Του Γιώργου Λεκάκη
Για να επισκεφτεί κανείς το σπήλαιο Φράγχθι στην χερσόνησο Φράγχθη της Αργολίδος, θα πρέπει να φτάσει οδικώς μέχρι την Κοιλάδα (περί τα 50 χλμ. από την Επίδαυρο), απ΄ τον καινούργιο δρόμο Επιδαύρου-Κρανιδίου.
Υπάρχει οδική πρόσβαση, σηματοδοτημένη από τους Φούρνους, πριν από την Κοιλάδα, από ένα σημείο και έπειτα πρέπει να εγκαταλείψετε το αυτοκίνητο και να ψάξετε μόνοι σας, χωρίς καμμία σήμανση ή μονοπάτι…
Ή από την Κοιλάδα θα πάρει ένα καΐκι-«θαλάσσιο ταξί», που θα τον μεταφέρει, μόλις σε 5΄, στην αντικρινή ακτή, του κόλπου της Κοιλάδας, όπου βρίσκεται και το σπήλαιο.
Αφήνοντας πίσω μας την πανέμορφη Επίδαυρο, στην ιερή γη της Αργολίδας, και κατευθυνόμενοι προς Κοιλάδα-Κρανίδι, παίρνουμε τον καινούργιο δρόμο, που έχει πολύ καλή ασφαλτόστρωση, δεν παύει όμως να έχει πολλές στροφές και να θέλει προσοχή.
Μόλις θα ανεβείτε τα πρώτα μέτρα αυτού του δρόμου, στο όρος Μαυροβούνι, κοιτάξτε πίσω σας. Μια πανοραμική θέα του κόλπου της Επιδαύρου θα σας μαγέψει, με το Αγκίστρι, η Μονή, και τα Μέθανα να σας χαιρετούν από τον πανέμορφο δυτικό Σαρωνικό.
Θα περάσουμε διαδοχικά τα χωριά Κολιάκι και Τραχειά, στις ανατολικές υπώρειες του Μαυροβουνίου, ένα βουνό, που το ύψος του φτάνει τα 825 μ. Τα χωριά αυτά είναι φημισμένα για τα παραδοσιακά τους τυροκομεία, πολλά από τα οποία θα τα βρείτε πάνω στο δρόμο σας να σας προσκαλούν να τα επισκεφτείτε και να προμηθευτείτε από αυτά τυρί, γιαούρτι, γενικά τυροκομικά προϊόντα και φρέσκα χωριάτικα αρτοσκευάσματα, ψημένα σε φούρνους. Αν θα θελήσετε να επισκεφτείτε ένα από αυτά, να δείτε και εσωτερικά τους χώρους ενός παραδοσιακού τυροκομείου, ο ιδιοκτήτης θα σας υποχρεώσει να βγάλετε τα παπούτσια σας. Ειδικά, τους τουριστικούς καλοκαιρινούς μήνες, υπάρχουν και υπαίθριοι πωλητές, των φημισμένων ντόπιων τυριών, που στήνουν τον πάγκο τους πολύ πριν την είσοδο των χωριών. Ο ανυποψίαστος πελάτης ψωνίζει από αυτούς, αλλά κανείς δεν του εγγυάται ότι αγοράζει το γνωστό εξαιρετικό τυρί των προαναφερόμενων χωριών. Πολλές φορές οι ντόπιοι καταστηματάρχες έχουν έρθει στα χέρια με τους υπαίθριους πωλητές, οι οποίοι δυσφημούν τα προϊόντα τους, γιατί απλά πουλάνε ό,τι κι ό,τι…
Μετά την Τραχειά, στα δεξιά σας θα συναντήσετε έξοδο για την Ίρια, όπου μετά από 25 χλμ. περίπου, αφού περάσετε το Βοθίκι, το Σταυροπόδι, τα Ανω Καρνεζαίικα (την Καναπίτσα) και τα Καρνεζαίικα, θα φτάσετε σε μια από τις ωραιότερες παραλίες του Αργολικού. Μπροστά σας η θέα των νησιών Πλατειά και Ρόμβη, στον κόλπο του Τολού.
Στην κατεβασιά του βουνού, στο οροπέδιο της Μαρίτσας, θα δείτε στο αριστερό σας χέρι, το χωριό Ράδο, 4,5 χλμ. μέσα από το δρόμο. Στα ΒΑ του υπάρχει η ακρόπολη της αρχαίας Χώριζας, της οποίας σώζονται ερείπια.
Συνεχίζοντας τον κύριο δρόμο μας, θα συναντήσουμε στα δεξιά μας την Πελεή. Αξίζει μια μικρή στάση εδώ, να δει κανείς το σταυρεπίστεγο ξωκκλήσι της Ζωοδόχου Πηγής, που βαστάει απ΄ την οθωμανοκρατία ακόμη, στενά συνδεδεμένο με την περίφημη Μονή Αυγού, αλλά και την ανοικτή σπηλιά, σαν ένα μεγάλο κοίλωμα, παρόμοιο με αυτό των Διδύμων.
Μετά την δεξιά έξοδο του δρόμου για την ΙΜ Αυγού, και πάνω στο κεντρικό οδικό άξονα που θα πηγαίνετε, θα δείτε μια σειρά από υπαίθριες κρήνες. Πράγματι το νερό εδώ είναι καλό και άφθονο.
