«Εξις δευτέρα φύσις» - (Αριστοτέλης)
«Η συνήθεια είναι η δεύτερη φύση του ανθρώπου», έλεγε ο Αριστοτέλης κι είχε δίκιο…
«Το γαρ σύνηθες ουδαμού παροπτέον» (Δεν πρέπει να περιφρονούμε σε καμιά περίπτωση τις καθιερωμένες συνήθειες) - Μένανδρος, Ανθ. Στοβ. ΜΔ,5
ΛΕΜΕ πως η συνήθεια είναι δεύτερη φύση του ανθρώπου: “έξις, δευτέρα φύσις”, κατά τους αρχαίους. Η φράση αυτή δηλώνει το πόσο βαθιά είναι ριζωμένες μερικές ατομικές ή συλλογικές συμπεριφορές. Συνήθειες που αποκτιούνται με την επανάληψη μιας πράξης, η οποία συνιστά την «ἕξιν» (από το ρ. έχω), δηλαδή το διά βίου “απόκτημα”. Κάθε «ἕξις» προκύπτει από εθισμό, οπότε δεν είναι έμφυτη. ΥΠΑΡΧΟΥΝ κακές -και μοιραίες- συνήθειες: όπως η χαρτοπαιξία, το ποτό, το κάπνισμα, η απιστία, ο αυνανισμός, η αφηρημάδα, η αθυροστομία κ.λπ., αλλά και καλές, όπως η αλληλεγγύη, η συντροφικότητα, η φιλαναγνωσία, η χιουμοριστική διάθεση, η αισιοδοξία, η συμπαράσταση στους άλλους… Υπάρχουν οι συλλογικές συνήθειες (“τόπου συνήθεια, νόμου κεφάλαιο”) και οι γενικότερες (εθνικές), όπως είναι τα ήθη και τα έθιμα, οι παραδόσεις (καρναβάλι, νηστεία), οι θρησκευτικές γιορτές, τα λαϊκά πανηγύρια, η φιλοξενία, η… φοροαποφυγή! ΕΙΝΑΙ κι άλλες που καθιερώνονται «ανεπαισθήτως» από τον εκάστοτε τρόπο ζωής (καταναλωτισμός, ολιγάρκεια, καθιστική ζωή), απ’ το πολιτικό σύστημα (πελατειακές σχέσεις, αναξιοκρατία) ή από τα ΜΜΕ. Η τακτική, ας πούμε, να προβάλλονται με τη βοήθεια μικροβίντεο (youtube, Internet), σκληρότατες σκηνές που τα ΜΜΕ τις εντάσσουν στις ζώνες ενημέρωσης, μπορεί να θεωρούνται μεν «ειδήσεις», αλλά η αλλοίωση που επιφέρουν με την επανάληψή τους στον ψυχισμό των θεατών είναι ανεπανόρθωτη.
ΕΤΣΙ, μια τρομακτική είδηση, όπως οι αποκεφαλισμοί Χριστιανών αιχμαλώτων από τους τζιχαντιστές, αρχικά μας προκαλεί ένα τρομερό σοκ. Έπειτα, στην επανάληψή της αισθανόμαστε μικρότερη έκπληξη και σιγά-σιγά, εικόνα και γεγονός, καταλήγουν απλά να εντυπωσιάζουν. Συνηθίζοντας σε μια κατάσταση εξοικειωνόμαστε και με τα πιο ειδεχθή εγκλήματα! Στο τέλος, όλα τα “εκπληκτικά” του κόσμου καταντούν… πληκτικά και μονότονα που αλέθονται στο μύλο της ρουτινιάρικης καθημερινότητας. Όχι σπάνια, μάλιστα, καταντάει ενοχλητική μια τέτοια επανάληψη: «Πάλι το ίδιο θέμα…;», οπότε η είδηση αποβαίνει επικίνδυνα αδιάφορη. Τέτοιες (μοιραίες) συνήθειες που μας καθιστούν τελικά κυνικούς είναι ό,τι χειρότερο μπορεί να μας συμβεί, επειδή πρωτίστως είμαστε άνθρωποι έλλογοι και ευαίσθητοι. Κατά πως δε τα λέει ο ποιητής κι επαναστάτης από τη Γουατεμάλα, ο Otto René Castillo (1934-1967) “το χειρότερο όλων είναι η (εγκαταστημένη πια) συνήθεια: χάνουμε τον ανθρωπισμό μας και η μεγέθυνση του πόνου του άλλου δεν μετράει (πια) για μας”.
ΟΙ ΣΥΝΗΘΕΙΕΣ, αν δεν αυτο-αποκτιούνται, επιβάλλονται από τα πράγματα. Τi άλλο είναι η συμβίωσή μας με τα μνημόνια, οι δικτατορίες στον κόσμο, η υποταγή σε κάθε είδους απαιτήσεις, η προσαρμογή μας σε ανυπόφορες κοινωνικοπολιτικές καταστάσεις, οι οικονομικοί φασισμοί, οι υποσυνείδητες φοβικές αντιδράσεις μας (“Γύρευγε τη δουλειά σου”!), ο “Ώχαδερφισμός” μας κ.λπ.; Πολλά πράγματα στη ζωή γίνονται αποδεκτά, επειδή δεν έχουμε τη δύναμη να αντιδράσουμε, ή επειδή μας αρέσουν! Για παράδειγμα, η μιζέρια, η δουλική κολακεία, το ατημέλητο της εμφάνισης, η “επιλογή” της κακομοιριάς, ή η “επί τούτου” επίκληση του οίκτου, η απραξία, η αναποφασιστικότητα κ.ά., είναι ”βολικές” καθημερινές συνήθειες. Κι όμως, μια απλή συνειδησιακή “επανάσταση” είναι ικανή να τις ανατρέψει. …
ΕΝΑ πασίγνωστο ψυχολογικό πείραμα, το “Πείραμα Μίλγκραμ” (1), με τους 10 πιθήκους και την αδρανοποίηση της φυσιολογικής τους αντίδρασης (με την επιβολή σ’ αυτούς μιας φοβικής “συνήθεια”), επιβεβαιώνει την άποψή μας: το πείραμα αυτό αναλύει σε βάθος πολλές περιπτώσεις ανθρώπινων «συνήθων» συμπεριφορών. Δυστυχώς, αποδεικνύεται (από το «The Milgram Experiment») ότι “πρώτα φτιάχνουμε τις συνήθειες κι έπειτα αυτές μας φτιάχνουν”!
ΒΑΣΙΚΟΤΕΡΗ πηγή για τη δημιουργία μιας συνήθειας (καλής, κακής ή μοιραίας) είναι οι ίδιες οι σκέψεις μας. Πώς; Μας το πιστοποιεί -σε απόδοσή μας από τα γαλλικά- ένας διάσημος Ινδός φιλόσοφος, ο Jiddu Krishnamurti (1895-1986).
Λέει:
«Να προσέχεις τις σκέψεις σου, γιατί αυτές μετατρέπονται σε λόγια…
Να προσέχεις τα λόγια σου, γιατί καταλήγουν στις πράξεις σου…
Να προσέχεις τις πράξεις σου, γιατί γίνονται οι συνήθειές σου Να προσέχεις τις συνήθειές σου, γιατί αποτελούν την προσωπικότητά σου…
Να προσέχεις την προσωπικότητά σου, γιατί αυτή καθορίζει τη μοίρα σου… Άρα, η μοίρα σου εξαρτάται από τις σκέψεις σου».
ΕΤΣΙ μια συνήθεια ταυτίζεται με τη συμπεριφορά μας. Γίνεται ένα modus vivendi που μας χαρακτηρίζει, ως άτομα ή ομάδες. Όσο βολική ή “γλυκιά” κι αν μας φαίνεται μια τέτοια συνήθεια διαβρώνει κάθε ευαισθησία μας. Στο τέλος επικρατούν οι λεγόμενες κακές συνήθειες. Λέει ο Βρετανός συγγραφέας Σόμερσετ Μωμ (1874-1965) ότι «ένα πρόβλημα σ’ αυτόν τον κόσμο είναι ότι είναι πολύ πιο εύκολο να παρατήσεις τις καλές συνήθειες παρά τις κακές!». Παράδοξο πιθανόν, αλλά είναι οι κακές συνήθειες αυτές που “συνήθως” μας οδηγούν και στην καταστροφή. Κι όμως, αυτές κρατούμε!
Σ’ ΕΝΑΝ κόσμο που αλλάζει ραγδαία εξακολουθούμε να παραμένουμε προσκολλημένοι σε παλιές νοοτροπίες. Συνηθίσαμε τα πάντα. Από τα πιο παράδοξα μέχρι τα πιο ανόητα, από τα πιο ευτελή μέχρι τα πιο υποκριτικά, από την αναλγησία των ιθυνόντων, μέχρι την τραγική φτώχεια, από την αβάσταχτη ανεργία των νέων μέχρι τις αυτοκτονίες τους, από το παράνομο στην πόρτα μας μέχρι τον φόνο. Συνηθίσαμε να βλέπουμε τον αργό θάνατο της κοινωνίας μένοντας «δειλοί μοιραίοι κι άβουλοι αντάμα…», για να μην “ενοχληθεί” η βολική απραξία μας.
ΜΙΑ ΖΩΗ όμως, χωρίς ευαισθησίες, χωρίς αισθητική, χωρίς διακυμάνσεις και συνειδησιακές εξεγέρσεις είναι κιόλας μια νεκρή ζωή. Αντίθετα, όντας σε συνεχή εγρήγορση και εκδηλώνοντας το ενδιαφέρον μας για ό,τι συμβαίνει γύρω μας, παραμερίζοντας δε εκείνες τις συνήθειες που τρέφουν την απάθεια, έ, αυτό δεν σημαίνει ότι είμαστε ακόμη ζωντανοί; Κι αν θέλουμε να μείνουμε νέοι σε όλη μας τη ζωή -όπως λέει ο Laurent Gounelle (2)- “ας συνεχίσουμε να βελτιωνόμαστε μαθαίνοντας και ανακαλύπτοντας (νέα)… Ας ξεφύγουμε από συνήθειες που προκαλούν σκλήρυνση του μυαλού μας μένοντας μακριά από την αποχαυνωτική άνεση αυτού που ήδη ξέρουμε να πράττουμε”.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ: -(1) Ο Ψυχολόγος και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Yale, Στάνλεϊ Μίλγκραμ (Stanley Milgram, 1933-1984) είναι γνωστός από το “Πείραμα με τος 10 πιθήκους” που φέρει το όνομά του (“The Milgrama Experiment” (1963) Σ’ αυτό κυριαρχεί τελικά η συνήθεια της υπακοής (obedience) σε κάποια αόρατη εξουσία. Όχι η ατομική συνείδησή μας. -(2) Ο Laurent Gounelle (1966-) είναι Γάλλος μυθιστοριογράφος. Το παράθεμα είναι παρμένο από το έργο του «Οι Θεοί ταξιδεύουν πάντα incognito» (2010).
haniotika-nea.gr
ΛΕΜΕ πως η συνήθεια είναι δεύτερη φύση του ανθρώπου: “έξις, δευτέρα φύσις”, κατά τους αρχαίους. Η φράση αυτή δηλώνει το πόσο βαθιά είναι ριζωμένες μερικές ατομικές ή συλλογικές συμπεριφορές. Συνήθειες που αποκτιούνται με την επανάληψη μιας πράξης, η οποία συνιστά την «ἕξιν» (από το ρ. έχω), δηλαδή το διά βίου “απόκτημα”. Κάθε «ἕξις» προκύπτει από εθισμό, οπότε δεν είναι έμφυτη. ΥΠΑΡΧΟΥΝ κακές -και μοιραίες- συνήθειες: όπως η χαρτοπαιξία, το ποτό, το κάπνισμα, η απιστία, ο αυνανισμός, η αφηρημάδα, η αθυροστομία κ.λπ., αλλά και καλές, όπως η αλληλεγγύη, η συντροφικότητα, η φιλαναγνωσία, η χιουμοριστική διάθεση, η αισιοδοξία, η συμπαράσταση στους άλλους… Υπάρχουν οι συλλογικές συνήθειες (“τόπου συνήθεια, νόμου κεφάλαιο”) και οι γενικότερες (εθνικές), όπως είναι τα ήθη και τα έθιμα, οι παραδόσεις (καρναβάλι, νηστεία), οι θρησκευτικές γιορτές, τα λαϊκά πανηγύρια, η φιλοξενία, η… φοροαποφυγή! ΕΙΝΑΙ κι άλλες που καθιερώνονται «ανεπαισθήτως» από τον εκάστοτε τρόπο ζωής (καταναλωτισμός, ολιγάρκεια, καθιστική ζωή), απ’ το πολιτικό σύστημα (πελατειακές σχέσεις, αναξιοκρατία) ή από τα ΜΜΕ. Η τακτική, ας πούμε, να προβάλλονται με τη βοήθεια μικροβίντεο (youtube, Internet), σκληρότατες σκηνές που τα ΜΜΕ τις εντάσσουν στις ζώνες ενημέρωσης, μπορεί να θεωρούνται μεν «ειδήσεις», αλλά η αλλοίωση που επιφέρουν με την επανάληψή τους στον ψυχισμό των θεατών είναι ανεπανόρθωτη.
ΕΤΣΙ, μια τρομακτική είδηση, όπως οι αποκεφαλισμοί Χριστιανών αιχμαλώτων από τους τζιχαντιστές, αρχικά μας προκαλεί ένα τρομερό σοκ. Έπειτα, στην επανάληψή της αισθανόμαστε μικρότερη έκπληξη και σιγά-σιγά, εικόνα και γεγονός, καταλήγουν απλά να εντυπωσιάζουν. Συνηθίζοντας σε μια κατάσταση εξοικειωνόμαστε και με τα πιο ειδεχθή εγκλήματα! Στο τέλος, όλα τα “εκπληκτικά” του κόσμου καταντούν… πληκτικά και μονότονα που αλέθονται στο μύλο της ρουτινιάρικης καθημερινότητας. Όχι σπάνια, μάλιστα, καταντάει ενοχλητική μια τέτοια επανάληψη: «Πάλι το ίδιο θέμα…;», οπότε η είδηση αποβαίνει επικίνδυνα αδιάφορη. Τέτοιες (μοιραίες) συνήθειες που μας καθιστούν τελικά κυνικούς είναι ό,τι χειρότερο μπορεί να μας συμβεί, επειδή πρωτίστως είμαστε άνθρωποι έλλογοι και ευαίσθητοι. Κατά πως δε τα λέει ο ποιητής κι επαναστάτης από τη Γουατεμάλα, ο Otto René Castillo (1934-1967) “το χειρότερο όλων είναι η (εγκαταστημένη πια) συνήθεια: χάνουμε τον ανθρωπισμό μας και η μεγέθυνση του πόνου του άλλου δεν μετράει (πια) για μας”.
ΟΙ ΣΥΝΗΘΕΙΕΣ, αν δεν αυτο-αποκτιούνται, επιβάλλονται από τα πράγματα. Τi άλλο είναι η συμβίωσή μας με τα μνημόνια, οι δικτατορίες στον κόσμο, η υποταγή σε κάθε είδους απαιτήσεις, η προσαρμογή μας σε ανυπόφορες κοινωνικοπολιτικές καταστάσεις, οι οικονομικοί φασισμοί, οι υποσυνείδητες φοβικές αντιδράσεις μας (“Γύρευγε τη δουλειά σου”!), ο “Ώχαδερφισμός” μας κ.λπ.; Πολλά πράγματα στη ζωή γίνονται αποδεκτά, επειδή δεν έχουμε τη δύναμη να αντιδράσουμε, ή επειδή μας αρέσουν! Για παράδειγμα, η μιζέρια, η δουλική κολακεία, το ατημέλητο της εμφάνισης, η “επιλογή” της κακομοιριάς, ή η “επί τούτου” επίκληση του οίκτου, η απραξία, η αναποφασιστικότητα κ.ά., είναι ”βολικές” καθημερινές συνήθειες. Κι όμως, μια απλή συνειδησιακή “επανάσταση” είναι ικανή να τις ανατρέψει. …
ΕΝΑ πασίγνωστο ψυχολογικό πείραμα, το “Πείραμα Μίλγκραμ” (1), με τους 10 πιθήκους και την αδρανοποίηση της φυσιολογικής τους αντίδρασης (με την επιβολή σ’ αυτούς μιας φοβικής “συνήθεια”), επιβεβαιώνει την άποψή μας: το πείραμα αυτό αναλύει σε βάθος πολλές περιπτώσεις ανθρώπινων «συνήθων» συμπεριφορών. Δυστυχώς, αποδεικνύεται (από το «The Milgram Experiment») ότι “πρώτα φτιάχνουμε τις συνήθειες κι έπειτα αυτές μας φτιάχνουν”!
ΒΑΣΙΚΟΤΕΡΗ πηγή για τη δημιουργία μιας συνήθειας (καλής, κακής ή μοιραίας) είναι οι ίδιες οι σκέψεις μας. Πώς; Μας το πιστοποιεί -σε απόδοσή μας από τα γαλλικά- ένας διάσημος Ινδός φιλόσοφος, ο Jiddu Krishnamurti (1895-1986).
Λέει:
«Να προσέχεις τις σκέψεις σου, γιατί αυτές μετατρέπονται σε λόγια…
Να προσέχεις τα λόγια σου, γιατί καταλήγουν στις πράξεις σου…
Να προσέχεις τις πράξεις σου, γιατί γίνονται οι συνήθειές σου Να προσέχεις τις συνήθειές σου, γιατί αποτελούν την προσωπικότητά σου…
Να προσέχεις την προσωπικότητά σου, γιατί αυτή καθορίζει τη μοίρα σου… Άρα, η μοίρα σου εξαρτάται από τις σκέψεις σου».
ΕΤΣΙ μια συνήθεια ταυτίζεται με τη συμπεριφορά μας. Γίνεται ένα modus vivendi που μας χαρακτηρίζει, ως άτομα ή ομάδες. Όσο βολική ή “γλυκιά” κι αν μας φαίνεται μια τέτοια συνήθεια διαβρώνει κάθε ευαισθησία μας. Στο τέλος επικρατούν οι λεγόμενες κακές συνήθειες. Λέει ο Βρετανός συγγραφέας Σόμερσετ Μωμ (1874-1965) ότι «ένα πρόβλημα σ’ αυτόν τον κόσμο είναι ότι είναι πολύ πιο εύκολο να παρατήσεις τις καλές συνήθειες παρά τις κακές!». Παράδοξο πιθανόν, αλλά είναι οι κακές συνήθειες αυτές που “συνήθως” μας οδηγούν και στην καταστροφή. Κι όμως, αυτές κρατούμε!
Σ’ ΕΝΑΝ κόσμο που αλλάζει ραγδαία εξακολουθούμε να παραμένουμε προσκολλημένοι σε παλιές νοοτροπίες. Συνηθίσαμε τα πάντα. Από τα πιο παράδοξα μέχρι τα πιο ανόητα, από τα πιο ευτελή μέχρι τα πιο υποκριτικά, από την αναλγησία των ιθυνόντων, μέχρι την τραγική φτώχεια, από την αβάσταχτη ανεργία των νέων μέχρι τις αυτοκτονίες τους, από το παράνομο στην πόρτα μας μέχρι τον φόνο. Συνηθίσαμε να βλέπουμε τον αργό θάνατο της κοινωνίας μένοντας «δειλοί μοιραίοι κι άβουλοι αντάμα…», για να μην “ενοχληθεί” η βολική απραξία μας.
ΜΙΑ ΖΩΗ όμως, χωρίς ευαισθησίες, χωρίς αισθητική, χωρίς διακυμάνσεις και συνειδησιακές εξεγέρσεις είναι κιόλας μια νεκρή ζωή. Αντίθετα, όντας σε συνεχή εγρήγορση και εκδηλώνοντας το ενδιαφέρον μας για ό,τι συμβαίνει γύρω μας, παραμερίζοντας δε εκείνες τις συνήθειες που τρέφουν την απάθεια, έ, αυτό δεν σημαίνει ότι είμαστε ακόμη ζωντανοί; Κι αν θέλουμε να μείνουμε νέοι σε όλη μας τη ζωή -όπως λέει ο Laurent Gounelle (2)- “ας συνεχίσουμε να βελτιωνόμαστε μαθαίνοντας και ανακαλύπτοντας (νέα)… Ας ξεφύγουμε από συνήθειες που προκαλούν σκλήρυνση του μυαλού μας μένοντας μακριά από την αποχαυνωτική άνεση αυτού που ήδη ξέρουμε να πράττουμε”.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ: -(1) Ο Ψυχολόγος και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Yale, Στάνλεϊ Μίλγκραμ (Stanley Milgram, 1933-1984) είναι γνωστός από το “Πείραμα με τος 10 πιθήκους” που φέρει το όνομά του (“The Milgrama Experiment” (1963) Σ’ αυτό κυριαρχεί τελικά η συνήθεια της υπακοής (obedience) σε κάποια αόρατη εξουσία. Όχι η ατομική συνείδησή μας. -(2) Ο Laurent Gounelle (1966-) είναι Γάλλος μυθιστοριογράφος. Το παράθεμα είναι παρμένο από το έργο του «Οι Θεοί ταξιδεύουν πάντα incognito» (2010).
haniotika-nea.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου