Βρέθηκε κι άλλο αρχαίο ναυάγιο στο Λιμάνι του Οδυσσέα και των Φωκαέων!

Του Γιώργου Λεκάκη

Η Santa Maria del Focallo / σικελ. ro Fucaddu, είναι μια περιοχή του Δήμου Ispica[1], της Ραγκούσας Σικελίας, στον 36ο παράλληλο [36°43′07″N 14°55′25″E]. Είναι ένα παραθαλάσσιο θέρετρο με παραλία 8 χλμ. Μαζί με την κοντινή Marina Marza, κατοικούνται κυρίως το καλοκαίρι. Η εκτεταμένη παραλία έχει και μια λωρίδα προστατευμένης αυθόρμητης βλάστησης, που αποτελείται κυρίως από ακακίες. Υπάρχουν όμορφοι αμμόλοφοι, όπως ο White Maccuni, ο οποίος ξεπερνά τα 50 μ. σε ύψος - από τους υψηλότερους στην Ευρώπη!

Η παρουσία των πρώτων κατοίκων στην περιοχή επισήμως ανάγεται στην ελληνική εποχή (8ος - 3ος αιώνας π.Χ.) - χάρη στην ανακάλυψη ευρημάτων της εποχής, ιδιαίτερα κοντά στον Πόρο[2].

Αλλά η κοντινή τοποθεσία μαρτυρά ελλιμενισμό εκεί του ομηρικού βασιλιά της Ιθάκης, Οδυσσέα: Ακόμη λέγεται Porto Ulisse! Άρα συμβατικώς από τον 12ο αι. π.Χ. Και είναι φυσικό λιμάνι μέχρι σήμερα! Σε αυτό επιβεβαιώθηκε η ανακάλυψη ενός ναυαγίου που χρονολογείται στον 6ο αιώνα στην θάλασσα μπροστά![3] .

Το όνομα Focallo προέρχεται, λένε, από μια αρχαία εκκλησία που ήταν στην ακτή, και η οποία καταστράφηκε κατά τον σεισμό του 1693. Ήταν αφιερωμένη στην Madonna del Focallo. Μπορεί. Άλλοι λένε από το ficallo (= τόπος γεμάτος φύκια) αλλά τα φύκια λέγονται phuke… Και άλλοι από τα φίδια[4]… Πιο πιθανόν είναι, ότι ήταν μια ακόμη αποικία αρχαίων Φωκαέων Ελλήνων… (Οι Φωκαείς είχαν άμεση σχέση με την καταγωγή του Οδυσσέως). Με το όνομα αυτό αναφέρεται το 1574, από τον Th, Fazello στο «De rebus siculis decades dua».

Τώρα βρέθηκε εδώ και ένα άλλο ναυάγιο που χρονολογείται επίσης στον 6ο - 5ο αιώνα π.Χ. Μαζί του και μια «συλλογή» από αρχαίες άγκυρες!

Το ναυάγιο βρέθηκε θαμμένο κάτω από άμμο και βράχο μόλις 6 μ. κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας ανοικτά της Santa Maria del Focallo. Η ανασκαφή πραγματοποιήθηκε από υποβρύχιους αρχαιολόγους από το Πανεπιστήμιο του Ούντινε, σε συνεργασία με τον επιθεωρητή της Σικελίας για την θάλασσα. Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι το κύτος του πλοίου κατασκευάσθηκε με μια απλή πρώιμη τεχνική ναυπήγησης γνωστή ως «κέλυφος». Περαιτέρω μελέτη του ναυαγίου μπορεί να βοηθήσει στην καλύτερη κατανόηση της περιόδου, κατά την οποία οι αρχαίοι Έλληνες αποίκησαν την Σικελία, πριν αυτή καταληφθεί από την Ρώμη (γύρω στο 200 π.Χ.). Κοντά στο ναυάγιο, οι αρχαιολόγοι βρήκαν ένα «θησαυροφυλάκιο» με έξι άγκυρες. Τέσσερις από τις άγκυρες κατασκευάσθηκαν από βαρειά πέτρα και πιστεύεται ότι χρονολογούνται στην προϊστορική εποχή. Οι άλλες δύο άγκυρες κατασκευάσθηκαν από σίδηρο και πιθανότατα κατασκευάστηκαν τον 7ο αιώνα μ.Χ.

ΠΗΓΗ: Γ. Λεκακης «Συγχρονης Ελλαδος περιηγησις». University of Udine. Και «2,500-year-old shipwreck and anchors discovered off coast of Sicily», CBS News, 11.12.2024. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 11.12.2024.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

        - Frasca M. «Archeologia degli Iblei», 2015, σελ. 98

        - Rizzone V. G. - A. M. Sammito «Stato e prospettive delle ricerche archeologiche a Modica», στο Archivum historicum mothycense, 10, 2004.