Μόλις κατεβούμε το Μαυροβούνι, αρχίζει η αναρρίχηση στο πιο γνωστό όρος της Ερμιονίδας, στο Δίδυμο. Το Δίδυμον είναι ένα κάθετο στην χερσόνησο της Ερμιονίδας βουνό, που εκτείνεται απ΄ τον Σαρωνικό έως τον Αργολικό κόλπο. Ο δρόμος (14 χλμ.) περνάει ανάμεσα από τις δυο υψηλότερες κορυφές του, την ανατολική (1.113 μ.) και την δυτική, που λέγεται Προφήτης Ηλίας ή Αυγό (778 μ.), πριν καταλήξει τελικά στο ομώνυμο χωριό, τα Δίδυμα. Το χωριό οφείλει τ΄ όνομά του στους δίδυμους Κάστορα και Πολυδεύκη, στους οποίους και ήταν αφιερωμένο. Περιβάλλεται από τα βουνά Μεγαλοβούνι, Κονί και Πρ. Ηλίας, όπως προείπαμε Εδώ αξίζει να πάει κανείς την άνοιξη, να πετύχει την 25η Μαρτίου, που γίνεται η περίφημη Γιορτή της Τουλίπας, αφού η περιοχή είναι η πατρίδα αυτού του φυτού, απ΄ όπου οι Ολλανδοί περιηγητές του 16ου-17ου αι. επήραν βολβούς και μετέτρεψαν την χώρα τους σε… «Χώρα της Τουλίπας», αλλά σε ποτέ δεν ισχυρίστηκαν ότι η πατρίδα τους είναι και η πατρίδα του πανέμορφου αυτού λουλουδιού. Κι οι εντόπιοι γιορτάζουν το λουλούδι της φύσης τους με χορούς, αμφιέσεις και γαϊδουρομαχίες.
Κατ’ αντικρύ του, τα γνωστά «δίδυμα» σπήλαια – δολίνες λέγονται - των Διδύμων, που όμως δεν τα αναφέρει ο Παυσανίας στην γνωστή περιήγησή του: Το πρώτο, το «μικρό», μόλις 500 μ. από τον ασφαλτόδρομο, έχει δυο υπόγειες τρύπες-εισόδους. Η μια δεν χρησιμοποιείται πια. Απ΄ την άλλη κατεβαίνεις κάποια πέτρινα λαξευτά σκαλοπάτια και εισέρχεσαι μέσα στην σπηλαιοκαταβόθρα, με τα δυο βραχοκκλησάκια: Αμέσως δεξιά σου, μόλις κατέβεις τα σκαλοπάτια, βρίσκεται αυτό του Αγίου Γεωργίου (2,75 Χ 10 μ.) – το επισκέφτηκε και ο Θωμάς Παλαιολόγος[1], βάσει αναρτημένης επιγραφής – και ο Θωμάς Βερονέζι[2]. Κάποτε, λένε οι εντόπιοι, κάποιος πήγε να το συλήσει. Αλλά την ώρα που έφευγε με τις εικόνες απ΄ την καταπακτή, τον κυνήγησε και τον πρόλαβε ο ίδιος ο άγιος Γεώργιος! Μάλιστα, η οπλή του αλόγου του καβαλάρη άγιου, έχει αποτυπωθεί σε ένα σημείο στα τοιχώματα της καταπακτής και την επιδεικνύουν. Πίσω από το εκκλησάκι, υπάρχουν δυο άλλα στόμια – μάλλον πιθάρια ή χωνευτήρια. Το ένα, που είναι ακόμα ανοικτό, γεμάτο με λογής-λογής σκουπίδια, έχει άνοιγμα στόμιου 0,70 μ. και βάθος τουλάχιστον 3,5 μ. ενώ το άλλο, που είναι φραγμένο, έχει άνοιγμα στόμιου 0,60 μ. Πίσω τους, ακριβώς διακρίνονται ερείπια παλαιότερης τοιχοποιίας, προφανώς αρχαιότερου ναού. Ακριβώς εκ διαμέτρου αντίθετα, αυτό της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος (4,20 Χ 7,5 μ.).
Μέσα στον πάτο της σπηλαιοκαταβόθρας (κανείς δεν μπορεί να πει με ακρίβεια περί τινος ακριβώς πρόκειται) φύεται ένα μοναδικό είδος κίτρινου κρίνου. Αλλά θα συναντήσετε και πεύκα, κυπαρίσσια, αμυγδαλιές, πουρνάρια, σπαράγγια, φαρμακουλήθρες, γαλατζίθρες, κάππαρη, το πανέμορφο μοβ «ψωμί του κούκου», κ.ά. ενώ πετούν κίσσες, κότσυφες, κονταρέλια, κούκοι, περιστέρια και πέρδικες.
Το δεύτερο σπήλαιο, και μεγαλύτερο, βρίσκεται μόλις 500 μ. πιο πέρα, αλλά έχει κακή βατότητα. Και από ένα σημείο και πέρα, θα πρέπει κανείς αναγκαστικά να σκαρφαλώσει ή να αναρριχηθεί για να φτάσει στο χείλος του και να το θαυμάσει. Η δολίνα αυτή έπαιξε τον ρόλο της φυλακής αντιφρονούντων επί γερμανικής Κατοχής!
Τον κρατήρα αυτό, μπορεί κανείς άνετα να τον φέρει γύρα, αφού στην περίμετρό του υπάρχει ασφαλές οριζόντιο πλάτωμα, που κατά μήκος του και προς τον τοίχο συναντά κανείς μικρότερα σπηλαιώματα με ίχνη φωτιάς, απομεινάρια φυσιολατρών επισκεπτών του, που λατρεύουν την υπαίθρια ελεύθερη κατασκήνωση.
Σύμφωνα με ένα μύθο, υπήρχαν δυο Κορωνίδες αδελφές, η Μητιόχη και η Μενίππη[3], θυγατέρες του Ωρίωνα, που ζούσαν στον Ορχομενό Βοιωτίας. Κάποτε έπεσε λοιμός στην πόλη τους και οι Κορωνίδες δέχτηκαν να θυσιαστούν με την θέλησή τους, για να απαλλαγούν οι συμπολίτες τους απ΄ το κακό. Ομως ο Άδης και η Περσεφόνη αναγνώρισαν την θυσία των κοριτσιών και απήγαγαν τα σώματά τους απ΄ την πυρά, τα έφεραν στα έγκατα τη γης, ενώ εκείνη την στιγμή αποκολλήθηκαν από την γη και την πυρά δυο σώματα / κομήτες και πετάχτηκαν προς τους ουρανούς. Οι δυο τρύπες που άνοιξε στην γη αυτή η αποκόλληση, δεν είναι παρά οι τρύπες των Διδύμων, λένε. Τα δε δυο ιερά που αναφέρεται στην πανάρχαια παράδοσή μας ότι δημιουργήθηκαν προς τιμήν των δυο κοριτσιών, και όπου νέοι και νέες τελούσαν κάθε χρόνο εξιλαστήρια θυσία, δεν είναι παρά τα δυο εκκλησάκια που βρίσκονται μέσα στο σπήλαιο.
Και στ΄ αλήθεια, και στα δυο αυτά σπήλαια βρέθηκαν ίχνη ανθρώπινης παρουσίας από την Υστερη Νεολιθική Εποχή (4000 - 2800 π.Χ.), με λίθινα εργαλεία και θραύσματα αγγείων, λιγότερα από την Εποχή του Χαλκού (2800 - 1100 π.Χ.), και πιο πολλά απ΄ όλες της κλασσικής περιόδου (5ος - 4ος αι. π.Χ.).
Οι σύγχρονοι εντόπιοι διηγούνται πως μια νύχτα με καταρρακτώδη βροχή οι Τούρκοι κυνηγούσαν κάποιο παλληκάρι. Οταν ζύγωναν πια να τον συλλάβουν, και δεν είχε πια ελπίδα διαφυγής, παρακάλεσε τον θεό να τον σώσει. Τότε ένας κεραυνός έσκασε εμπρός στα πόδια του αλόγου του, που άνοιξε δυο κρατήρες: Έναν για τον καβαλλάρη και έναν για το άλογό του. Το παλληκάρι και το άλογό του δεν βρέθηκαν ποτέ! Αλλά μήτε στα χέρια των Τούρκων έπεσαν.[4]
Ομως τέτοια γεωλογικά φαινόμενα, συναντά κανείς παντού στην περιοχή. Ακόμα και η είσοδος του χωριού των Διδύμων έχει ένα χάσμα, σαν κυκλικό σπήλαιο, ενώ ΒΔ του όρους της Γκράβας υπάρχει επίσης μια άλλη φυσική καταβόθρα.
Συνεχίζοντας από τα Δίδυμα, στ΄ αριστερά μας θα συναντήσουμε το ορεινό γραφικό χωριό Λουκαΐτι και ακόμα πιο πέρα το ιστορικό Ηλιόκαστρο, με τα ερείπια των αρχαίων Ειλεών[5], όπου σώζονται ερείπια της ακρόπολής τους, διαφόρων οικοδομημάτων τους, μικρού ναού (μάλλον) της Δήμητρας, κ.ά. Από εδώ και προς την Ερμιόνη, θα συναντήσει κανείς τον λόφο, που οι εντόπιοι το λένε απλά «Στα Ίλια», όπου και η πρώτη (από την πρωτοελλαδική και μυκηναϊκή ακόμα) εγκατάσταση των Ιλεών, απ΄ όπου περνούσε η αρχαία οδός, από και προς την Τροιζηνία. Στα ανατολικά του Ηλιοκάστρου υπάρχει ενετικό κάστρο και στον λόφο Τραγολίθι αρχαιότατο πηγάδι.
Αν έχει κανείς διάθεση και ώρα μπορεί να πεταχτεί και έως την Θερμησία. Εδώ υπήρχε ναός της Δήμητρας, ενώ στο συνοικισμό Ασπρουλαίικα θα δείτε και το βενέτικο κάστρο της Θερμησίας, με την είσοδό του από την ανατολική πλευρά, σε απότομο και δυσπρόσιτο μέρος, πράγμα που το καθιστούσε σχεδόν απόρθητο, τότε, αλλά ιδανικό για ειδυλλιακή ρομαντζάδα σήμερα. Μια βόλτα και στην λιμνοθάλασσα της Θερμησίας, που παλαιά ήταν αλυκή, δεν θα ήταν και άσχημη ιδέα. Μετά μπορείτε να μεταβείτε στο Κρανίδι μέσω Ερμιόνης - απόσταση 21 χλμ.
Πίσω στον κύριο οδικό άξονα της περιήγησής μας:
Απέναντι από τα Δίδυμα (μόλις 4 χλμ.) είναι και το Σαλάντι, στον μυχό του ομώνυμου κόλπου, ανάμεσα στα ακρωτήρια Καρτέρι και Βουρλιά, μετά τον κόλπο του Τολού και τον όρμο Βουρλιά. Πρόκειται για μια θαυμάσια παραλία, που έγραψε ιστορία ως το πρώτο επίσημο κέντρο γυμνιστών στην χώρα μας. Είναι πλήρως αξιοποιημένη τουριστικά και ειδικά το καλοκαίρι θα βρείτε ό,τι ζητήσετε. Στα ΒΔ. του υπάρχει και το εκκλησάκι του Αγίου Ιωάννου, παλαιότερα καθολικό μεγαλύτερης μονής. Από άποψη ιστορίας, βέβαια, εδώ θα βρείτε τα ό,τι απέμεινε από μια αρχαία οδό που οδηγούσε στον Μάσητα[6].
Πίσω στον κύριο οδικό άξονα Επιδαύρου-Κρανιδίου, και πάλι, απ΄ όπου θα κατευθυνθείτε προς τους Φούρνους. Στην τελική στροφή, πριν φτάσετε στο χωριό, θα δείτε στο δεξί σας χέρι μερικές από τις πιο γέρικες εν ζωή ελιές της Ελλάδας. Σε μια από αυτές μετρήσαμε την περίμετρο του σκασμένου πια κορμού της, 8,80 μ.![7] Μια στάση εδώ για τους φίλους χορτοφάγους και χορτοσυλλέκτες. Βγάλτε το σουγιαδάκι από την τσέπη σας και συλλέξτε απ΄ αυτόν τον αγρό σπαράγγια, φαρμακουλήθρες, λαψάνες, γαλατσίθρες, βορβούς, κ.ά. χόρτα.
Το χωριό βαφτίστηκε Φούρνοι από την δευτερότοκη κόρη εντόπιου βασιλιά, την Φουρνέα. Στην παραθαλάσσια περιοχή του χωριού, που λέγεται Πύργος, υπάρχουν ερείπια του παλλατιού αυτού του μυθικού βασιλιά. Αλλά γενικώς στους Φούρνους η αρχαιολογική σκαπάνη έχει καταδείξει δυο προϊστορικούς οικισμούς, ενώ το ίδιο το χωριό είναι κτισμένο σε κορφή λόφου, όπου έχουν βρεθεί λείψανα πολύ αρχαιότερων εποχών.
Στον πεδινό δρόμο, προς Κοιλάδα πια, πριν βγείτε απ΄ τους Φούρνους, θα δείτε μια ταμπέλα στο δεξί σας χέρι, που θα σας συμβουλεύει να στρίψετε δεξιά, αν θέλετε να πάτε στο σπήλαιο Φράγχθι…
Η Κοιλάδα ή Κοιλαδιό είναι ένα γραφικό μικρό ψαροχώρι, με πολλούς ταρσανάδες, στ΄ ανατολικά του Αργολικού κόλπου. Είναι επίνειον του Κρανιδίου, απ΄ το οποίο απέχει μόλις 4 χλμ. Εχει παραδοσιακά ναυπηγεία κατασκευής ψαροκάικων, που θα χτυπήσουν στο μάτι σας με το έμπα στο χωριό. Οι δυο κύριοι ταρσανάδες είναι από τους σημαντικότερους στην Ελλάδα. Ερχονται εδώ για επισκευές ή παραγγελίες ακόμα και από την Κύπρο. Καρνάγιο υπάρχει και μετά την Κοιλάδα. Αλλωστε, η περιοχή φημίζεται από τα χρόνια της Επανάστασης του 1821 και πριν για την ναυπηγική της. Κρανιδιώτικα ιστιοφόρα εταξείδεψαν μέχρι και το Λονδίνο. Ο πρώτος που έκανε ταρσανά εδώ ήταν κάποιος Χρυσίνας. Κύριο ξύλο που χρησιμοποιείται το κυπαρίσσι και το παραδοσιακό σαμιώτικο πεύκο. Τώρα τελευταία βάζουν και το αφρικανικό όρεγκον. Αλλά «είναι πολύ νωρίς ακόμα για να βγάλουμε συμπεράσματα για τη συμπεριφορά του», μας λένε. «Μόνο 20 χρόνια το χρησιμοποιούμε. Ενώ το σαμιώτικο πεύκο και το κυπαρίσσι είναι εγγύηση». Είναι χαρακτηριστικός ο τρόπος που η παράδοσή μας χρησιμοποιεί το κυπαρίσσι στην ναυπηγική: «Μόλις κόβεις τον κορμό, τον ρίχνεις στην θάλασσα. Είναι τόσο βαρύς, που βουλιάζει. Σιγά-σιγά, με τον καιρό, το ξύλο χάνει τα υγρά του, αλαφραίνει και βγαίνει στην επιφάνεια. Τότε είναι κατάλληλο για ναυπηγική!», μου λένε οι εντόπιοι στους ταρσανάδες…
Ακριβώς απέναντι από τους ταρσανάδες, υπάρχει αμμουδερή παραλία, όπου οι φίλοι και συλλέκτες κογχυλιών θα βρουν την χαρά τους.
Το καλοκαίρι, οι ψαράδες εορτάζουν εδώ το λεγόμενο μπαϊντούζι, όταν το φεγγάρι είναι γεμάτο και τα πλεούμενά τους δένουν αναγκαστικά. Γλεντούν και χορεύουν στην παραλία του χωριού τους έως το πρωί, ενώ απέναντι το σπήλαιο φωταγωγείται…
Το λιμάνι της Κοιλάδας χρησιμοποίησε ο στρατηγός Φαβιέρος, στην Επανάσταση του 1821, για την απόβαση των τακτικών.
Υπάρχει η εκκλησία της Κοίμησης της Θεοτόκου, αλλά και τα ξωκκλήσια του Αγίου Παντελεήμονα και του Αγίου Δημητρίου, στα ΝΑ. του χωριού.
Η θάλασσα στάθηκε απλόχερη απέναντι στην Κοιλάδα. Τους προσφέρει από μαρίδες, θράψαλα, γόπες και γαύρους μέχρι σαλάχια, μουρμούρες, μελανούρια, γκοφάρια, μπακαλιάρους, γαρίδες, χταπόδια, σουπιές, καλαμάρια, μπαρμπούνια, κέφαλους, παλαμήδες, καραβίδες, ξιφίες, μέχρι μικρούς καρχαρίες (50-70 κιλών) και το ακόκκαλο «χαζόψαρο» σαπουνά (που ψαρεύτηκε μέχρι και 300 κιλά). Επίσης, υπάρχουν και αχινοί, μύδια, και κυδώνια. Οταν έχει γερό βοριά μάλιστα, τα τελευταία τα συλλέγουν και από την παραλία… Ολα αυτά θα τα βρείτε νοστιμότατα και φρεσκότατα βέβαια στις ταβέρνες της παραλίας της Κοιλάδας, αλιεμένα από τα 200 ψαροκάικα των εντόπιων…[8]
Από εδώ θα πάρετε ένα «θαλάσσιο ταξί» ή όποια άλλη βάρκα βρείτε και θα ζητήσετε να σας περάσουν απέναντι στο νησί. Ολοι οι εντόπιοι βαρκοκύρηδες είναι πρόθυμοι. Η διαδρομή χρεώνεται 500 δρχ. το άτομο – αν είστε γκρουπ - και διαρκεί περί τα 5-7΄. Υπάρχει και άλλη λύση: Να έχετε από πριν ενημερώσει τον τοπικό λιμενικό υπάλληλο (τηλ. 0754.61200) και να σας περιμένει μεγαλύτερο καΐκι. Η απόσταση από το λιμάνι της Κοιλάδας, για απέναντι, δεν είναι ούτε 400 μ.
Μέχρι να φτάσετε στο νησί με το σπήλαιο, θα δείτε στ΄ αριστερά σας την πανέμορφη, καταπράσινη ιδιωτική νησίδα Κορωνίδα[9] ή Κορονήσι, που από το 1960 ανήκει στον κ. Λιβανό. Το είχε αγοράσει τότε έναντι 1,5 εκατ. δρχ. Ηταν κατάξερο, εκτός από το τμήμα του που βλέπει στην Κοιλάδα, όπου κάποιοι έσπερναν σιτάρι και έβγαζαν από αυτό 15.000 οκάδες! Νησάκι που ονοματίστηκε από την πριγκηποπούλα Κορωνίδα, την αδελφή του Ιξίονα, απ΄ την Λακερεία της Μαγνησίας, που συνευρέθηκε με τον θεό Απόλλωνα και έγινε μητέρα (κατ’ άλλους τροφός) του ισόθεου ιατρού Ασκληπιού, στο Δώτιον πεδίο, όταν κάποτε ακολούθησε τον βασιλιά πατέρα της, Φλεγύα, σε μια εκστρατεία του, στην Επίδαυρο ή την Τρίκκη Μεσσηνίας ή την Αρκαδία[10]. Σήμερα είναι δενδροφυτεμένο, πανέμορφο και απασχολεί 15 υπαλλήλους. Εδώ φιλοξενεί τους φίλους του και προσωπικότητες απ΄ όλον τον κόσμο κάθε καλοκαίρι ο γνωστός εφοπλιστής ιδιοκτήτης του.
Πιο ανοιχτά στον Αργολικό, πίσω από την Κορωνίδα, η νήσος Ψηλή.
Το σπήλαιο Φράγχθι ονοματίστηκε από το ομώνυμο βουνό, ενώ λέγεται επίσης και Σπηλιά της Κοιλάδας.
Στο Φράγχθι το βαρκάκι σας θα δέσει σε μια πολύ πρόχειρη ξύλινη προβλήτα – πρώτο δείγμα της εντελώς αναξιοποίητης σπουδαίας αυτής ιστορικής περιοχής. Ο πάντα ευγενικός «καπετάνιος» σας, θα σας περιμένει να πάτε και να γυρίσετε από την «αυτοξενάγησή» σας στο σπήλαιο, αφού ξέρει ότι αυτή δεν θα διαρκέσει πάνω από 30΄, εκτός κι αν είστε ειδικός. Το σπήλαιο έχει συνολικό βάθος (μήκος) 150 μ., πλάτος 80 μ. και μέγιστο ύψος 10 μ. περίπου.
Το μονοπάτι που οδηγεί στο σπήλαιο είναι «αυτοκατασκευασμένο» από τους επισκέπτες του και σε ορισμένα σημεία του μάλιστα, είναι και επικίνδυνο, γιατί στα δεξιά του γλείφει ένα μικρό γκρεμό, ύψους 10 μ., που καταλήγει στην παραλία του νησιού. Προσέξτε, ειδικά αν τύχει να βρέχει ή να έχει βρέξει λίγο πιο πριν, γιατί ο κίνδυνος να γκρεμοτσακιστείτε είναι μεγάλος.
Την είσοδο του σπηλαίου θα την βρείτε πολύ εύκολα, αφού περπατήσετε ούτε 5΄ από την προβλήτα σ΄ αυτό το αυτοσχέδιο μονοπάτι. Αλλωστε δεν έχετε άλλη επιλογή. Το μονοπάτι αυτό είναι ο μοναδικός δρόμος, και δεν θα χάσετε το σπήλαιο με τίποτα.
Γιατί όμως είναι τόσο σημαντικό αυτό το σπήλαιο;
Κατ΄ αρχήν γιατί βρέθηκαν σ΄ αυτό ίχνη παλαιολιθικής κατοίκησης. Εδώ διέμεινε προσωρινά (πριν από 40.000 χρόνια) και αργότερα (25.000 χρόνια πριν) μονιμότερα ο παλαιολιθικός πρόγονός μας. Εδώ βρέθηκαν και εργαλεία κατεργασίας λίθων της μουστιαίας περιόδου. Οι πρώτοι κάτοικοι του σπηλαίου ήταν ομάδες κυνηγών, το πολύ 5-6 οικογένειες, που κυνηγούσαν τα ζώα για το κρέας και το δέρμα τους – άλλωστε και σήμερα θα δει κανείς υπολείμματα από ένα σύγχρονο… μαντρί μέσα στο σπήλαιο! Τα ζώα τα σκότωναν με όπλα, που κατασκεύαζαν με την, επαναστατική για την εποχή, τεχνική των απολεπισμάτων πυριτόλιθου ή από κόκκαλο. Τον χειμώνα έβρισκαν καταφύγιο στο σπήλαιο, που, όπως όλα τα σπήλαια, κι αυτό κρατούσε σταθερή θερμοκρασία χειμώνα-καλοκαίρι, πριν καταπέσει από καταιγίδες ή (το επικρατέστερο) από σεισμό ένα τμήμα της οροφής του και το καταστήσει σήμερα πια διαμπερές. Αυτή ήταν η αιτία που ο άνθρωπος εγκατέλειψε αυτό το σπήλαιο, γύρω στο 3000 π.Χ.
Οι ανασκαφές στο σπήλαιο, που ξεκίνησαν στα μέσα της δεκαετίας του 1960, έφεραν στο φως μια ολόκληρη πολιτιστική φάση, σημαντικός κρίκος στην αλυσίδα διερεύνησης της ζωής του προϊστορικού Ελληνα.
Επίσης, βρέθηκαν εδώ μεγάλες ποσότητες οψιδιανού[11] από την Μήλο Κυκλάδων, που κατεργαζόταν και γινόταν λεπίδες, τα μαχαίρια της εποχής. Το γεγονός, λοιπόν, ότι βρέθηκε στο Φράγχθι, (προφανώς μεταφερόμενο με καΐκια από τις Κυκλάδες), γύρω στο 11.000 - 12.000 π.Χ., ανατρέπει τα παγκόσμια ναυτιλιακά δεδομένα, και αναγάγει τους Ελληνες σε επίσημους κυρίαρχους της ναυσιπλοΐας ανοικτής θάλασσας, προτού καν βέβαια καν «γεννηθούν» οι Φοίνικες…
Στο σπήλαιο Φράγχθι, βρέθηκε, τέλος, και σκελετός δολοφονημένου άνδρα 25 ετών, με συντριμμένο το κρανίο, της μεσολιθικής περιόδου (6000 π.Χ.). Οι εντόπιοι μου λένε ότι η κνήμη αυτού του σκελετού ήταν 75-90 εκατ. και υποθέτουν πως αυτός που βρέθηκε να ζει εκεί μέσα θα πρέπει να είχε ύψος 3-4 μ. (αφού η κνήμη είναι το ¼ του ύψους του σώματος του ανθρώπου)! Αλλωστε πώς θα σήκωνε τους βράχους του οψιδιανού για να τους κατεργαστεί; Γι΄ αυτό πιστεύουν πως πρόκειται για την Σπηλιά του Κύκλωπα – έτσι λέει τους έλεγαν οι παλαιότεροι. Δείχνουν μάλιστα μια στρογγυλή άσπρη πέτρα, βυθισμένη στην παραλία του σπηλαίου, που είναι αυτή, λένε, που πέταξε ο Πολύφημος να σκοτώσει τον Οδυσσέα…
Εάν κανείς αναρριχηθεί στα πεσμένα βράχια της οροφής του σπηλαίου, πράγμα όχι και τόσο δύσκολο, θα ανεβεί σε μια οροφή, όπου θα αντικρίσει ένα δεύτερο σπήλαιο, με εμφανή τα σημάδια της καθίζησης και σ’ αυτό, αλλά εξ ίσου μεγάλο και εντυπωσιακό. Κατά πάσαν πιθανότητα τα δυο αυτά σπήλαια πρέπει να ήταν κάποτε ένα…
Εάν επιμείνει και συνεχίσει, θα βγει από την άλλη μεριά, όπου θα αντικρίσει αυτό που οι εντόπιοι λένε απλά «Το Νερό». Μια πηγή με πολύ παγωμένο γλυφό νερό, στο ύψος της θάλασσας, με την οποία επικοινωνεί και στο στόμιο όπου χύνεται σ΄ αυτήν την κάνει θολή.
Στα σπήλαια, και τον χώρο γύρω από αυτά, φύονται σχίνα, δυόσμοι, φαρμακουλήθρες, μαργαρίτες, τσουκνίδες, πουρναράκια, κυκλάμινα, σκυλάκια, (τ)ζοχοί, διάφορα μανιτάρια, κ.ά. Ενώ μην παραξενευτείτε εάν βρείτε και θαλασσινά κογχύλια ακόμη και μέσα στο σπήλαιο. Είναι αλήθεια πως η θάλασσα έφτανε κάποτε έως το στόμιό του, όπου πρέπει να άραζαν και να ξεφόρτωναν τους ογκόλιθους οψιδιανού οι ναυτικοί πρόγονοί μας.
Μέσα στο σπήλαιο θα συναντήσετε τσίχλες, κοτσύφια, ορτύκια, πέρδικες και αγριοπερίστερα, ενώ πού και πού κάνει την εμφάνισή του και κανένας λαγός. Αυτός είναι ο λόγος που θα δείτε μέσα στο σπήλαιο διάσπαρτα χρησιμοποιημένα βλήματα, και φυσίγγια, σκουπίδια ασυνείδητων…
Επιστροφή στην Κοιλάδα για να γευματίσετε σε μια απ΄ τις ταβέρνες της παραλίας της. Στην ταβέρνα του κυρ-Νίκου του Μέγα, του «Μουστάκια», δοκιμάστε το μοναδικό αυτοσχέδιο παστό μπαρμπούνι, φρίσα και γαύρο.
Εάν θέλετε, κι άλλη περιήγηση, πίσω από το χωριό ανοίγεται ο όρμος του Αγίου Σπυρίδωνα, που καταλήγει στο ακρωτήρι Θυννί. Θα βγείτε στην Λεπίτσα, όπου κτίζονται νέα ξενοδοχεία, στην παραλία της, με την ωραία γκρίζα άμμο της και την ρηχοπατιά θάλασσα.
Η επιστροφή σας, ας είναι μέσω Λυγουριού. Αφού περάσετε το Αδάμι (περίφημο για το φημισμένο γλέντι του κάθε Τσικνοπέμπτη) θα φτάσετε στο Λυγουριό, όπου το ιδιωτικό Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Ασκληπιείου Επιδαύρου (γράφαμε σχετικά στις 10.8.2000).
Αν σας φαίνεται παράξενη η πυκνότητα αρχαίων σε μια τόσο μικρή περιοχή της Αργολίδας, σας ενημερώνουμε πως ο νομός αυτός έχει την μεγαλύτερη πυκνότητα αρχαιοτήτων ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο, από οποιοδήποτε άλλη περιοχή στον κόσμο. Αλλωστε ένα αίτημα κάποιων ευαίσθητων φορέων της περιοχής είναι να ανακηρυχθεί όλη η Αργολίδα αρχαιολογική περιοχή παγκόσμιου κάλλους και ενδιαφέροντος – και δεν έχουν άδικο – αίτημα που εξετάζει ο νομάρχης…
Κι όλη αυτή η ομορφιά και η ιστορία, ούτε δυο ώρες από την Αθήνα με αυτοκίνητο…
ΠΗΓΗ: Γ. Λεκάκης "Φράγχθη Αργολίδος: Το σπήλαιο που άλλαξε τα παγκόσμια ναυτιλιακά δεδομένα και μια περιήγηση στον Ανατολικό Αργολικό κόλπο", σε 6 συνέχειες στην εφημ."Ελευθερία" Λονδίνου, 08, 15, 22, 29.06 και 28.09, και 05.10.2000. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 6.10.2000. Και Γ. Λεκάκης «Αρχαία και σύγχρονα ιστορικά ναυάγια των ελληνικών θαλασσών - Η λαογραφία της θάλασσας», εκδ. “Action Press”, Ιούνιος 2009, β΄ έκδ. Δεκέμβριος 2009. Και περ. "Ελληνόραμα", τ. Μαΐου 2010.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
[1] Δεσπότης της Πελοποννήσου (1409 - 1465), που επί ημερών του ολόκληρη η Πελοπόννησος κατακτήθηκε από τους οθωμανούς.
[2] Γράφει η σχετική επιγραφή: «1486 HIC FUIT TOMA VERONEZI».
[3] Το όνομά της παραπέμπει σε ίππο. Διόλου άσχετο που ο άγιος εδώ είναι ο καβαλλάρης άγιος Γεώργιος.
[4] Η σύγχρονη αυτή λαϊκή παράδοση μας θυμίζει εντονότατα τον τρόπο με τον οποίο χάθηκε ο ήρωας Αμφιάραος, με το άρμα και τα άλογά του, από τον κεραυνό του Διός. «Ανοιξε η γη και τον κατάπιε» κι ο ενηλύσιος αυτός τόπος λατρεύτηκε ως ιερόν του, το γνωστό Αμφιαράειο μαντείο στον Ωρωπό.
[5] Ειλεοί: Χωριό της Αργολίδος, μεταξύ Τροιζήνας και Ερμιόνης. Εδώ υπήρχε ιερό της Δήμητρας και της Κόρης (Παυσανίας, Β,34,6).
[6] Μάσης ή Μύσης ή Μάσητος (βλ. σχ. Ευστάθιος, ad Hom. p. 288,11): Απ΄ τις ισχυρότερες αρχαίες πολιτείες της Ερμιονίδας. Αναφέρεται για το αξιολογότατο λιμάνι της. Αναφέρεται και από τον Παυσανία για την οδό της «οδός εστιν επί Μάσητα» (Β,c,36,2). Αρχικώς ήταν ανεξάρτητη και μετά υπήχθη στην Ερμιόνη, ως επίνειόν της. Εκτεινόταν αμφιθεατρικά από τον λόφο της Αγίας Αννας στο Κρανίδι έως και την Κοιλάδα, καθώς και σε τμήμα των Φούρνων, αλλά και γενικότερα στην πεδιάδα των Διδύμων και τα μικρά οροπέδια του κόλπου του Βουρλιά. Αναφέρεται και από τον Ομηρο (Β 562), γιατί πήρε μέρος στον Τρωικό εμφύλιο των Ελληνων πόλεμο «οι τ΄ έχον Αίγιναν Μάσητά τε κούροι Αχαιών». Δέχθηκε πολλές μυκηναϊκές επιρροές. Οι κεντρικοί συνοικισμοί του μυκηναϊκού Μάσητος, βρίσκονται σήμερα κάτω από τους λόφους των Φούρνων και του Κάστρου.
Αναφέρεται και Μυσία, χωριό της Αργολίδας, με ναό της Μυσίας Δήμητρας. Ο Μύσιος ήταν ο Αργείος, που υποδέχθηκε την θεά Δήμητρα στο σπίτι του και προς τιμήν της έχτισε ναό της στην Κορινθία.
[7] Για την ιστορία, οι πιο γέρικες ελιές στην Ελλάδα έχουν εντοπιστεί στην Κρήτη, την Θήρα, κ.α.
[8] Υπάρχει και ένα ιχθυοτροφείο στον κόλπο της Κοιλάδας, που παράγει τσιπούρες και λαβράκια.
[9] Κορωνίς > κορώνη (> κουρούνα < κόραξ = η θαλάσσια καρακάξα κατά τον Όμηρο. Άλλωστε ο Κόρωνος ήταν πατέρας του Κόρακα) = το επάνω κυρτό μέρος της πρύμνης, κοινώς το καλκάνι, κυρίως παλαιών ιστιοφόρων (καμπυλόπρυμνοι νήες), που ήταν και λίγο υπερυψωμένο. Ετσι λέγεται επίσης και το άκρον του τόξου, όπου δένεται η νευρά, και ο κρίκος της θύρας, και στεφάνι ίων, και στέφανος κεφαλής, και το άκρο του αιδοίου, και το τελευταίο επίθεμα μιας οικοδομής. Ο λαός μας λέει κορωνοπούλι τον πυρροκόρακα τον ερυθρόφθαλμο. Και κορωνό τον ορθόκερω ταύρο. Και κορωνιό τον γαύρο.
[10] Στην Θράκη Κορωνίδα, που μαζί με τις αδελφές της, Φιλία και Κλείδη, ήταν τροφοί του Διόνυσου.
Στην Ήπειρο ήταν Δωδωναία νύφη, επίσης τροφός του Βάκχου.
Στην Νάξο ήταν μια νύφη, που ανέθρεψε με τις αδελφές της, τον Βάκχο.
Αναφέρεται μαι μια εκ των Υάδων, τροφούς του Βάκχου στο όρος Νύσα.
Άρα, δεν πρόκειται περί ονόματος αλλά περί γυναικείου αξιώματος στην διονυσιακή λατρεία.
βλ. σχ. Απολλόδωρο, 3,10,3, Ύμνος, 15,2.
[11] Ο οψιδιανός ή οψιανός είναι ένα ηφαιστειογενές υαλώδες συμπαγές πέτρωμα, που εκ πρώτης όψεως μοιάζει με μαύρο γυαλί. Πλούσιο σε πυρίτιο, φτωχό σε νερό (0,25-2,3%), που στην Ελλάδα βρίσκεται κυρίως στην Μήλο και την Θήρα.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου