Σοβαρή αντίφαση βλέπει ο Π. Φάκλαρης στο ότι αντί να κορυφωθεί η μεγαλοπρέπειά του μνημείου της Αμφίπολης, βρέθηκε λιτή «θήκη» με ταφή κι όχι δαπανηρή καύση
της Κατερίνας Λυμπεροπούλου
Μια σοβαρή ανακολουθία διαπιστώνει ο καθηγητής κλασσικής αρχαιολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Πάνος Φάκλαρης, στην ταφή του νεκρού της Αμφίπολης και στο ίδιο το μνημείο.
Σύμφωνα με τη συνέντευξη που έδωσε στο TheTOC.gr ο κ. Φάκλαρης - ο οποίος επί 36 χρόνια θήτευσε στις ανασκαφές της Βεργίνας - οι διαστάσεις της «θήκης» (του τάφου) όσο και το υλικό του πωρόλιθου που δημιουργήθηκε, είναι εξαιρετικά λιτότερες απ’ ό,τι θα αναλογούσε σε ένα τόσο μνημειώδες ταφικό σύνολο, όπως πολύ λιτότερη είναι και η επιλογή του ενταφιασμού του νεκρού έναντι της πολύ δαπανηρότερης καύσης.
Ως εκ τούτου, ο κ. Φάκλαρης θα έλεγε ότι «με βάση όσα επιλεκτικά έχουν ανακοινωθεί, δεν προκύπτει ότι αυτός είναι ο κύριος νεκρός του τύμβου». Σύμφωνα με τον ίδιο θα πρέπει να εξεταστεί το ενδεχόμενο η συγκεκριμένη ταφή να είναι προγενέστερη ή μεταγενέστερη από αυτή για την οποία φτιάχτηκε το μνημείο. Ο κ. Φάκλαρης υποστηρίζει επίσης ότι «το DNA μας δεν γράφει το όνομά μας. Μόνο μια επιγραφή θα μας έδινε ονομαστικά την ταυτότητα του νεκρού». Ιδού η συνέντευξη που μας παραχώρησε:
- Περιμένατε ένα τέτοιο εύρημα, τον σκελετό του νεκρού, σε βάθος 1.60 μ. από τους σωζόμενους λίθους του δαπέδου. Σε συνέντευξή μας στο TheTOC μας είχατε πει ότι δεν είναι δυνατόν να υπάρχει υποκείμενος όροφος (δεν μπορούμε να τον ονομάσουμε "υπόγειο", αφού όλος ο τάφος είναι υπόγειος). Αυτό είναι σαφές από τη μορφή των λίθων του δαπέδου του θαλάμου. Πως θα το σχολιάζατε σε σχέση με τις νέες εξελίξεις;
«Δεν περίμενα σκελετό σε τέτοιο βάθος, αλλά κατά τα άλλα τα πράγματα ήταν ακριβώς έτσι. Υποκείμενος όροφος ή υποκείμενος θάλαμος, όπως ακούγαμε πριν από λίγες ημέρες, δεν υπάρχει.
Η μορφή των λίθων του δαπέδου, όπως σας είχα πει, θα το έδειχνε αν επρόκειτο περί αυτού. Αυτό που αποκαλύφθηκε είναι μια υποκείμενη θήκη που δεν αντιστοιχεί σε όλο το πλάτος του θαλάμου, αλλά στο κεντρικό τμήμα του. Θεωρώ σωστότερη για την κατασκευή αυτή την ονομασία «θήκη», από την ονομασία «τάφος» που της αποδόθηκε και μάλιστα «κιβωτιόσχημος τάφος», γιατί ολόκληρο το κτίσμα είναι ένας μακεδονικός τάφος και τάφος μέσα στον τάφο δεν γίνεται. Θήκη λοιπόν, από το θέτω, κατά το «θήκας προγόνων» του Αισχύλου και το «θήκαι τεθνεώτων» του Θουκυδίδη. Δηλ. το σημείο στο οποίο τέθηκε ο νεκρός. Και για να έρθω στο ερώτημά σας, η έκπληξη μου, αν μπορούμε να μιλάμε για εκπλήξεις στην έρευνα των μακεδονικών τάφων, που η πολυμορφία αποτελεί κύριο χαρακτηριστικό τους, δεν ήταν ως προς την εύρεση της θήκης ή ως προς το βάθος και το σχήμα της, αυτό είναι κάτι που δεν είναι άγνωστο σε μακεδονικούς τάφους, το έχουμε π.χ. στον τάφο της Τερπνής Νιγρίτας, έναν σημαντικό αρχαιολογικό χώρο πολύ κοντά στην Αμφίπολη. Εκείνο που με ξένισε εδώ, ήταν η εύρεση του σκελετού».
- ΄Εχει αποκαλυφθεί ποτέ σε όρυγμα Μακεδονικού τάφου σκελετός; Σε Μακεδονικούς τάφους είναι συχνή η εύρεση σκελετών;
«Και πάλι θα ξεκινήσω από την ορολογία, αφού «αρχή σοφίας ονομάτων επίσκεψις». Δεν πρόκειται για όρυγμα. Όρυγμα είναι ένα απλό σκάμμα μέσα στο χώμα. Εδώ έχουμε μια χτιστή κατασκευή. Ενταφιασμούς και όχι καύσεις σε μακεδονικούς τάφους γνωρίζουμε αρκετούς. Αλλά δεν πρόκειται για περιπτώσεις τόσο μνημειωδών ταφικών συνόλων, όπως αυτό στον Καστά. Στην Πύδνα, ο Μάνθος Μπέσιος ερεύνησε ασύλητο μακεδονικό τάφο που περιείχε διαδοχικές ταφές εννέα ατόμων, βρήκε δηλ. στον θάλαμο εννέα σκελετούς. Εδώ σαφώς περιμέναμε καύση. Η καύση είναι ο τιμητικότερος και ο δαπανηρότερος τρόπος ταφής και γι’ αυτό η ταφή μοιάζει εντελώς ανακόλουθη με αυτό το εξαιρετικής μεγαλοπρέπειας ταφικό μνημείο».
- Οι εξωτερικές διαστάσεις της θήκης αυτής μαρτυρούν ότι πρόκειται για επιφανή νεκρό; Ποιές οι εκτιμήσεις σας για την ταυτότητά του; έχετε να διατυπώσετε κάποιες υποθέσεις εργασίας με τα νέα ευρήματα;
«Η κατασκευή της θήκης φαίνεται επιμελημένη, όσο μπορούμε να κρίνουμε από τις φωτογραφίες που δημοσιεύθηκαν. Αλλά τόσο οι διαστάσεις, όσο και το υλικό της, που αν άκουσα σωστά είναι πωρόλιθος, είναι εξαιρετικά λιτότερες απ’ ό, τι θα αναλογούσε σε ένα τόσο μνημειώδες ταφικό σύνολο, όπως πολύ λιτότερη είναι και η επιλογή του ενταφιασμού έναντι της πολύ δαπανηρότερης καύσης. Σε ένα ταφικό μνημείο, που για τον περίβολο του τύμβου του και το επιτύμβιο σήμα του (το λιοντάρι) χρησιμοποιήθηκαν οι τεράστιες ποσότητες μαρμάρου που γνωρίζουμε, αλλά και που στο κυρίως ταφικό μνημείο έχει χρησιμοποιηθεί επίσης αφειδώς το μάρμαρο (στα γλυπτά και στην ορθομαρμάρωση), φαίνεται ανακόλουθο ότι στο σημείο ακριβώς στο οποίο θα περιμέναμε να κορυφωθεί η πολυτέλεια αυτής της κατασκευής, δηλ. στο ιερότερο σημείο του που κατασκευάστηκε για να φυλάξει τα λείψανα αυτού του επιφανούς νεκρού, αντί για κάτι τέτοιο έχουμε μια θήκη από πωρόλιθο, χωρίς καν επίχρισμα και χωρίς οποιοδήποτε στοιχείο μνημειακότητας. Η αντίφαση αυτή αποτελεί ένα πρόβλημα που πρέπει να μελετηθεί και φυσικά γεννά υποθέσεις εργασίας, ως προς το ενδεχόμενο να πρόκειται για μεταγενέστερη ή προγενέστερη ταφή σε σχέση με την ταφή για την οποία κατασκευάστηκε το ταφικό μνημείο με τη μορφή που το βλέπουμε σήμερα, καθώς είναι καλά τεκμηριωμένο ότι οι τάφοι αυτοί είχαν οικογενειακό χαρακτήρα και δέχονταν διαδοχικές χρήσεις επί σειρά δεκαετιών. Αυτά είναι θέματα που οι ανασκαφείς ασφαλώς θα εξετάσουν και για τα οποία δεν μπορούμε αυτή τη στιγμή να εκφέρουμε γνώμη. Τίθενται πάντως σοβαρά ερωτήματα».
- ΄Ολο αυτό το τεράστιο μνημείο στον τύμβο Καστά έγινε για αυτόν τον κιβωτιόσχημο τάφο;
«Ο τάφος δεν είναι κιβωτιόσχημος, είναι μακεδονικός. Είναι συχνό το φαινόμενο της ύπαρξης περισσότερων του ενός τάφων κάτω από τον ίδιο τύμβο. Αυτό το έχουμε στη Μ. Τούμπα της Βεργίνας, που σκέπαζε τρεις μακεδονικούς και έναν κιβωτιόσχημο τάφο και στον τύμβο Μπέλλα στη Βεργίνα, αλλά και σε αρκετές άλλες περιπτώσεις.
