Το Παγγαίο θησαυροφυλάκιο

Κι όμως! Οι Αμερικανοί έφτασαν στην Αμφίπολη πριν από τους αρχαιολόγους! 

Η Αμφίπολη διέθετε νομισματοκοπείο, εργαστήρια χρυσού και νεκροταφεία. 

Η αρχαία «χρυσούπολη» περιέχει περισσότερους από ένα θησαυρούς. Μόνο που μετά τους Ρωμαίους και πολλούς ακόμη και πριν τους Ελληνες αρχαιολόγους έφτασαν εδώ πρώτοι οι Αμερικανοί!  

Οι  αρχαιοκάπηλοι την ήξεραν από παλιά και ήταν οι πρώτοι που διάβαζαν Ιστορία. Παρ' ότι πολλοί πλούτισαν από την πόλη των Εννέα Οδών, φαίνεται πως πέρα από το αν υπάρχει και τίνος ένας βασιλικός τάφος διαθέτει πολλούς ακόμα θησαυρούς δίπλα στα κόκαλα των άπειρων επίδοξων κατακτητών της

Η «χρυσή πόλη» με το νομισματοκοπείο

Η Αμφίπολη συνδέεται με τον Μέγα Αλέξανδρο με έναν ιδιαίτερο συμβολισμό. Είναι η πόλη από την οποία απέπλευσε ο στόλος του για την Ασία. Ο Διόδωρος ο Σικελιώτης θα αναφέρει πως εκτός από αυτό τον συναισθηματικό δεσμό ο στρατηλάτης είχε σκοπό να φτιάξει εκεί ένα ναό, στην πόλη από όπου ξεκίνησε την εκστρατεία του. Η είσοδος του τύμβου που αποκαλύφθηκε στις 8 Αυγούστου 2014 έχει κατεύθυνση προς το σημείο όπου βρίσκονταν τα πλοία προτού αποπλεύσουν για την Ασία.

Η Αμφίπολη είναι η πόλη των Ηδωνών με το όνομα Εννέα Οδοί, πάνω στον Στρυμόνα, όπου οι Πέρσες είχαν θάψει ζωντανά εννέα αγόρια και εννέα κορίτσια. Η πόλη βρίσκεται σε ένα στρατηγικό σημείο που διεκδικούν τόσο οι Πέρσες, όσο και οι Αθηναίοι, οι Θασιώτες, οι Μιλήσιοι, οι Θράκες και οι Μακεδόνες. Ο Αθηναίος Κίμωνας την κατέκτησε με πολιορκία το 469 π.Χ.

Η Μάχη της Αμφίπολης, το 422 π.Χ., στη διάρκεια του Πελοποννησιακού Πολέμου θα φέρει εδώ τους Σπαρτιάτες. Ο στρατηγός Βρασίδας κρύβει το στρατό του πίσω από τα τείχη της και ανοίγει ξαφνικά τις πύλες της, όταν οι Αθηναίοι, υπό τον Κλέωνα, έχουν υποχωρήσει σε φάλαγγα πορείας. Οι νεκροί είναι εξακόσιοι Αθηναίοι και μόνο εννέα Σπαρτιάτες. Ανάμεσά τους ο Κλέωνας και ο Βρασίδας, ο Σπαρτιάτης ηγέτης που μερικοί θέλουν να είναι θαμμένος εδώ.

Ο βασιλιάς της Μακεδονίας Περδίκκας ο Δεύτερος πέρασε με χίλιους άνδρες στο πλευρό των Σπαρτιατών, όταν οι Αθηναίοι συμμάχησαν με τους Θράκες που εισέβαλαν στη Μακεδονία. Η απώλεια της Αμφίπολης, που τους προμήθευε ξυλεία, ήταν μεγάλη για τους Αθηναίους. Το 417 π.Χ. βρίσκει τον Περδίκκα -έπειτα από μια προδοσία των Σπαρτιατών- να αλλάζει για πολλοστή φορά στρατόπεδο και να βοηθά τους Αθηναίους στη νέα επίθεσή της κατά της Αμφίπολης.

Ο θάνατος των δύο στρατηγών, του Κλέωνα και του Βρασίδα, οδήγησε στην εξάχρονη Ειρήνη του Νικία. Ο πάμπλουτος αριστοκράτης συντηρητικός στρατηγός Νικίας, που είχε κληρονομήσει από τον πατέρα του αργυρωρυχεία και χίλιους σκλάβους πέτυχε να ξαναπάρει την Αμφίπολη με αντάλλαγμα την απελευθέρωση Σπαρτιατών αιχμαλώτων, αλλά ο πόλεμος τελικά δεν θα τελείωνε. Ο Νικίας θα εκτελεσθεί μετά την αποτυχία της εκστρατείας στη Σικελία με την οποία διαφωνούσε.

Ο Θουκυδίδης αναφέρει πως η πόλη κατείχε μια ελκυστική θέση τόσο στη θάλασσα όσο και στην ενδοχώρα. Ο ίδιος ο ιστορικός, που διοικούσε μια αθηναϊκή μοίρα στη Θάσο, κατείχε περιουσιακά στοιχεία στα χρυσωρυχεία στο Παγγαίο. Εκεί στο κτήμα του θα μείνει εξόριστος για είκοσι χρόνια. Στη Σκαπτή ύλη, στο όρος Παγγαίο, η ελληνική ιστορία θα αποκτήσει τον πρώτο δημοσιογράφο. Από αυτόν θα μάθουμε πως την εποχή της εκστρατείας του Βρασίδα η γέφυρα του Στρυμόνα βρισκόταν στην ίδια θέση που είναι και σήμερα.

Ο πλούτος ελκύει

Μισό αιώνα αργότερα, το 368 π.Χ., οι Αμφιπολίτες βρίσκονται με το Κοινό της Χαλκιδικής, τους Θηβαίους και τους Μακεδόνες απέναντι στους Αθηναίους που έστειλαν στόλο να καταλάβει την πόλη τους. Το 359 π.Χ. ο Φίλιππος προσπαθεί να καταλάβει την πόλη και οι Αμφιπολίτες στρέφονται στους Αθηναίους για βοήθεια. Ο Φίλιππος τούς πείθει να μην εμπλακούν, και η πόλη θα μείνει στα χέρια του ώς το 168 π.Χ., που έρχονται οι Ρωμαίοι. Είχε γίνει ήδη η πόλη με το μακεδονικό νομισματοκοπείο. Είναι και η πόλη από όπου θα αποπλεύσει ο στόλος του Αλεξάνδρου, στην οποία θα σφαγούν η Ρωξάνη και ο γιος της ο Αλέξανδρος ο Τέταρτος.

Ο Ρωμαίος στρατηγός Αιμίλιος Παύλος θα την κάνει πρωτεύουσά του με θυσίες στους θεούς, καθώς βρίσκεται στην αρχαία οδό Εγνατία. Η Αμφιπος, όπως λεγόταν το 535 μ.Χ., θα ονομασθεί Ποπολία και ύστερα Χρυσόπολη. Το 1341 ξαναχτίζεται ύστερα από μια μεγάλη καταστροφή από τον αυτοκράτορα Ανδρόνικο, αλλά έπειτα από νέα καταστροφή ερημώνει.

Το ενδιαφέρον των Αθηναίων είχε τραβήξει ο χρυσός και ο άργυρος του Παγγαίου που βρίσκεται κοντά της. Οι τότε «ιμπεριαλιστές» κατέλαβαν το 465 π.Χ. τα προσοδοφόρα χρυσωρυχεία.

Ουσιαστικά, η Αμφίπολη ήταν μια αθηναϊκή βάση. Οι Σπαρτιάτες δεν παρέδωσαν την πόλη ποτέ, παρά την Ειρήνη του Νικία, ώσπου ο Πελοποννησιακός Πόλεμος ξανάρχισε. Οι Αθηναίοι θα επιχειρήσουν να την ανακαταλάβουν το 358 π.Χ., αλλά δεν θα μπορέσουν. Ο Φίλιππος μετέφερε εκεί εποίκους για να αλλάξει τη σύσταση του πληθυσμού, που φυσικά ήταν εχθρικός σε κάθε ηγεμονία.

Τρεις ναύαρχοι συνδέονται με την Αμφίπολη. Ο Ανδροσθένης, ο Λαομέδοντας -που γεννήθηκαν εδώ-, και ο Νέαρχος, που γεννήθηκε ή εξορίστηκε εδώ. Η ερήμωση της πόλης τον 8ο αιώνα συνδέεται με τις επιδρομές των Σλάβων. Είναι πιθανόν οι αρχαίοι ναοί να είχαν καταστραφεί από τους χριστιανούς αυτοκράτορες που έθεσαν τους «εθνικούς» σε διωγμό με εξορίες, βασανιστήρια και αποκεφαλισμούς από την εποχή του Μεγάλου Θεοδοσίου ώς τον Ιουστινιανό.

Οι ανασκαφές αποκάλυψαν βυζαντινές εκκλησίες, όταν μετά, στον Πρώτο Βαλκανικό Πόλεμο, οι Ελληνες στρατιώτες της Πρώτης και Τρίτης Μεραρχίας εξεπλάγησαν από τα μάρμαρα που έβρισκαν ανάμεσα σε θάμνους στη δυτική όχθη του Στρυμόνα.

Οι πρώτες ανασκαφές, το 1913, έφεραν στο φως τον μαρμάρινο Λέοντα, ένα μνημείο προς τιμήν του στρατηγού Λαομέδοντα από τη Λέσβο που είχε εγκατασταθεί εδώ. Η εταιρεία Γιούλεν, όταν θα αρχίσει τα έργα για την αποξήρανση του Στρυμόνα, θα βρει την αρχαία γέφυρα.

Ενας Αμερικανός διπλωμάτης και διανοούμενος στην περιοχή

ΟΛίνκολν Μακ Βι το 1933, πρέσβης των ΗΠΑ στην Ελλάδα, αρχαιολόγος και επιχειρηματίας που μιλά αρχαία ελληνικά, θα δείξει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την Ελλάδα και τα αρχαία της. Κατά την παραμονή του στην Ελλάδα παρακολουθούσε τις αρχαιολογικές ανασκαφές της Αμερικανικής Σχολής στην Ακρόπολη. Αυτός θα πρωτοστατήσει στο να βρεθούν χορηγοί για την αναστήλωση του Λέοντα της Αμφίπολης, που βρέθηκε κομματιασμένος.

Ο ταγματάρχης Λίνκολν Μακ Βι έφτασε στην Ελλάδα το 1933, απεσταλμένος του προέδρου Ρούσβελτ. Μιλούσε αρχαία ελληνικά και λατινικά και ήταν φιλέλληνας. Η γυναίκα του Μάργκαρετ Τσάρλτον Λουίς ήταν κόρη γλωσσολόγου και η ίδια είχε μελετήσει αρχαίες γλώσσες συνοδεύοντας τους γονείς της σε όλο τον κόσμο. Ο Μακ Βι θα αναλάβει τα καθήκοντά ως του ως πρέσβης στην Αθήνα με ομιλία σε άπταιστα αρχαία ελληνικά. Θα μείνει στην Ελλάδα ώς τις 5 Ιουνίου 1941, όταν ο γερμανικός στρατός φέρνει μια νέα κατάκτηση για την περήφανη χώρα και τους αρχαιολογικούς θησαυρούς της. Μετά την Ισλανδία και τη Νότια Αφρική ο Μακ Βι αναλαμβάνει τις σχέσεις με την εξόριστη ελληνική κυβέρνηση στο Κάιρο, και με την απελευθέρωση επιστρέφει στην Αθήνα στις 27 Οκτωβρίου 1944.

Το 1947, ο Αμερικανός πρέσβης σε ένα μυστικό έγγραφο προς τον ίδιο τον Ρούσβελτ διαμορφώνει αυτό που ονομάστηκε Δόγμα Τρούμαν και αποβλέπει στην απόκρουση του σοβιετικού κινδύνου με οικονομική και στρατιωτική βοήθεια στην Ελλάδα και την Τουρκία. Ο Μακ Βι έχει ανασκάψει την Ακρόπολη και βοηθά το Αρχαιολογικό Μουσείο της Ακρόπολης, όταν γράφει με τη γυναίκα του το βιβλίο για παιδιά «Ταξίδι στην Ελλάδα».

Οι έρευνες στην Αμφίπολη είχαν φέρει στο φως πολλές επιτύμβιες στήλες, αναθηματικά ανάγλυφα και αγάλματα, όπως και χρυσά κοσμήματα στους τάφους. Τα πολλά αγγεία που βρέθηκαν έδειχναν πως η «χρυσόπολη» δίπλα στα χρυσωρυχεία του Παγγαίου είχε έντονη εμπορική κίνηση. Μαζί με τμήματα των αρχαίων τειχών αποκαλύφτηκε και το ιερό της μούσας Κλειούς.

Τα σπίτια της Ελληνιστικής και Ρωμαϊκής εποχής ήταν γεμάτα μικρούς και μεγάλους θησαυρούς στους οποίους έφτασαν πριν τους αρχαιολόγους ανά τους αιώνες αρχαιοκάπηλοι και τυμβωρύχοι, αλλά πολλά ευρήματα υπάρχουν σήμερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Αμφίπολης. 

Τα ίχνη λιθοδομής στο λόφο Καστά οδήγησαν το 1953 στην πρώτη τομή από κατοίκους της περιοχής. 

Η επίσημη ανασκαφή θα αρχίσει έντεκα χρόνια αργότερα, όταν το 1964, με επικεφαλής τον αρχαιολόγο Λαζαρίδη, ανακαλύφθηκε ένα τετράπλευρο οικοδόμημα, με μήκος πλευράς 10 μέτρα και ύψος 5 μέτρα.

Ο ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΟΣ Δ. ΛΑΖΑΡΙΔΗΣ

Τάφος, μνημείο, ηρώον, ή κενοτάφιον;

Αυτό που εντυπωσιάζει στο ταφικό μνημείο προς το παρόν είναι το μέγεθός του. Ενα πρώτο ερώτημα που απασχολεί τους αρχαιολόγους και ιστορικούς είναι αν ο περίβολος και ο τάφος ανήκουν στην ίδια εποχή. Αν και πολλοί εστιάζουν στην εποχή μεταξύ 325 έως 300 π.Χ., το ταφικό μνημείο θα μπορούσε να χρονολογηθεί στο τέλος του 4ου αι. π.Χ. ώς τα μέσα του 3ου αι. π.Χ.

Ο αρχαιολόγος Δημ. ΛαζαρίδηςΗ βεβαιότητα πως πρόκειται για μακεδονικό τάφο απειλείται από διάφορες υποψίες πως μπορεί να μην είναι καν τάφος, αλλά κενοτάφιο. Ξαφνικά μερικοί εντοπίζουν αιγυπτιακές επιρροές. Οι δυο ή τρεις χώροι δεν σημαίνει απαραίτητα ότι πρόκειται για ταφή περισσοτέρων του ενός ατόμων, γιατί μπορεί να είναι χώροι για κτερίσματα. Οι Σφίγγες στην είσοδο δεν σημαίνουν απαραίτητα πως ο νεκρός είναι άνδρας.

Ο Δεινοκράτης που φαίνεται να ρυμοτόμησε την Αλεξάνδρεια και ανακατασκεύασε το ναό της Αρτέμιδας στην Εφεσο, ένα από τα επτά θαύματα του αρχαίου κόσμου, μπορεί να σχεδίασε αυτόν τον τάφο, που πολλοί θέλουν να είναι του Αλεξάνδρου.

Οι τεχνητοί λόφοι, το μέγεθος του έργου, το κτίσιμό του σε περιοχή με άλλα νεκροταφεία δείχνουν -κατά πολλούς- πως ο άνθρωπος που έκτισε είχε χρόνο και χρήματα, ήταν δηλαδή στην εξουσία όταν έδωσε τη διαταγή για ένα τόσο μεγάλο μνημείο που υπερβαίνει σε μέγεθος αυτό του Φιλίππου.

Ηλεκτρονική αναπαράσταση του τύμβουΟσοι αμφισβητούν πως ο τάφος που βρέθηκε στη Βεργίνα είναι ο τάφος του Φιλίππου ποντάρουν πως είναι ο δικός του τάφος. Μερικοί μιλάνε και για δεύτερο ταφικό μνημείο.

Οι οπές στους τοίχους που εντοπίστηκαν προ ημερών μαζί με την άμμο που καλύπτει τους θαλάμους είναι μια πρακτική που συναντάται στην Αίγυπτο. Οι Αιγύπτιοι προστάτευαν έτσι τους τάφους από τους τυμβωρύχους. Αυτό σημαίνει πως ο κατασκευαστής γνώριζε την Αίγυπτο ή είχε κάποια σχέση με την Αίγυπτο. Η αποκάλυψη αυτή αναπτερώνει τις ελπίδες όσων θέλουν να ανήκει ο τάφος στον Μέγα Αλέξανδρο.

Το σώμα του πρόωρα χαμένου με έναν τρόπο ανεξήγητο στρατηλάτη ταριχεύτηκε και τοποθετήθηκε σε χρυσή λάρνακα. Φαίνεται πως ο Πτολεμαίος «έκλεψε» τη σορό και τη μετέφερε στην Αλεξάνδρεια, αλλά ο τάφος του δεν έχει ακόμη βρεθεί.

Ο ιστορικός Σαράντος Καργάκος θεωρεί ότι η Ολυμπιάδα θα έκανε τα αδύνατα δυνατά για να μεταφέρει τα λείψανα του γιου της στη Μακεδονία. Ο Λέων παραπέμπει κατά τη γνώμη του, στη σορό του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Οι Ρωμαίοι θα προσκυνήσουν ένα υποκατάστατο τάφου.

Η σχέση του στρατηλάτη με την Αίγυπτο δεν είναι μόνο το ότι αναγορεύτηκε γιος του Αμμονα. 

Ο Αλέξανδρος ήταν γιος Φαραώ, αφού δεν ήταν γνήσιος γιος του Φιλίππου. Η Ολυμπιάδα τον συνέλαβε στα Καβείρεια Μυστήρια με έναν Αιγύπτιο ιερέα -στη διάρκεια θρησκευτικής τελετής. Ενα σύγγραμμα του Καλλισθένη -το «Μυθιστόρημα του Αλέξανδρου»- είχε αποκαλύψει πως ο αληθινός πατέρας του Αλεξάνδρου είναι ο Αιγύπτιος Φαραώ Ντεκτανεβώ, μάγος-ιερέας που όντως έφυγε από την Αίγυπτο και συνάντησε την Ολυμπιάδα μεταμφιεσμένος σε θεό. Η λεπτομέρεια αυτή επαναφέρει την ιδέα ότι ο τάφος έγινε από τον Δεινοκράτη που γνώριζε τις τεχνικές των Αιγυπτίων.

Ο τάφος έχει έκταση είκοσι στρέμματα και χρειάστηκε δυόμισι χιλιάδες κυβικά μαρμάρου. 

Μάλλον είναι πολλά για έναν στρατηγό. Το ενδιαφέρον στρέφεται πλέον στους ρόδακες και τους κίονες που παραπέμπουν σε μνημείο με ιδιαίτερη σημασία. 

Το μόνο βέβαιο είναι πως τα μυστήρια θα παραμείνουν και μετά το τέλος της ανασκαφής, αν δεν γίνουν περισσότερα.

Του Νίκου Λακόπουλου

enet.gr