        - Sesto B. «Porto Ulisse and the city of Apoline», Ispica, 2003.

        - Trigilia Melchiorre «The Travels and Places of Ulysses in Sicily», Ispica, 2014.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

[1] Hyspicaefundus, Hyspicefvndi > Spaccaforno.

Η ετυμολογία της Ispica είναι αβέβαιη: Από την ελληνική γύψος + κάμινος (ασβεστοκάμινος) [> λατινικό gypsum (= άσβεστος)]. Συνδέεται επίσης με το τοπωνύμιο Spaccaforno: Από τον ποταμό Ύσπα + φούρνος (κάμινος). Ή spacca (λατινικό speca = σπήλαιο) + φούρνος, ίσως από τις ταφές σε σχήμα φούρνου, που βρέθηκαν κοντά στην πόλη. Ή από την παράφραση της ελληνικής «εις παγάς» (προς τις πηγές του ποταμού Busaitone, που διασχίζει την Cava Ispica).

Η κοιλάδα Cava Ispica και το οροπέδιο Υβλαίας (των Μεγαρέων) (μήκους 13 χλμ.), μεταξύ των πόλεων Modica και Ispica, έχει προϊστορικές νεκροπόλεις, μεγαλιθικά, χριστιανικές κατακόμβες, βραχοσπηλιές, μοναστηριακά ερημητήρια και οικισμούς από την προϊστορία έως και τον 14ο αιώνα! Είναι ένα από τα μεγαλύτερα αρχαιολογικά αξιοπερίεργα της Σικελίας (βλ. αρχαιολόγο B. Pace). Στον λεγόμενο «Τάφο του πρίγκηπα» στην Baravitalla της Modica, ευρέθησαν αρκετά σπάνια αντικείμενα, που βρέθηκαν στην Σικελία, την Ελλάδα και την Μικρά Ασία.

Και εδώ οι αρχαίοι ναοί μετετράπησαν σε εκκλησίες: Υπάρχει μια παλαιοχριστιανική κατακόμβη στην περιοχή του Αγίου Μάρκου και μια νεκρόπολη στην περιοχή Vignale San Giovanni από την ύστερη ρωμαϊκή εποχή. Κατά την παράδοση, ο ερημίτης άγιος Ιλαρίων της Γάζας έμεινε στην περιοχή, σε μια σπηλιά στην Κάβα Ίσπικα μεταξύ 3ου και 4ου αιώνα, συχνάζοντας στο εκκλησάκι της Santa Maria della Cava. Η αρχαιότητα αυτού του ναού υπογραμμίζεται από την επιγραφή που υπάρχει σε μια ασπίδα, ζωγραφισμένη στην στοά: «Antiquam terra fieret ego sum...» (= «Είμαι η αρχαία γη»).

[2] Ο Πόρος / Contrada Porrello ευρίσκεται 3 χλμ. ανατολικά του Pozzallo, στον Δήμο Ispica, στην επαρχία Ragusa.

Εδώ έχουν βρεθεί κεραμικά αρχαϊκών χρόνων (7ος - 6ος αι. π.Χ.), που επιβεβαίωσαν το εμπόριο με στόχο την διαχείριση των εμπορικών ανταλλαγών μεταξύ των Ελλήνων και των ιθαγενών της περιοχής. Και μια νεκρόπολη που αποτελείται από δύο υπογεία και λακκοειδείς τάφους. Χρονολογείται από την Ύστερη Αρχαιότητα.

Εδώ εκβάλλει ο ποταμός Busaitone, ο οποίος πηγάζει από την Cava d'Ispica μεταξύ των περιοχών Bove Marino και Santa Maria del Focallo.

[3] Βλ. L. Blanco «The territory of Santa Maria del Focallo – Marina Marza», Officina degli antica, 9.9.2007.

[4] Λένε πως απόστολος Παύλος, έχοντας μείνει στο Spaccaforno, όχι μακριά από το κάστρο, άνοιξε μια πηγή, με το νερό της οποίας ήρθαν σε επαφή τα φίδια της περιοχής, μούδιασαν και πέθαναν – βλ. ιστορικός του Παλέρμο Antonio Mongitore «Della Sicilia Ricercata». Αλλά αυτά λέγονται και για άλλες περιοχές, και της Ελλάδος, για τον απόστολο Παύλο, αλλά φυσικά αποδείχθηκαν σκόπιμα ψέματα…

arxeion-politismou.gr