Ο Καστάς είναι ο μεγαλύτερος γνωστός τύμβος της Μακεδονίας. Δεν είναι ο μεγαλύτερος που γνωρίζουμε από τα αρχαία κείμενα, αλλά είναι ο μεγαλύτερος που έχουμε εντοπίσει. Θεωρώ την πιθανότητα να καλύπτει και άλλους τάφους, ένα ενδεχόμενο που πρέπει οπωσδήποτε να ελεγχθεί. Ήδη η ομάδα του Σταύρου Παπαμαρινόπουλου, καθηγητή γεωλογίας του Πανεπιστημίου της Πάτρας, είχε ερευνήσει τον Καστά με τη μέθοδο της σεισμικής τομογραφίας. Υπάρχει μια ποικιλία τέτοιων μεθόδων που συνεχώς εξελίσσονται, ιδίως όταν τα αποτελέσματά τους διασταυρώνονται ανασκαφικά. Ανέλαβε τη διασκόπηση ο Γρηγόρης Τσόκας από το ΑΠΘ, με τον οποίο έχουμε συνεργαστεί στη Βεργίνα και είναι ο καλύτερος που έχουμε στο ΑΠΘ. Βέβαια οι διαστάσεις του Καστά είναι τερατώδεις και αυτό σίγουρα δεν βοηθάει. Είναι πολύ καλό ωστόσο ότι ο τύμβος θα ελεγχθεί με διασκόπηση, δηλ. με μη καταστροφική μέθοδο. Την εποχή που σκάβαμε τη Μ. Τούμπα στη Βεργίνα, στα τέλη της δεκαετίας του ΄70 χρειάστηκε να την αφαιρέσουμε με τον εκσκαφέα για να την ερευνήσουμε. Ο τύμβος που καλύπτει αυτή τη στιγμή το στέγαστρο των τάφων της Βεργίνας είναι νεώτερο έργο του 1990, κατά πολύ μικρότερο της αρχικής τούμπας. Ελπίζω ότι τώρα πια, στο 2014, δεν θα φτάσουμε να δούμε κάποια στιγμή ένα κενό στη θέση του Καστά και αυτό θα το οφείλουμε στους γεωλόγους. Οι τύμβοι είναι μνημεία από μόνοι τους. Αξίζουν και αυτοί, ειδικά σήμερα που υπάρχει η τεχνογνωσία, να μην τους θυσιάζουμε για τις ανάγκες της έρευνας. Είναι πιθανόν να υπάρχουν κι άλλοι τάφοι, αλλά αυτό που μέχρι στιγμής έχουμε είναι αυτός ο μακεδονικός τάφος, που εντάσσεται στην κατηγορία των διθάλαμων, με στεγασμένο το πέρας του δρόμου, δηλαδή το τμήμα από τις σφίγγες μέχρι τις καρυάτιδες, και θήκη κάτω από το δάπεδο του θαλάμου.
Δεν παύει δηλαδή να είναι ένας μακεδονικός τάφος, ανεξάρτητα από την κιβωτιόσχημη θήκη που περιείχε. Δεν μπορούμε να μιλάμε για κιβωτιόσχημο τάφο. Και όπως προείπα, πράγματι, φαίνεται παράδοξο ένα τόσο μνημειώδες ταφικό σύνολο, το οποίο μάλιστα είναι σχεδιασμένο ώστε να προκαλεί μια κλιμάκωση εντυπώσεων, εντεινόμενη προς τον θάλαμο, να μην κορυφώνεται στο σημείο που θα φυλάσσονταν τα λείψανα του νεκρού. Δεν έχουμε τα δεδομένα για να βγάλουμε συμπεράσματα, αλλά, με όσα γνωρίζουμε μέχρι στιγμής από τις ανακοινώσεις, η ανακολουθία αυτή είναι πολύ σοβαρή και εύχομαι να βρεθούν στοιχεία επαρκή για την ερμηνεία της. Αν θέλετε να διακινδυνεύσω μια εικασία, θα έλεγα ότι με βάση όσα επιλεκτικά έχουν ανακοινωθεί, δεν προκύπτει ότι αυτός είναι ο κύριος νεκρός του τύμβου».
- Το ανθρωπολογικό υλικό περνάει τώρα στα χέρια της επιστήμης. Από την εμπειρία σας στη Βεργίνα μπορούμε να φτάσουμε στην ταυτότητα του νεκρού ή θα έχουμε πάντα αμφιβολίες; Ο σκελετός θα λύσει το μυστήριο του τύμβου;
«Το DNA και οι άλλες μέθοδοι μας δίνουν πολλά στοιχεία, αλλά το DNA μας δεν γράφει το όνομά μας. Μόνο μια επιγραφή θα μας έδινε ονομαστικά την ταυτότητα του νεκρού. Στη Βεργίνα είχαμε αρκετές δυσκολίες με το ανθρωπολογικό υλικό. Τα οστά είχαν υποστεί τις συνέπειες της υψηλότατης θερμοκρασίας των νεκρικών πυρών και ήταν θρυμματισμένα και παραμορφωμένα. Μας έδωσαν ωστόσο, τις ηλικίες και το φύλο των νεκρών και κάποιες πληροφορίες για τον τρόπο ζωής τους. Βέβαια, σε έναν ασύλητο θάλαμο που έχεις τόσα όπλα, το να σου πει το πόρισμα των ανθρωπολόγων ότι ο νεκρός είναι άντρας, δεν είναι τόσο καίριο όσο σε έναν τάφο που βρίσκεται απογυμνωμένος από το περιεχόμενό του. Για την περίπτωση του νεκρού του θαλάμου της Βεργίνας, επειδή ο υποψήφιος ήταν ο Φίλιππος Β’, για την παθολογία του οποίου έχουμε στοιχεία από τις πηγές, τουλάχιστον σχετικά με τους τραυματισμούς του σε μάχες, έγινε προσπάθεια να διαπιστωθεί κατά πόσον αυτοί οι τραυματισμοί εμφανίζονται στο συγκεκριμένο σκελετικό υλικό, αλλά δεν είναι απαραίτητο οι τραυματισμοί που υφίσταται ένας πολεμιστής να προκάλεσαν βλάβες και στα αντίστοιχα οστά του και έτσι το πράγμα δεν είναι εύκολο.
Στην Αμφίπολη, αν τα στοιχεία επιτρέψουν να καταλήξει η ανασκαφέας σε υποψήφια πρόσωπα που θα είναι ιστορικά και αν έχουμε στοιχεία για την παθολογία αυτών των προσώπων από τα αρχαία κείμενα, τότε θα μπορούσε να διαπιστωθεί κάτι παραπάνω με βάση το ανθρωπολογικό υλικό, υπό την προϋπόθεση ότι τα οστά θα έχουν υποστεί εν ζωή βλάβες που να οφείλονται στους τραυματισμούς που αναφέρονται στις πηγές, και τότε θα ήταν δυνατή η ταύτιση. Καταλαβαίνετε όμως ότι αυτή η μεγάλη ακολουθία προϋποθέσεων, μάλλον εκμηδενίζει τις πιθανότητες.
Ο σκελετός της Αμφίπολης πιστεύω πάντως ότι θα μας δώσει πολλά στοιχεία, κυρίως γιατί δεν προέρχεται από καύση. Και μόνο το κρανίο θα δώσει πληροφορίες. Θεωρώ επίσης απαραίτητο να μην εξεταστεί μόνο από μία ομάδα ανθρωπολόγων. Η πολυφωνία είναι εξόχως σημαντική και στην ανθρωπολογία. Είναι πολύ εκτός πραγματικότητος όμως να προσδοκούμε ότι το σκελετικό υλικό θα λύσει το μυστήριο του τύμβου. Μόνο η ολοκλήρωση της έρευνας του τύμβου και η μελέτη των ευρημάτων της θα λύσουν το μυστήριο. Είναι σίγουρο ότι ο Καστάς θα μας απασχολήσει πολύ, εμάς και τους φοιτητές μας».
- Πόσο χρόνο θα πάρει, σύμφωνα με την άποψή σας, να έχουμε τις πρώτες πληροφορίες για την ταυτότητα του νεκρού;
«Αν η κατάσταση του σκελετού και κυρίως του κρανίου το επιτρέπει, εξαιρετικά σύντομα θα έχουμε τον προσδιορισμό του φύλου και μια προσέγγιση της ηλικιακής του κατηγορίας και του ύψους του, ανεπίσημα φυσικά. Οι επιστημονικές δημοσιεύσεις με την πλήρη τεκμηρίωση θα πάρουν χρόνο. Πολλά εξαρτώνται από την κατάσταση των οστών. Την ταυτότητά του όμως δεν μπορούμε να την έχουμε από τα οστά».
- Με τα νέα ευρήματα πιστεύετε ότι θα μπορέσουμε να προσεγγίσουμε με ακρίβεια το θέμα της χρονολόγησης;
«Το ανθρωπολογικό υλικό δεν μας βοηθάει χρονολογικά. Ο άνθρακας 14 δίνει χρονολογικές αποκλίσεις της τάξεως των 100-150 ετών υπό καλές προϋποθέσεις και έτσι δεν είναι ιδιαίτερα χρήσιμος σε αυτές τις ιστορικές περιόδους, στις οποίες χρονολογούμε με διακύμανση λίγων ετών, όταν τα αρχαιολογικά ευρήματα το επιτρέπουν. Συνήθως βασιζόμαστε στα ευρήματα των κατώτερων στρωμάτων του τάφου, αλλά εδώ, εφόσον έχουμε τόσο εκτεταμένη τυμβωρυχική διαταραχή στις επιχώσεις που εισέρρευσαν στο μνημείο, θα πρέπει να δούμε και τα ευρήματα εξωτερικά του τάφου μέσα στο μπάζωμα του ορύγματος στο οποίο κατασκευάστηκε το μνημείο. Φαίνεται όμως ότι η χρονολόγηση δεν είναι αυτό που απασχολεί την ανασκαφική ομάδα. Όπως έχουν πει δημοσίως, διαθέτουν ευρήματα που τους έχουν επιτρέψει να καταλήξουν. Οψόμεθα».
Πηγή: thetoc.gr
Μια σοβαρή ανακολουθία διαπιστώνει ο καθηγητής κλασσικής αρχαιολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Πάνος Φάκλαρης, στην ταφή του νεκρού της Αμφίπολης και στο ίδιο το μνημείο.
Σύμφωνα με τη συνέντευξη που έδωσε στο TheTOC.gr ο κ. Φάκλαρης - ο οποίος επί 36 χρόνια θήτευσε στις ανασκαφές της Βεργίνας - οι διαστάσεις της «θήκης» (του τάφου) όσο και το υλικό του πωρόλιθου που δημιουργήθηκε, είναι εξαιρετικά λιτότερες απ’ ό,τι θα αναλογούσε σε ένα τόσο μνημειώδες ταφικό σύνολο, όπως πολύ λιτότερη είναι και η επιλογή του ενταφιασμού του νεκρού έναντι της πολύ δαπανηρότερης καύσης.
Ως εκ τούτου, ο κ. Φάκλαρης θα έλεγε ότι «με βάση όσα επιλεκτικά έχουν ανακοινωθεί, δεν προκύπτει ότι αυτός είναι ο κύριος νεκρός του τύμβου». Σύμφωνα με τον ίδιο θα πρέπει να εξεταστεί το ενδεχόμενο η συγκεκριμένη ταφή να είναι προγενέστερη ή μεταγενέστερη από αυτή για την οποία φτιάχτηκε το μνημείο. Ο κ. Φάκλαρης υποστηρίζει επίσης ότι «το DNA μας δεν γράφει το όνομά μας. Μόνο μια επιγραφή θα μας έδινε ονομαστικά την ταυτότητα του νεκρού». Ιδού η συνέντευξη που μας παραχώρησε:
- Περιμένατε ένα τέτοιο εύρημα, τον σκελετό του νεκρού, σε βάθος 1.60 μ. από τους σωζόμενους λίθους του δαπέδου. Σε συνέντευξή μας στο TheTOC μας είχατε πει ότι δεν είναι δυνατόν να υπάρχει υποκείμενος όροφος (δεν μπορούμε να τον ονομάσουμε "υπόγειο", αφού όλος ο τάφος είναι υπόγειος). Αυτό είναι σαφές από τη μορφή των λίθων του δαπέδου του θαλάμου. Πως θα το σχολιάζατε σε σχέση με τις νέες εξελίξεις;
«Δεν περίμενα σκελετό σε τέτοιο βάθος, αλλά κατά τα άλλα τα πράγματα ήταν ακριβώς έτσι. Υποκείμενος όροφος ή υποκείμενος θάλαμος, όπως ακούγαμε πριν από λίγες ημέρες, δεν υπάρχει.
Η μορφή των λίθων του δαπέδου, όπως σας είχα πει, θα το έδειχνε αν επρόκειτο περί αυτού. Αυτό που αποκαλύφθηκε είναι μια υποκείμενη θήκη που δεν αντιστοιχεί σε όλο το πλάτος του θαλάμου, αλλά στο κεντρικό τμήμα του. Θεωρώ σωστότερη για την κατασκευή αυτή την ονομασία «θήκη», από την ονομασία «τάφος» που της αποδόθηκε και μάλιστα «κιβωτιόσχημος τάφος», γιατί ολόκληρο το κτίσμα είναι ένας μακεδονικός τάφος και τάφος μέσα στον τάφο δεν γίνεται. Θήκη λοιπόν, από το θέτω, κατά το «θήκας προγόνων» του Αισχύλου και το «θήκαι τεθνεώτων» του Θουκυδίδη. Δηλ. το σημείο στο οποίο τέθηκε ο νεκρός. Και για να έρθω στο ερώτημά σας, η έκπληξη μου, αν μπορούμε να μιλάμε για εκπλήξεις στην έρευνα των μακεδονικών τάφων, που η πολυμορφία αποτελεί κύριο χαρακτηριστικό τους, δεν ήταν ως προς την εύρεση της θήκης ή ως προς το βάθος και το σχήμα της, αυτό είναι κάτι που δεν είναι άγνωστο σε μακεδονικούς τάφους, το έχουμε π.χ. στον τάφο της Τερπνής Νιγρίτας, έναν σημαντικό αρχαιολογικό χώρο πολύ κοντά στην Αμφίπολη. Εκείνο που με ξένισε εδώ, ήταν η εύρεση του σκελετού».
- ΄Εχει αποκαλυφθεί ποτέ σε όρυγμα Μακεδονικού τάφου σκελετός; Σε Μακεδονικούς τάφους είναι συχνή η εύρεση σκελετών;
«Και πάλι θα ξεκινήσω από την ορολογία, αφού «αρχή σοφίας ονομάτων επίσκεψις». Δεν πρόκειται για όρυγμα. Όρυγμα είναι ένα απλό σκάμμα μέσα στο χώμα. Εδώ έχουμε μια χτιστή κατασκευή. Ενταφιασμούς και όχι καύσεις σε μακεδονικούς τάφους γνωρίζουμε αρκετούς. Αλλά δεν πρόκειται για περιπτώσεις τόσο μνημειωδών ταφικών συνόλων, όπως αυτό στον Καστά. Στην Πύδνα, ο Μάνθος Μπέσιος ερεύνησε ασύλητο μακεδονικό τάφο που περιείχε διαδοχικές ταφές εννέα ατόμων, βρήκε δηλ. στον θάλαμο εννέα σκελετούς. Εδώ σαφώς περιμέναμε καύση. Η καύση είναι ο τιμητικότερος και ο δαπανηρότερος τρόπος ταφής και γι’ αυτό η ταφή μοιάζει εντελώς ανακόλουθη με αυτό το εξαιρετικής μεγαλοπρέπειας ταφικό μνημείο».
- Οι εξωτερικές διαστάσεις της θήκης αυτής μαρτυρούν ότι πρόκειται για επιφανή νεκρό; Ποιές οι εκτιμήσεις σας για την ταυτότητά του; έχετε να διατυπώσετε κάποιες υποθέσεις εργασίας με τα νέα ευρήματα;
«Η κατασκευή της θήκης φαίνεται επιμελημένη, όσο μπορούμε να κρίνουμε από τις φωτογραφίες που δημοσιεύθηκαν. Αλλά τόσο οι διαστάσεις, όσο και το υλικό της, που αν άκουσα σωστά είναι πωρόλιθος, είναι εξαιρετικά λιτότερες απ’ ό, τι θα αναλογούσε σε ένα τόσο μνημειώδες ταφικό σύνολο, όπως πολύ λιτότερη είναι και η επιλογή του ενταφιασμού έναντι της πολύ δαπανηρότερης καύσης. Σε ένα ταφικό μνημείο, που για τον περίβολο του τύμβου του και το επιτύμβιο σήμα του (το λιοντάρι) χρησιμοποιήθηκαν οι τεράστιες ποσότητες μαρμάρου που γνωρίζουμε, αλλά και που στο κυρίως ταφικό μνημείο έχει χρησιμοποιηθεί επίσης αφειδώς το μάρμαρο (στα γλυπτά και στην ορθομαρμάρωση), φαίνεται ανακόλουθο ότι στο σημείο ακριβώς στο οποίο θα περιμέναμε να κορυφωθεί η πολυτέλεια αυτής της κατασκευής, δηλ. στο ιερότερο σημείο του που κατασκευάστηκε για να φυλάξει τα λείψανα αυτού του επιφανούς νεκρού, αντί για κάτι τέτοιο έχουμε μια θήκη από πωρόλιθο, χωρίς καν επίχρισμα και χωρίς οποιοδήποτε στοιχείο μνημειακότητας. Η αντίφαση αυτή αποτελεί ένα πρόβλημα που πρέπει να μελετηθεί και φυσικά γεννά υποθέσεις εργασίας, ως προς το ενδεχόμενο να πρόκειται για μεταγενέστερη ή προγενέστερη ταφή σε σχέση με την ταφή για την οποία κατασκευάστηκε το ταφικό μνημείο με τη μορφή που το βλέπουμε σήμερα, καθώς είναι καλά τεκμηριωμένο ότι οι τάφοι αυτοί είχαν οικογενειακό χαρακτήρα και δέχονταν διαδοχικές χρήσεις επί σειρά δεκαετιών. Αυτά είναι θέματα που οι ανασκαφείς ασφαλώς θα εξετάσουν και για τα οποία δεν μπορούμε αυτή τη στιγμή να εκφέρουμε γνώμη. Τίθενται πάντως σοβαρά ερωτήματα».
- ΄Ολο αυτό το τεράστιο μνημείο στον τύμβο Καστά έγινε για αυτόν τον κιβωτιόσχημο τάφο;
«Ο τάφος δεν είναι κιβωτιόσχημος, είναι μακεδονικός. Είναι συχνό το φαινόμενο της ύπαρξης περισσότερων του ενός τάφων κάτω από τον ίδιο τύμβο. Αυτό το έχουμε στη Μ. Τούμπα της Βεργίνας, που σκέπαζε τρεις μακεδονικούς και έναν κιβωτιόσχημο τάφο και στον τύμβο Μπέλλα στη Βεργίνα, αλλά και σε αρκετές άλλες περιπτώσεις.
Ο Καστάς είναι ο μεγαλύτερος γνωστός τύμβος της Μακεδονίας. Δεν είναι ο μεγαλύτερος που γνωρίζουμε από τα αρχαία κείμενα, αλλά είναι ο μεγαλύτερος που έχουμε εντοπίσει. Θεωρώ την πιθανότητα να καλύπτει και άλλους τάφους, ένα ενδεχόμενο που πρέπει οπωσδήποτε να ελεγχθεί. Ήδη η ομάδα του Σταύρου Παπαμαρινόπουλου, καθηγητή γεωλογίας του Πανεπιστημίου της Πάτρας, είχε ερευνήσει τον Καστά με τη μέθοδο της σεισμικής τομογραφίας. Υπάρχει μια ποικιλία τέτοιων μεθόδων που συνεχώς εξελίσσονται, ιδίως όταν τα αποτελέσματά τους διασταυρώνονται ανασκαφικά. Ανέλαβε τη διασκόπηση ο Γρηγόρης Τσόκας από το ΑΠΘ, με τον οποίο έχουμε συνεργαστεί στη Βεργίνα και είναι ο καλύτερος που έχουμε στο ΑΠΘ. Βέβαια οι διαστάσεις του Καστά είναι τερατώδεις και αυτό σίγουρα δεν βοηθάει. Είναι πολύ καλό ωστόσο ότι ο τύμβος θα ελεγχθεί με διασκόπηση, δηλ. με μη καταστροφική μέθοδο. Την εποχή που σκάβαμε τη Μ. Τούμπα στη Βεργίνα, στα τέλη της δεκαετίας του ΄70 χρειάστηκε να την αφαιρέσουμε με τον εκσκαφέα για να την ερευνήσουμε. Ο τύμβος που καλύπτει αυτή τη στιγμή το στέγαστρο των τάφων της Βεργίνας είναι νεώτερο έργο του 1990, κατά πολύ μικρότερο της αρχικής τούμπας. Ελπίζω ότι τώρα πια, στο 2014, δεν θα φτάσουμε να δούμε κάποια στιγμή ένα κενό στη θέση του Καστά και αυτό θα το οφείλουμε στους γεωλόγους. Οι τύμβοι είναι μνημεία από μόνοι τους. Αξίζουν και αυτοί, ειδικά σήμερα που υπάρχει η τεχνογνωσία, να μην τους θυσιάζουμε για τις ανάγκες της έρευνας. Είναι πιθανόν να υπάρχουν κι άλλοι τάφοι, αλλά αυτό που μέχρι στιγμής έχουμε είναι αυτός ο μακεδονικός τάφος, που εντάσσεται στην κατηγορία των διθάλαμων, με στεγασμένο το πέρας του δρόμου, δηλαδή το τμήμα από τις σφίγγες μέχρι τις καρυάτιδες, και θήκη κάτω από το δάπεδο του θαλάμου.
Δεν παύει δηλαδή να είναι ένας μακεδονικός τάφος, ανεξάρτητα από την κιβωτιόσχημη θήκη που περιείχε. Δεν μπορούμε να μιλάμε για κιβωτιόσχημο τάφο. Και όπως προείπα, πράγματι, φαίνεται παράδοξο ένα τόσο μνημειώδες ταφικό σύνολο, το οποίο μάλιστα είναι σχεδιασμένο ώστε να προκαλεί μια κλιμάκωση εντυπώσεων, εντεινόμενη προς τον θάλαμο, να μην κορυφώνεται στο σημείο που θα φυλάσσονταν τα λείψανα του νεκρού. Δεν έχουμε τα δεδομένα για να βγάλουμε συμπεράσματα, αλλά, με όσα γνωρίζουμε μέχρι στιγμής από τις ανακοινώσεις, η ανακολουθία αυτή είναι πολύ σοβαρή και εύχομαι να βρεθούν στοιχεία επαρκή για την ερμηνεία της. Αν θέλετε να διακινδυνεύσω μια εικασία, θα έλεγα ότι με βάση όσα επιλεκτικά έχουν ανακοινωθεί, δεν προκύπτει ότι αυτός είναι ο κύριος νεκρός του τύμβου».
- Το ανθρωπολογικό υλικό περνάει τώρα στα χέρια της επιστήμης. Από την εμπειρία σας στη Βεργίνα μπορούμε να φτάσουμε στην ταυτότητα του νεκρού ή θα έχουμε πάντα αμφιβολίες; Ο σκελετός θα λύσει το μυστήριο του τύμβου;
«Το DNA και οι άλλες μέθοδοι μας δίνουν πολλά στοιχεία, αλλά το DNA μας δεν γράφει το όνομά μας. Μόνο μια επιγραφή θα μας έδινε ονομαστικά την ταυτότητα του νεκρού. Στη Βεργίνα είχαμε αρκετές δυσκολίες με το ανθρωπολογικό υλικό. Τα οστά είχαν υποστεί τις συνέπειες της υψηλότατης θερμοκρασίας των νεκρικών πυρών και ήταν θρυμματισμένα και παραμορφωμένα. Μας έδωσαν ωστόσο, τις ηλικίες και το φύλο των νεκρών και κάποιες πληροφορίες για τον τρόπο ζωής τους. Βέβαια, σε έναν ασύλητο θάλαμο που έχεις τόσα όπλα, το να σου πει το πόρισμα των ανθρωπολόγων ότι ο νεκρός είναι άντρας, δεν είναι τόσο καίριο όσο σε έναν τάφο που βρίσκεται απογυμνωμένος από το περιεχόμενό του. Για την περίπτωση του νεκρού του θαλάμου της Βεργίνας, επειδή ο υποψήφιος ήταν ο Φίλιππος Β’, για την παθολογία του οποίου έχουμε στοιχεία από τις πηγές, τουλάχιστον σχετικά με τους τραυματισμούς του σε μάχες, έγινε προσπάθεια να διαπιστωθεί κατά πόσον αυτοί οι τραυματισμοί εμφανίζονται στο συγκεκριμένο σκελετικό υλικό, αλλά δεν είναι απαραίτητο οι τραυματισμοί που υφίσταται ένας πολεμιστής να προκάλεσαν βλάβες και στα αντίστοιχα οστά του και έτσι το πράγμα δεν είναι εύκολο.
Στην Αμφίπολη, αν τα στοιχεία επιτρέψουν να καταλήξει η ανασκαφέας σε υποψήφια πρόσωπα που θα είναι ιστορικά και αν έχουμε στοιχεία για την παθολογία αυτών των προσώπων από τα αρχαία κείμενα, τότε θα μπορούσε να διαπιστωθεί κάτι παραπάνω με βάση το ανθρωπολογικό υλικό, υπό την προϋπόθεση ότι τα οστά θα έχουν υποστεί εν ζωή βλάβες που να οφείλονται στους τραυματισμούς που αναφέρονται στις πηγές, και τότε θα ήταν δυνατή η ταύτιση. Καταλαβαίνετε όμως ότι αυτή η μεγάλη ακολουθία προϋποθέσεων, μάλλον εκμηδενίζει τις πιθανότητες.
Ο σκελετός της Αμφίπολης πιστεύω πάντως ότι θα μας δώσει πολλά στοιχεία, κυρίως γιατί δεν προέρχεται από καύση. Και μόνο το κρανίο θα δώσει πληροφορίες. Θεωρώ επίσης απαραίτητο να μην εξεταστεί μόνο από μία ομάδα ανθρωπολόγων. Η πολυφωνία είναι εξόχως σημαντική και στην ανθρωπολογία. Είναι πολύ εκτός πραγματικότητος όμως να προσδοκούμε ότι το σκελετικό υλικό θα λύσει το μυστήριο του τύμβου. Μόνο η ολοκλήρωση της έρευνας του τύμβου και η μελέτη των ευρημάτων της θα λύσουν το μυστήριο. Είναι σίγουρο ότι ο Καστάς θα μας απασχολήσει πολύ, εμάς και τους φοιτητές μας».
- Πόσο χρόνο θα πάρει, σύμφωνα με την άποψή σας, να έχουμε τις πρώτες πληροφορίες για την ταυτότητα του νεκρού;
«Αν η κατάσταση του σκελετού και κυρίως του κρανίου το επιτρέπει, εξαιρετικά σύντομα θα έχουμε τον προσδιορισμό του φύλου και μια προσέγγιση της ηλικιακής του κατηγορίας και του ύψους του, ανεπίσημα φυσικά. Οι επιστημονικές δημοσιεύσεις με την πλήρη τεκμηρίωση θα πάρουν χρόνο. Πολλά εξαρτώνται από την κατάσταση των οστών. Την ταυτότητά του όμως δεν μπορούμε να την έχουμε από τα οστά».
- Με τα νέα ευρήματα πιστεύετε ότι θα μπορέσουμε να προσεγγίσουμε με ακρίβεια το θέμα της χρονολόγησης;
«Το ανθρωπολογικό υλικό δεν μας βοηθάει χρονολογικά. Ο άνθρακας 14 δίνει χρονολογικές αποκλίσεις της τάξεως των 100-150 ετών υπό καλές προϋποθέσεις και έτσι δεν είναι ιδιαίτερα χρήσιμος σε αυτές τις ιστορικές περιόδους, στις οποίες χρονολογούμε με διακύμανση λίγων ετών, όταν τα αρχαιολογικά ευρήματα το επιτρέπουν. Συνήθως βασιζόμαστε στα ευρήματα των κατώτερων στρωμάτων του τάφου, αλλά εδώ, εφόσον έχουμε τόσο εκτεταμένη τυμβωρυχική διαταραχή στις επιχώσεις που εισέρρευσαν στο μνημείο, θα πρέπει να δούμε και τα ευρήματα εξωτερικά του τάφου μέσα στο μπάζωμα του ορύγματος στο οποίο κατασκευάστηκε το μνημείο. Φαίνεται όμως ότι η χρονολόγηση δεν είναι αυτό που απασχολεί την ανασκαφική ομάδα. Όπως έχουν πει δημοσίως, διαθέτουν ευρήματα που τους έχουν επιτρέψει να καταλήξουν. Οψόμεθα».
Πηγή: thetoc.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου