Η τουρκοφωνία και η ελληνικότητα των Καππαδοκών και των Καραμανλήδων

Καραμανλίδικο από τη συλλογή της Βιβλιοθήκης της Ακαδημίας Αθηνών (φωτ.: Χρήστος Τέλιος)

Οι Καραμανλήδες και το Εμιράτο της Καραμανίας

Ο όρος “Καραμανλήδες” σημαίνει τους κατοίκους και υπηκόους του ισχυρού εμιράτου της Καραμανίας, που προέκυψε από τη διάλυση του κράτους των Σελτζούκων της Ρωμανίας (Ρουμ Σελτζούκ), που είχε πρωτεύουσα το Ικόνιο της Μικράς Ασίας. Το εμιράτο της Καραμανίας περιλάμβανε την Καππαδοκία, όπως και άλλες περιοχές της Μικράς Ασίας. Για πολλά χρόνια το Εμιράτο της Καραμανίας ήταν ανταγωνιστικό προς το κράτος των Οθωμανών, και η Καραμανία καταλήφθηκε από τον Μεχμέτ ΙΙ τον Πορθητή (κακώς αναφέρεται συχνά ως Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής) και τους Οθωμανούς, μετά την πτώση της Κωνσταντινούπολης και μετά την κατάκτηση από τους Οθωμανούς της Αυτοκρατορίας του Πόντου των Κομνηνών.

Η τουρκοφωνία των Καππαδοκών

Όσον αφορά την τουρκοφωνία των Καππαδοκών, αυτή προέκυψε από δύο ιστορικά γεγονότα: Τη μάχη του Ματζικέρτ (1071) και την απαγόρευση του Εμίρη της Καραμανίας Μεχμέτ Ι (1277) να ομιλείται στους δημόσιους χώρους άλλη γλώσσα εκτός από την τουρκική. Αυτή η τελευταία απαγόρευση έμεινε στην λαϊκή παράδοση των Καραμανλήδων και των Καππαδοκών με τη φράση «τους έκοψαν τη γλώσσα». Και στο λαϊκό φαντασιακό πέρασε και εδραιώθηκε η ιδέα ότι κάποιοι κόψανε με το μαχαίρι τη γλώσσα μιας γενιάς ανθρώπων, έτσι ώστε να μη μπορούν να μιλήσουν καθόλου, για να μη μεταδώσουν την προγονική γλώσσα που μιλούσαν και οι ίδιοι στους απογόνους τους. Στην πραγματικότητα επρόκειτο για μια αυστηρή απαγόρευση της ομιλίας άλλης γλώσσας πλην της τουρκικής σε δημόσιους χώρους μέσα στην επικράτεια του Εμιράτου της Καραμανίας.

Μετά τη μάχη του Ματζικέρτ, την ήττα του βυζαντινού στρατού μετά από προδοσία, και τη δολοφονία του Καππαδόκη Αυτοκράτορα Ρωμανού Δ΄ Διογένη από τους συνωμότες της Κωνσταντινούπολης, προέκυψε κενό πολιτικής εξουσίας στη Μικρά Ασία και ιδίως στην Καππαδοκία, με συνέπεια να εισβάλουν ληστρικά σώματα Τουρκομάνων, που καθιστούσαν αδύνατη την καλλιέργεια των αγρών και τον ομαλό κοινωνικό βίο των Καππαδοκών. Προκειμένου να αντιμετωπιστεί η έκρυθμη τούτη κατάσταση, προύχοντες Καππαδόκες με επικεφαλής επισκόπους καλούσαν τους Σελτζούκους να τους προστατεύσουν από τους Τουρκομάνους ληστές (οι οποίοι εν τω μεταξύ είχαν σκοτώσει τον αρχηγό των Σελτζούκων Αλπ Αρσλάν, ο οποίος μετά τη νικηφόρα γι’ αυτόν μάχη του Ματζικέρτ, δεν ενδιαφέρθηκε για τη Μικρά Ασία, αλλά κατευθύνθηκε προς τη Βαγδάτη για να γίνει Μέγας Σελτζούκος της Βαγδάτης). Οι Σελτζούκοι έθεσαν ως όρο, για να επιβάλουν την τάξη, την καταβολή ενός φόρου (της δεκάτης, που ήταν ένας ελάχιστος φόρος σε σύγκριση με την φορομπηχτική πολιτική της Κωνσταντινούπολης) και αναγκαστικά επιβλήθηκε ντε φάκτο η χρήση της τουρκικής γλώσσας, προκειμένου να υπάρχει δυνατότητα συνεννόησης μεταξύ των Σελτζούκων και των αλλοεθνών διοικουμένων.

Η θρησκευτική ανοχή

Αυτή η εξαναγκαστική και λόγω προσαρμογής στις νέες καταστάσεις τουρκοφωνία των Καππαδοκών δεν συνοδεύτηκε κι από συστηματικό καταναγκασμό σε αλλαγή της θρησκείας, διότι, σε αντίθεση με το θέμα της γλώσσας, ως προς την θρησκεία οι Σελτζούκοι ήταν σχετικά (σε σύγκριση, δηλαδή, με άλλους λαούς της εποχής εκείνης) ανεκτικοί. Διερχόμενοι από την Περσία, οι Σελτζούκοι ασπάστηκαν επιφανειακά το Ισλάμ, στην πραγματικότητα παρέμειναν βαθύτατα όπως ήταν προηγουμένως, δηλαδή σαμανιστές και ανιμιστές, και για τον λόγο τούτο θρησκευτικά ανεκτικοί. Αυτή η ανοχή επέτρεψε άλλωστε την ανάπτυξη μοναχικών ισλαμικών ταγμάτων όπως οι περιστρεφόμενοι Δερβίσηδες, σύμφωνα με τη διδασκαλία του σούφι (σοφού) Τζελαλεντίν Μεβλανά Ρουμί (που σημαίνει στην περσική γλώσσα “ο Δάσκαλός μας ο Τζελαλαντίν ο Ρωμιός”), αλλά και ο μπεκτασισμός από τον Χατζή Μπεκτάς Βελή. Αμφότεροι, τόσο ο Τζελαλεντίν Μεβλανά Ρουμί όσο κι ο Χατζή Μπεκτάς Βελή ήλθαν κατά τον 13^ο αιώνα στο κράτος των Σελτζούκων από το Χορασάν (που είναι η αρχαία Βακτριανή όπου υπήρχε σπουδαίος ελληνικός πολιτισμός μέσα και γύρω από την “Αλεξάνδρεια την Εσχάτη”, που ίδρυσε ο Μέγας Αλέξανδρος), όπου φανατικοί Αφγανοί Ισλαμιστές τους καταδίωξαν ως αιρετικούς. Μάλιστα ο Τζελαλεντίν Μεβλανά Ρουμί, ο οποίος είναι από τους μεγαλύτερους λυρικούς ποιητές, που γέννησε η ανθρωπότητα, ήταν νεοπλατωνιστής και γνώριζε από έξω κείμενα του Πλάτωνα, μυήθηκε στον Χριστιανισμό από καλόγερους μέσα στη Μονή του Αγίου Χαρίτωνα, λίγο έξω και πριν μπει στην πόλη του Ικονίου. Κήρυττε την αγάπη και η επιρροή που άσκησε πάνω στους πιστούς όλων των θρησκειών ήταν τεράστια. Όταν πέθανε, στην κηδεία του συγκεντρώθηκε για να τον συνοδεύσει στην ταφή του, ένα πλήθος περίπου ενός εκατομμυρίου ανθρώπων όλων των εθνοτήτων και όλων των μονοθεϊστικών θρησκειών. Μουσουλμάνοι, Χριστιανοί και Εβραίοι.

Άλλο ιστορικό παράδειγμα αλλαγής γλώσσας στην άλλη άκρη της Ευρώπης

Φαινόμενα αλλαγής γλώσσας ενός πληθυσμού, λόγω κατάκτησης ή εποικισμού, έχουμε και άλλα στην ιστορία. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση της διάδοσης της γαλλικής γλώσσας στην Αγγλία. Πράγματι, στην άλλη άκρη της Ευρώπης κατά την ίδια χρονική περίοδο με την τουρκοφώνηση ενός μέρους των Καππαδοκών, επεκτάθηκε η γαλλική γλώσσα στη Βρετανία, λόγω κατάληψης της Αγγλίας από τους γαλλόφωνους Νορμανδούς (1066 μ.Χ.), με συνέπεια σήμερα ένα μεγάλο ποσοστό των λέξεων στην αγγλική γλώσσα να είναι γαλλικής προέλευσης. Αυτοί οι ίδιοι οι Νορμανδοί που ήταν Βίκιγκς από τη Δανία, έχασαν την προγονική τους γλώσσα και γαλλοφώνησαν μέσα σε δύο γενεές, από τότε που εποίκισαν τη Γαλλία. Έτσι, όταν οι γαλλόφωνοι πια Νορμανδοί νίκησαν τους Άγγλους στη μάχη του Hastings και κατάκτησαν την Αγγλία, προώθησαν και διέδωσαν τη γαλλική γλώσσα. Οι Βασιλείς στην Αγγλία έκαναν 300 περίπου χρόνια μετά τη μάχη του Hastings (που έγινε το 1066 μ.X., δηλαδή πέντε χρόνια πριν τη μάχη του Ματζικέρτ) για να γράψουν επίσημα κρατικά έγγραφα σε αγγλική γλώσσα. Τα επίσημα βασιλικά έγγραφα συντάσσονταν αποκλειστικά σε γαλλική γλώσσα, και οι υπήκοοι όφειλαν να καταλάβουν και να εκτελέσουν τις βασιλικές εντολές. Επομένως να μάθουν γαλλικά. Ακόμη και σήμερα η εμβληματική φράση που βρίσκεται χαραγμένη πάνω στο στέμμα των Άγγλων Βασιλιάδων είναι σε γαλλική γλώσσα: “Dieu et mon Droit” (“Ο Θεός και το Δίκαιό μου”). Για τον λόγο τούτο άλλωστε οι Γάλλοι συνηθίζουν να λένε: “L’anglais c’est du français, mal prononcé” (“Τα αγγλικά είναι γαλλικά, κακώς προφερόμενα”).

Δεν υπάρχει καραμανλήδικη γλώσσα, παρά μόνο καραμανλήδικη γραφή

Όσον αφορά τα καραμανλήδικα, δεν υπάρχει καραμανλήδικη γλώσσα, παρά μόνο καραμανλήδικη γραφή. Η καραμανλήδικη γραφή συνίσταται στο να γράφονται τουρκικές λέξεις με ελληνικό αλφάβητο. Την καραμανλήδικη γραφή χρησιμοποίησαν οι Καραμανλήδες, που υπάγονταν στο Οικουμενικό πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης και ως εκ τούτου διαμόρφωσαν και διατήρησαν την ελληνική συνείδηση. Στη διαμόρφωση και διατήρηση της ελληνικής συνείδησης, παρά την τουρκοφωνία, συνέβαλαν, δηλαδή, τόσο η υπαγωγή στο Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως, όσο και η χρήση του ελληνικού αλφαβήτου για τη γραφή τουρκικών λέξεων.

Αντίστοιχα οι Αρμένιοι της Καππαδοκίας, που και εκείνοι τουρκοφώνησαν, έγραφαν τις τουρκικές λέξεις με το αρμενικό αλφάβητο. Επίσης και οι Εβραίοι της Καππαδοκίας, που και εκείνοι είχαν τουρκοφωνήσει, έγραφαν τις τουρκικές λέξεις με το λατινικό αλφάβητο. Κι έτσι μέσω της χρήσης διαφορετικών εθνικών αλφαβήτων διατηρείτο και η διαφορετική εθνική ταυτότητα. Κανείς δεν αμφισβητεί την αρμένικη εθνική ταυτότητα στους Αρμένιους της Καππαδοκίας που τουρκοφώνησαν ή την εβραϊκή εθνική ταυτότητα στους Εβραίους της Καππαδοκίας που τουρκοφώνσαν, το ίδιο συμβαίνει και με την ελληνικότητα των Καππαδοκών και των Καραμανλήδων γενικότερα, οι οποίοι τουρκοφώνησαν και παρά την τουρκοφωνία τους διατήρησαν ισχυρή την ελληνική εθνική τους συνείδηση.

«Υπέρ ελληνικής πατρίδος και χριστιανικής πίστεως ένεκα»

Αυτή την ελληνική συνείδηση των τουρκόφωνων Καππαδοκών και Καραμανλήδων εκφράζει με εμφαντικό τρόπο ο τίτλος: “Υπέρ ελληνικής πατρίδος και χριστιανικής πίστεως ένεκα”, με τον οποίο τιτλοφορεί τα πολυσέλιδα αυτοβιογραφικά και πατριδογνωστικά  χειρόγραφα απομνημονεύματά του ο τουρκόφωνος Καππαδόκης Ιορδάνης Ιντζεσουλήογλου («Λεπτοϋδωρεύς», όπως ο ίδιος εξελλήνισε το όνομά του), ο οποίος καταγόμενος από την πόλη «Ιντζέσου» (της επαρχίας της Καισαρείας της Καππαδοκίας) που σημαίνει «Λεπτονέρι»  («Ιντζέ» σημαίνει «λεπτός» και «σου» σημαίνει «νερό» και «Ιντζεσουλής» σημαίνει ο κάτοικος της πόλης του Ιντζέσου και Ιντζεσουλήογλου σημαίνει το παιδί του ανθρώπου από το Ιντζέσου) της επαρχίας της Καισαρείας της Καππαδοκίας, ήλθε και κατατάχθηκε στον ελληνικό στρατό και υπηρέτησε για πάνω από δέκα χρόνια στην στρατιωτική φρουρά του Βασιλιά Όθωνα στην Αθήνα. Ο λεβέντης ο Γιορδάνης!

Άλλωστε, όπως προκύπτει κι από την έρευνα που πραγματοποίησε ο δικηγόρος και ιστορικός ερευνητής κ. Τάκης Σαλκιτζόγλου (καταγόμενος από την Σύλλη του Ικονίου) πολλοί Καππαδόκες και χιλιάδες Μικρασιάτες, Καραμανλήδες και μη, συμμετείχαν και έδωσαν το αίμα τους στην επανάσταση του 1821 για τη δημιουργία του ελληνικού κράτους (βλέπε το βιβλίο του Τάκη Σαλκιτζόγλου: «Η Μικρά Ασία στην Επανάσταση του 1821. Η συμβολή των Μικρασιατών στον εθνικό αγώνα», Αθήνα: έκδοση του «Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού», 2010).

*Το άρθρο δημοσιεύθηκε στη “Μακεδονία” της Κυριακής 05.01.20

Νικόλαος Γ. Ιντζεσίλογλου
Ομότιμος καθηγητής του ΑΠΘ, τέως κοσμήτορας της Σχολής Νομικών, Οικονομικών και Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ, επίτιμος δικηγόρος του Δικηγορικού Συλλόγου Θεσσαλονίκης

Πηγή: Εφ. Μακεδονία, 5/1/2020.
anixneuseis.gr