Ιερό σύκο: Το δώρο της θεάς Δήμητρας στον Φύταλο

Υπάρχει ένας καρπός που συνοδεύει εδώ και αιώνες την διατροφή των Ελλήνων.  Το δέντρο που μας δίνει αυτόν τον καρπό,  φυτρώνει στην ελληνική ύπαιθρο ακόμα και στα πιο αφιλόξενα χώματα.
Έχει συνδεθεί με θεούς και θεές, με βασιλιάδες και με θνητούς. Ακόμα και με "προδότες"  και με "πρωτόπλαστους". Είναι το σύκο. Ποιος ο μύθος και ποια η Ιστορία πίσω από αυτό; Ας πάμε να ξετυλίξουμε το κουβάρι.
  Στην ελληνική μυθολογία, και ειδικότερα στην τοπική μυθολογική παράδοση της Αττικής, με το όνομα Φύταλος είναι γνωστός ένας Αττικός ήρωας, που έγινε ο γενάρχης του αττικού γένους των Φυταλιδών. Ανάμεσα στους πολλούς που δέχθηκαν την περιπλανώμενη θεά Δήμητρα, η οποία έψαχνε απεγνωσμένα την Κόρη της Περσεφόνη, ήταν και ο Φύταλος που κατοικούσε κατά μήκος του Κηφισού, στον δρόμο προς την Ελευσίνα. Στον Φύταλο, το όνομα του οποίου παραπέμπει σε δενδροφυτείες, η θεά της γεωργίας, η Δήμητρα, δίδαξε για πρώτη φορά την καλλιέργεια της συκιάς σε ανταπόδοση της φιλοξενίας που της είχε προσφέρει όταν αυτή αναζητούσε την κόρη της.
   Τον Φύταλο  τον τιμούσαν και στην Ελευσίνα. Η πομπή των Ελευσίνιων μυστηρίων, που ξεκινούσε από την Αθήνα προς την Ελευσίνα, σταματούσε πάντα να αναπαυθεί στην τοποθεσία που ονομαζόταν "Ιερή Συκιά", όπου υπήρχε ακόμα εκείνο το πρώτο δέντρο που είχε χαρίσει η Δήμητρα, κάτω από μία κεραμιδένια στέγη και την οποία οι Ελευσίνιοι ιερείς είχαν την φροντίδα να επισκευάζουν κάθε τόσο. Ο δε τάφος του βρισκόταν επίσης πάνω στον δρόμο Αθηνών-Ελευσίνας με σχετικό τετράστιχο επίγραμμα που διασώζει ο Παυσανίας (Α΄ 37, 2-4) :
"Ήρωας και βασιλιάς, ο Φύταλος δέχθηκε εδώ την μεγαλόπρεπη Δήμητρα, όταν για πρώτη φορά εκείνη έκανε να φανεί το πρώτο φθινοπωρινό φρούτο, που η γενιά των ανθρώπων ονομάζει "ιερό σύκο".

  Η μυθολογία συνδέει επίσης το δέντρο και με την Θεά Αθηνά, η οποία λέγεται πως αυτή δώρισε το πολύτιμο αυτό φυτό στους Αθηναίους όταν η πόλη  θρηνούσε  την αρπαγή  της Περσεφόνης από τον Πλούτωνα. Άλλες μυθολογικές αναφορές θέλουν το δέντρο αυτό να αποτελεί την τελευταία μορφή του Συκέα, του μοναδικού Τιτάνα που επέζησε από τη Τιτανομαχία και μεταμορφώθηκε για να γλυτώσει από την οργή του Δία.
Στην Αθήνα, πάντως, το σύκο εθεωρείτο όχι μόνο ιερό αλλά και πολύτιμο για την υγεία φρούτο και ήταν αναμφισβήτητα συνδεδεμένο με τη μάχη, αφού όπως αναφέρεται σε πηγές, οι πελταστές (στρατιώτες με ελαφρύ οπλισμό) που περπατούσαν 10-15 παρασάγγες την ημέρα (1 παρασάγγης = 5,5 χιλιόμε­τρα) κουβαλούσαν, μαζί με την ασπίδα, την περικεφαλαία και το δόρυ, οπωσδήποτε αποξηραμένα σύκα μαζί τους. Τα εκτιμούσαν τόσο, ώστε απαγόρευαν την εξαγωγή τους. Την εποχή εκείνη ο επ'αμοιβή καταδίδων τον παρανόμως εξάγοντα σύκα, ονομαζόταν συκοφάντης. Αργότερα επειδή γίνονταν ψευδείς καταγγελίες για τα χρήματα και μόνο, η λέξη απέκτησε το νόημα που έχει σήμερα. Είναι αυτός που εν γνώσει του εξαπολύει μια ψευδή κατηγορία εναντίον κάποιου.
  Σήμερα αμφισβητείται η φημολογούμενη ως ασιατική καταγωγή της συκιάς, επειδή κατά τον Ηρόδοτο, δεν καλλιεργούνταν ούτε στη Λυδία ούτε στην Περσία. Ο ιστορικός της αρχαιότητας αναφέρει μάλιστα ότι βασικός λόγος της εκστρατείας του βασιλιά της Περσίας Ξέρξη, ήταν η κατάκτηση της Αττικής, και πάρθηκε όταν δοκίμασε για πρώτη φορά ξερά σύκα από την Αθήνα. ώστε να έχει την δυνατότητα να τρώει όχι μόνο αποξηραμένα αλλά και νωπά σύκα.

Φύλλο συκιάς από την Κάμειρο Ρόδου, 500-480 π.Χ.

Όσο θρεπτικό άλλο τόσο συμβολικό είναι το σύκο. Γεμάτο με όλους αυτούς τους μικροσκοπικούς σπόρους, κατέληξε να συμβολίζει την γονιμότητα και την ευημερία, την ενότητα και την γνώση. Ο παχύρρευστος λευκός οπός του χύνεται σιγά-σιγά αποκτώντας σεξουαλικές προεκτάσεις με αναφορά τόσο στο ανδρικό σπέρμα όσο και στο μητρικό γάλα. Κάτω από μια συκιά, ήταν που βύζαινε και η λύκαινα το Ρώμο και το Ρωμύλο. Και κατά τον Όμηρο, ο Λαέρτης αναγνώρισε τον Οδυσσέα επειδή αυτός του υπενθύμισε που είχε φυτέψει τις σαράντα συκιές που του είχε δωρίσει.
Αυτός ο καρπός που συμβόλιζε την γονιμότητα όπως είπαμε, έδωσε και το προσωνύμιο του θεού Διονύσου, Συκίτης και έγινε το ιερό δέντρο της θεάς Ήρας.

  Σε μια άλλη μυθολογία βέβαια το ιερό αυτό δέντρο δαιμονοποιήθηκε και έγινε το δέντρο όπου ένας "προδότης" κρεμάστηκε και κάποιοι "πρωτόπλαστοι" κόψανε από ένα φύλλο συκής για να κρύψουν την ντροπή τους για το ίδιο τους το σώμα. 

Το γιατί, είναι μεγάλη ιστορία, που θα την πούμε όμως μιαν άλλη φορά.

Η έρευνα έγινε από την Γιώβη Βασιλική και πληροφορίες συλλέχθηκαν από:

Emmy Patsi-Garin: Επίτομο λεξικό Ελληνικής Μυθολογίας- Οι γάμοι του Κάδμου και της Αρμονίας  του Π. Καλάσσο- "Οι ελληνικοί μύθοι" του P.Γκρέιβς- olympios1.blogspot.gr-Βικιπαίδεια.

mythiki-anazitisi