Η παιδεία των Ελλήνων στη Μακεδονία το 1886

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

         Η Παιδεία, υπήρξε πάντα ο μεγάλος στόχος και μια από τις εθνικές προτεραιότητες των αλύτρωτων Ελλήνων, κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας.

         Από το λεγόμενο «Κρυφό Σχολειό» των μικρών χωριών, έως τα ονομαστά εκπαιδευτήρια των μεγάλων κέντρων του Ελληνισμού (Θεσσαλονίκη, Σμύρνη, Αδριανούπολη, Φιλιππούπολη, Ιωάννινα κ.λπ.), οι Έλληνες υπηρέτησαν την ιδέα της εκπαίδευσης με ποικίλους τρόπους, ειδικά μάλιστα από την εποχή των Τανζιμάτ, δηλαδή των εκτεταμένων μεταρρυθμίσεων, που επέβαλαν οι Μεγάλες Δυνάμεις στην Οθωμανική Αυτοκρατορία του 19^ου αιώνα. Τα Τανζιμάτ υπήρξαν η μεγάλη ελπίδα των υπόδουλων λαών, αλλά δεν απέδωσαν συνολικά, τα αναμενόμενα, κυρίως λόγω της διολίσθησης των Σουλτάνων, αλλά και του κατεστημένου της Τουρκίας προς τον αυταρχισμό.

         Εκείνη την εποχή, άρχισαν να δραστηριοποιούνται διάφοροι φιλεκπαιδευτικοί σύλλογοι, που δρούσαν έξω από τα όρια του νεοπαγούς ελληνικού κράτους, ωθώντας τον υπόδουλο Ελληνισμό προς την κατεύθυνση της Παιδείας. Οι σύλλογοι αυτοί, αλλά και η φιλογένεια των κατοίκων υποκατέστησαν στις αλύτρωτες περιοχές το αδύναμο ελληνικό κράτος. Ηγετικό ρόλο στην Παιδεία των αλύτρωτων Ελλήνων, κατείχε τότε το Οικουμενικό Πατριαρχείο.

          Είναι χαρακτηριστική μια στατιστική της εκπαιδευτικής κίνησης στη Μακεδονία κατά το έτος 1886. Η στατιστική αυτή είχε δημοσιευθεί στο Ημερολόγιο του Σκόκου, του 1887 και μας δίνει μια εικόνα της αγάπης των υπόδουλων Ελλήνων προς τα γράμματα.

                         *Η Θεσσαλονίκη του παρελθόντος

       Σύμφωνα με αυτή τη στατιστική στο σαντζάκια της Θεσσαλονίκης υπήρχαν 271 εκπαιδευτήρια με 15.837 μαθητές. Επρόκειτο για 1 διδασκαλείο, 1 γυμνάσιο, 7 ημιγυμνάσια, 8 ελληνικά σχολεία, 103 δημοτικά σχολεία, 195 γραμματοδιδασκαλεία, 34 νηπιαγωγεία και 12 παρθεναγωγεία.

        Στο σαντζάκι των Σερρών 160 σχολεία με 7.479 μαθητές. Δηλαδή 1 διδασκαλείο, 1 γυμνάσιο, 17 ελληνικά σχολεία, 64 δημοτικά σχολεία, 45 γραμματοδιδασκαλεία, 16 νηπιαγωγεία και 16 παρθεναγωγεία.

                                  *Η Δράμα της Οθωμανικής εποχής

            Στα σαντζάκια της Δράμας και Καβάλας υπήρχαν 81 σχολεία με 3.797 μαθητές. Ειδικότερα λειτουργούσαν το 1886 12 ελληνικά σχολεία, 44 δημοτικά σχολεία, 5 γραμματοδιδασκαλεία, 15 νηπιαγωγεία και 5 παρθεναγωγεία.

            Στο σαντζάκι  των Βιτωλίων (Μοναστήρι) λειτουργούσαν 158 εκπαιδευτήρια στα οποία φοιτούσαν 9.651 μαθητές. Υπήρχαν εκεί, που ήταν σημαντικό κέντρο του Ελληνισμού 1 διδασκαλείο, 1 γυμνάσιο, 4 ημιγυμνάσια, 14 ελληνικά σχολεία, 31 δημοτικά σχολεία, 73 γραμματοδιδασκαλεία, 18 νηπιαγωγεία, 12 παρθεναγωγεία και 1 ιερατική σχολή.

            Στα σαντζάκια Κορυτσάς- Καστοριάς παρείχαν παιδεία 181 σχολεία με 8.071 μαθητές. Αναλυτικά, λειτουργούσαν εκεί το 1886, 2 ημιγυμνάσια, 9 ελληνικά σχολεία, 41 δημοτικά σχολεία, 103 γραμματοδιδασκαλεία, 13 νηπιαγωγεία και 13 παρθεναγωγεία.

*Ελληνικό σχολείο των Σκοπίων, μεταγενέστερο του 1886.

            Στο σαντζάκι των Σκοπίων (Σκοπείων τα έγραφαν τότε...) λειτουργούσαν 9 σχολεία με 379 μαθητές. Υπήρχαν εκεί το 1886, δύο ελληνικά σχολεία, 3 δημοτικά σχολεία, 2 νηπιαγωγεία και 2 παρθεναγωγεία.

            Συνολικά δηλαδή στη Μακεδονία το 1886, λειτουργούσαν 857 εκπαιδευτήρια με σύνολο 45.242 μαθητές.

        Συνοπτικός πίνακας από το Ημερολόγιο του Σκόκου (1887)

           Για την αξία της παιδείας των αλύτρωτων αξίζει να αναφέρουμε ότι έως τον 19ο αιώνα, υπήρχαν πολλοί Έλληνες, που ήξεραν ανάγνωση και γραφή στη γλώσσα τους, έστω και με τα ελάχιστα «κολλυβογράμματα» ενώ, αντίθετα, ήταν σπάνιο να βρεθεί Τούρκος, πέραν των αξιωματούχων της Οθωμανικής ελίτ, που να ήταν εγγράμματος.
Αξίζει να τονίσουμε ότι η ύπαρξη ποικίλων ελληνικών σχολείων στη Μακεδονία,σε χαλεπούς καιρούς αποτέλεσε αναμφισβήτητα το ουσιωδέστερο τεκμήριο για την υπεροχή του ελληνικού στοιχείου και πολιτισμού, διαχρονικά.