Κανένα ίσως άλογο στην ιστορία δεν είχε την τύχη της επωνυμίας του Βουκεφάλα, του μοναδικού ίσως αλόγου που μοιράστηκε ένα μέρος από τη δόξα του αναβάτη του, ακολουθώντας και εισπράττοντας, ταυτόχρονα, την εξέλιξη της μορφής του Αλεξάνδρου από ιστορική σε μυθική, και τη μετατροπή της εκστρατείας του από συγκροτημένη χρονική αλληλουχία γεγονότων σε υπερφυσική περιήγηση στον κόσμο των θαυμάτων.
Kαβάλα στον Bουκεφάλα, ο aλέξανδρος εφορμά κατά του Δαρείου στη μάχη της Iσσού. Λεπτομέρεια από το περίφημο ψηφιδωτό στην Πομπηία («Oικία του Φούνου»), 2ος -1ος αι. π.X., αντίγραφο ζωγραφικού έργου του 4ου αι. π.X. Nάπολη, aρχαιολογικό Mουσείο. Πρόκειται για την αυθεντικότερη μάλλον απεικόνιση του αγαπημένου αλόγου του aλέξανδρου |
Για τον Βουκεφάλα και τη μετέπειτα σχέση του με τον Αλέξανδρο, διαφωτιστικά είναι τα λιγοστά που αναφέρει ο Αρριανός (Αλεξάνδρου Ανάβασις, V. 19) με αφορμή τη μάχη στον Υδάσπη ποταμό, στα 327 π.Χ.: «Μετά τη νίκη του εναντίον των Ινδών, ο Αλέξανδρος ίδρυσε δύο πόλεις. Τη μια, στη θέση της μάχης, την ονόμασε Νίκαια, σε ανάμνηση της νίκης του. Την άλλη, στο σημείο που επρόκειτο να διασχίσει τον Υδάσπη, Βουκεφάλεια, στη μνήμη του αλόγου του, που πέθανε εκεί, όχι επειδή πληγώθηκε στη μάχη, αλλά από την κούραση και τα χρόνια. Ο Βουκεφάλας ήταν κιόλας τριάντα χρόνων και εξαντλημένος. Είχε μοιραστεί με τον Αλέξανδρο πολλές δυσκολίες και είχε αντιμετωπίσει μαζί του πολλούς κινδύνους για πολλά χρόνια. Κανένας δεν είχε καταφέρει όλα αυτά τα χρόνια να τον ιππεύσει, εκτός από τον ίδιο τον Αλέξανδρο. Μεγαλύτερος από το φυσιολογικό και γεμάτος σφρίγος, είχε χαραγμένη επάνω του, σημάδι να τον διακρίνει, μια κεφαλή βοδιού, και μερικοί πιστεύουν πως γι' αυτό τον ονόμασαν Βουκεφάλα. Αλλοι όμως λένε πως ήταν μαύρος και είχε στο μέτωπό του ένα σημάδι που έμοιαζε πολύ με κεφάλι βοδιού. Στη χώρα των Οξιανών, το άλογο εξαφανίστηκε και ο Αλέξανδρος απείλησε πως θα σκοτώσει όλους τους κατοίκους της αν δεν του φέρουν πίσω το άλογό του, με αποτέλεσμα να του επιστραφεί αμέσως. Τόσο μεγάλη ήταν η αγάπη που είχε ο Αλέξανδρος στο άλογό του και τόσο μεγάλος ο φόβος που ενέπνεε στους βαρβάρους».
Tο όνομα Bουκεφάλας
Βυζαντινοί σχολιαστές αρχαίων κειμένων αναφέρουν τη χρήση του όρου «βουκέφαλος» για τη δήλωση μιας συγκεκριμένης θεσσαλικής ράτσας αλόγων που είχαν για σφραγίδα τους ένα κεφάλι βοδιού. Αυτήν την παράδοση ακολουθούν οι πηγές, που αναφέρουν πως ο Βουκεφάλας είχε χαραγμένο στον μηρό του ένα κεφάλι βοδιού, και αυτή η ερμηνεία του ονόματος φαίνεται, επομένως, η πιο πιθανή. Η εναλλακτική προέλευση του ονόματος Βουκεφάλας από ένα λευκό σημάδι όμοιο με κεφαλή βοδιού που είχε εκ γενετής στο μέτωπό του, όπως αναφέρει ο Αρριανός, δεν πιστοποιείται στις λιγοστές απεικονίσεις του, οι οποίες ανάγονται στα χρόνια του Αλεξάνδρου.
Τον Βουκεφάλα θα πρέπει να αναγνωρίσουμε στο χάλκινο αγαλμάτιο που αναπαριστά τον έφιππο Αλέξανδρο σε δράση. Πιστεύεται πως αναπαράγει τμήμα ενός μεγάλου συνόλου χάλκινων έργων του Λυσίππου, το οποίο αφιέρωσε ο aλέξανδρος στο Ιερό του Δία στο Δίον, μετά τη νίκη του στον Γρανικό. Φλωρεντία, aρχαιολογικό Mουσείο. |
Ως ίππος ήν ατίθασσος ανθρώπους κατεσθίων.
Μόνω δε Μακεδόνι υπείκων Αλεξάνδρω
Την Βουκεφάλα κλήσιν δε τοιουτοτρόπως έσχε.
Βοός ως έχων κεφαλήν εν τω μηρώ σφραγίδα,
Ού μην βοός εκέκτητο ή κεφαλήν ή κέρας».
Εκτός από τον Πλούταρχο, που μας πληροφορεί πως ο Βουκεφάλας ήταν από τη Θεσσαλία και αγοράστηκε από τον Φίλιππο μετά την πετυχημένη προσπάθεια του νεαρού διαδόχου του να τον τιθασεύσει, μεταγενέστερη πηγή αναφέρει πως ο Βουκεφάλας ήταν από την Καππαδοκία και δόθηκε δώρο στον Φίλιππο όταν ο Αλέξανδρος ήταν περίπου δώδεκα χρόνων. Η καππαδοκική καταγωγή του Βουκεφάλα αναφέρεται σε μια ακόμη πηγή, που λέει ότι ο Δημάρατος από την Κόρινθο έδωσε στον Αλέξανδρο «Βουκέφαλον ίππον. Καππάδοξ δε ην».Η μυθοπλαστική λογική που διέπει όλες τις μη ιστορικές αναφορές στον Αλέξανδρο είχε επίδραση και στον Βουκεφάλα. Tα θρυλούμενα πως γεννήθηκε από την ένωση ελέφαντα με καμήλα δρομάδα, ή αλόγου και γρύπα, δεν μπορούν βεβαίως να θεωρηθούν παρά μόνο μέσα από το σκοτεινό πρίσμα της μεσαιωνικής Ευρώπης.Η στενή σχέση του Βουκεφάλα με τον Αλέξανδρο, σε συνδυασμό με την πληροφορία του Αρριανού πως το άλογο πέθανε στα τριάντα του χρόνια, επέτρεψαν αρχικώς συνειρμικούς συσχετισμούς με τον θάνατο του Αλεξάνδρου στα τριάντα τρία του χρόνια. Εν τούτοις, είναι δύσκολο να αποδεχτούμε πως ο Βουκεφάλας ήταν κιόλας δεκατριών ή δεκατεσσάρων χρόνων όταν τον τιθάσευσε ο Αλέξανδρος. Είναι πιθανότερο πως το άλογο που γνώρισε ο Αλέξανδρος στη Μακεδονία και πήρε μαζί του στην Ασία δεν ήταν παραπάνω από τριών ή τεσσάρων χρόνων, αν όχι λιγότερο.Ακόμη πιο έντονη είναι η προσπάθεια συσχετισμού ιππέα και αναβάτη στην αραβική εκδοχή του Mυθιστορήματος του Αλεξάνδρου, όπως διασώθηκε στην αιθιοπική παραλλαγή του, από την οποία προκύπτει πως σχεδόν ταυτόχρονα με τη σύλληψη του Αλεξάνδρου, από το σμίξιμο της Ολυμπιάδας με τον αετό, λιοντάρι και δράκοντα Νεκτανεβώ, μια από τις φοράδες του βασιλιά Φιλίππου συνέλαβε τον Βουκεφάλα, πίνοντας νερό από την πηγή που λούστηκε ο Νεκτανεβώ όταν άφησε την Ολυμπιάδα.Οι τερατικές μορφές του αλόγου και του αναβάτη του, όπως αποτυπώθηκαν με αφορμή το ψευδοκαλλισθένειο μυθιστόρημα και τις μεταγενέστερες μεταφράσεις, παραλλαγές ή διασκευές του, δεν είναι δυνατό να συμβάλουν στη γνώση μας για τον Βουκεφάλα της ιστορίας. Ούτε βεβαίως είναι εφικτό, στα περιορισμένα όρια του κειμένου αυτού, να περιλάβουμε τους τρόπους με τους οποίους εικονίστηκε το άλογο του Αλεξάνδρου στην τέχνη της Ευρώπης ή της Ανατολής. Αν θέλουμε να απαλλάξουμε τον Βουκεφάλα από τις μεταπλάσεις τις οποίες δέχτηκε στη διάρκεια της μακρόχρονης επίδρασης που είχε η εκστρατεία του Αλεξάνδρου στη λογοτεχνία, την τέχνη και τη λαϊκή συνείδηση, πρέπει να περιοριστούμε στις λιγοστές απεικονίσεις του έφιππου Αλέξανδρου που ανάγονται στα χρόνια της ιστορικής δράσης του, ή αντανακλούν απεικονίσεις του που χρονικά σχετίζονται με αυτήν.
Απεικονίσεις
Αν δεχτούμε πως ο Αλέξανδρος ήταν περίπου δωδεκαετής όταν απέκτησε τον Βουκεφάλα, είναι πολύ πιθανό πως στην εντυπωσιακή τοιχογραφία με το κυνήγι που διατηρείται στην πρόσοψη του τάφου του Φιλίππου στη Βεργίνα θα πρέπει να αναγνωρίσουμε στο άλογο του νεαρού ιππέα που εικονίζεται στο κέντρο της παράστασης, την παλαιότερη προφανώς απεικόνιση του Βουκεφάλα.
Eφιππος ο aλέξανδρος εισέρχεται στην Iνδία για να συναντήσει τον βασιλιά Πώρο. aπό το «Mυθιστόρημα του aλέξανδρου», 14ος αι. Eλληνικό Iνστιτούτο Bυζαντινών και Mεταβυζαντινών Σπουδών, Bενετία |
theseus-aegean.blogspot.com
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου