθελοντές κάνουν τις αναγκαίες κινήσεις. Εγκαταλείπουν το βαρύ εξοπλισμό και φορούν δέρματα ζώων για παραλλαγή. Οι Έλληνες φέρουν ξίφη πιθανότατα κοντά για να διευκολύνουν την κίνηση και φέρουν μη μεταλλικά κράνη. Ο Διομήδης φοράει κράνος από δέρμα ταύρου και παίρνει και ακόντιο. Ο Οδυσσέας φοράει κράνος από χαυλιόδοντα κάπρου και φέρει επίσης τόξο με βέλη. Ο Δόλων παίρνει ένα ακόντιο και ένα τόξο με βέλη. Ο ποιητής υπογραμμίζει την αξία του ελαφρού εξοπλισμού και της παραλλαγής για τις ειδικές επιχειρήσεις

Ο Οδυσσέας και ο Διομήδης συλλαμβάνουν το Δόλωνα Βρετανικό μουσείο

Οι Έλληνες αντιλαμβάνονται πρώτοι την παρουσία του Τρώα. Παριστάνουν τους νεκρούς, αφήνοντάς τον να περάσει, για να βρεθεί ανάμεσα σε αυτούς και το ελληνικό στρατόπεδο ώστε να ελαχιστοποιούνται οι πιθανότητες διαφυγής του. Όταν του ορμούν οι Έλληνες ο Δόλων πανικοβάλλεται και τρέχει ξέφρενα χωρίς να ξέρει πού πάει. Ισως το γεγονός ότι είναι μόνος επιτείνει τον πανικό του. Ο φόβος του τον παραλύει και αντί να προσπαθήσει να διαφύγει παραδίδεται. Εκφοβισμένος από τον Διομήδη αποκαλύπτει τον κωδικό πρόσβασης της νυχτερινής φρουράς και τη θέση των Θρακών. Φοβούμενοι ότι μπορεί να δραπετεύσει ακόμα κι αν ήταν δεμένος και μη θέλοντας να διακινδυνεύσουν την αποστολή τους, οι Έλληνες σκοτώνουν τον φτωχό άθλιο αγνοώντας τις προσφορές του για λύτρα. Κατόπιν πλησιάζουν το στρατόπεδο των Τρώων χωρίς να τους σταματήσει ή να τους ελέγξει. Κανείς. Οι Τρώες είτε δεν έχουν τοποθετήσει σκοπιές είτε οι σκοποί φοβούνται το σκοτάδι και εκτελούν πλημμελώς το καθήκον τους.

Ο Διομήδης σκοτώνει το Ρήσο. Malibu. J.Paul Getty Museum 96.AE.1. © J.PaulGettyMuseum

Οι Έλληνες πλησιάζουν τους κοιμισμένους Θράκες χωρίς να πιστεύουν στα μάτια τους όταν συνειδητοποιούν ότι δεν υπάρχουν φρουροί! Ο επιθετικός Διομήδης αρχίζει να σκοτώνει τους Θρακιώτες βασιλικούς σωματοφύλακες ενώ ο Οδυσσέας παραμερίζει τα πτώματα για να ανοίξει δρόμο καθώς ανησυχούν ότι τα άλογα του Ρήσου θα κάνουν θόρυβο αν μυρίσουν αίμα. Ο Διομήδης ελέγχει τη μανία του αίματος που τον καταλαμβάνει (ο Όμηρος ,λέγοντας ότι η θεά της στρατηγικής Αθηνά τον συμβουλεύει, υπογραμμίζοντας έτσι την σημασία της εστίασης στην αποστολή) και λέει στον Οδυσσέα να πάρει τα άλογα και να φύγουν. Οι ήρωες δένουν τα άλογα στο άρμα και ο Οδυσσέας χρησιμοποιεί τη χορδή του τόξου του ως μαστίγιο – ένα καλό παράδειγμα του «προσαρμόζομαι, αυτοσχεδιάζω, ξεπερνώ» – και επιστρέφουν στο δικό τους στρατόπεδο με πληροφορίες κι έχοντας αχρηστέψει τους συμμάχους του εχθρού.

Ο Οδυσσέας (φορώντας πίλο) και ο Διομήδης κλέβουν τα άλογα του βασιλιά της Θράκης Ρήσου που μόλις σκότωσαν. Ερυθρόμορφο αγγείο της Απουλίας από τον Ζωγράφο του Λυκούργου,  360 π.Χ.  Αρχαιολογικό Μουσείο Νάπολης.

Ο Ευριπίδης λέει επιπλέον ότι όταν οι Τρώες φρουροί σταματούν τους Έλληνες, αυτοί περνούν απλώς δίνοντας το σύνθημα που έκλεψαν από τον Δόλωνα. Το πρωί ένας βαριά τραυματισμένος Θρακιώτης κατηγορεί τον Έκτορα για προδοσία και δόλο κατά των συμμάχων του. Ο Έκτορας παραβλέπει το ζήτημα και δεν τιμωρεί τη νυχτερινή φρουρά, συνειδητοποιώντας ότι κι αυτός έχει επίσης ευθύνη για αυτό το χάος που προκλήθηκε εξαιτίας των κακών επιλογών του.

Οι Έλληνες επέστρεψαν θριαμβευτικά στο στρατόπεδό τους και το ηθικό των συντρόφων τους αποκαθίσταται. Οι Θράκες είτε σκόρπισαν είτε γύρισαν σπίτι τους, καθώς η εμπιστοσύνη μεταξύ των συμμάχων είχε πλέον χαθεί. Η απουσία τους θα γίνει αισθητή στην ανανεωμένη σκληρή μάχη. Οι Έλληνες έχουν το ψυχολογικό πλεονέκτημα γιατί έδειξαν στους Τρώες ότι «κατέχουν τη νύχτα» επειδή οι εχθροί τους επέδειξαν κακή συμπεριφορά στη νυχτερινή φρούρηση και στις νυχτερινές αποστολές καταδρομής. Καταλήγοντας θα πρέπει να πούμε ότι ο Ομηρος απευθύνονταν στους αριστοκράτες της εποχής του που θα καταλάβαιναν τα διδάγματά του ενώ οι απλοί άνθρωποι θα το έβλεπαν απλώς σαν ψυχαγωγία.

Πηγές: Ομηρος “Ιλιάδα”, Ευριπίδης “Ρήσος”

Δημοσιεύεται στο stefanosskarmintzos.wordpress.com