Δημητσάνα: Η πάτριδα των 7 πατριαρχών, τώρα δεν έχει σχολεία

Tης Πέννυς Κροντηρά

Η «Αρχόντισσα» της Αρκαδίας, η μπαρουταποθήκη του ελληνικού έθνους κατά την επανάσταση του 1821 και ο τόπος που οι Νύμφες έλουσαν τον Δία μόλις γεννήθηκε, η ιστορική Δημητσάνα, σε μαγεύει από την πρώτη στιγμή που θα πατήσεις το πόδι σου, με τις φυσικές ομορφιές της και τους ζεστούς κατοίκους της. Η Δημητσάνα είναι η έδρα του Δήμου Γορτυνίας, του Νομού Αρκαδίας, χτισμένη σε υψόμετρο 950 μέτρων, στην πλαγιά του όρους Μαινάλου, σε ένα αρμονικό τοπίο που το ξύλο με την πέτρα και το πράσινο την έχουν χαρακτηρίσει ως παραδοσιακό οικισμό της Ελλάδας με μεγάλο τουριστικό ενδιαφέρον. Ο ιστορικός συγγραφέας-λαογράφος Βασίλης Σκολαρίκος, ο πάρεδρος της κοινότητας και ελεύθερος επαγγελματίας στον χώρο της εστίασης Χρήστος Ραδαίος και o πολιτικός μηχανικός Γιάννης Τσάκαλης παρουσιάζουν στο «Καρφί» τους θησαυρούς της ιστορικού αυτού μέρους.

ΟΙ «ΠΡΟΣΕΛΗΝΟΙ»

Ο Βασίλης Σκολαρίκος, ο οποίος εκτός των άλλων ενδιαφερόντων του υπήρξε υπεύθυνος έκδοσης της εφημερίδας «Δημητσάνα» επί δεκαοχτώ έτη, μας μιλά για την ιστορία της από τα αρχαία ακόμη χρόνια. «Οι Αρκάδες πίστευαν ότι ήταν στον τόπο αυτόχθονες, για αυτό και αποκαλούνταν “Προσέληνοι”. Πίστευαν δηλαδή ότι ζούσαν εκεί, πριν ακόμη δημιουργηθεί η Σελήνη. Οι πρώτες πληροφορίες για τη Δημητσάνα είναι καταγεγραμμένες από τον μεγάλο αρχαίο περιηγητή Παυσανία, που την επισκέφθηκε το 174 μ.Χ. Η αρχαία Τέυθις, όπως ήταν το όνομα της Δημητσάνας, που η ιστορία της ξεκινά από τα χρόνια του Ομήρου, είχε στείλει στον Τρωικό Πόλεμο τον δικό της στρατό. Οι τρεις νύμφες Θεισόα, Νέδα και Αγνώ ήταν αυτές που, μόλις γεννήθηκε ο Δίας, τον έλουσαν στο ποτάμι, που πήρε το όνομα “Λούσιος”. Μάλιστα, στη Δημητσάνα λούστηκε ο Ορέστης, γιος του Αγαμέμνονα και της Κλυταιμνήστρας, αδελφός της Ιφιγένειας, προκειμένου να εξαγνιστεί, μετά τον φόνο της μητέρας του Κλυταιμνήστρας και του εραστή της Αιγίστου, φονέα του πατέρα του, Αγαμέμνονα, αρχηγού της εκστρατείας των Ελλήνων κατά της Τροίας. Η τοποθεσία αυτή ονομάστηκε Ορέστειος Λέβητας».

ΚΡΥΦΟ ΣΧΟΛΕΙΟ

«Το 963 μ.Χ. ιδρύθηκε η Μονή Φιλοσόφου, το κατοπινό Κρυφό Σχολειό, και για πρώτη φορά ο τόπος αναγράφηκε με το όνομα Δημητσάνα σε πατριαρχικό έγγραφο που δόθηκε στον Δημητσανίτη ιδρυτή και κτήτορα της Μονής, Ιωάννη Λαμπαρδόπουλο, ο οποίος ήταν μυστικός σύμβουλος του Βυζαντινού αυτοκράτορα Νικηφόρου Φωκά. Το όνομα είναι σύνθετο από τις λέξεις Dumi ή Dimi = λαός, πλήθος και Tsan = πόλη. Τα λείψανα των αρχαίων τειχών της Δημητσάνας είναι δυο εποχών. Το σωζόμενο νοτιοδυτικό τμήμα του τείχους, το μυκηναϊκής εποχής, που αρχίζει από το Κάστρο, χρονολογείται προ του 1000-1500 π.Χ. και έχει ομοιότητα με το τείχος της Τύρινθος, ενώ το βορειοδυτικό τείχος ανήκει στον 4ο αιώνα π.Χ.»

Η Δημητσάνα διαδραμάτισε ουσιαστικό ρόλο κατά την Επανάσταση του 1821, αφού υπήρξε η μπαρουταποθήκη του έθνους και εστία των γραμμάτων με το Κρυφό Σχολειό και την Ιερατική Σχολή της. «Το 1764 ιδρύθηκε στη Δημητσάνα το Φροντιστήριο Ελληνικών Γραμμάτων. Η σχολή της Δημητσάνας λειτούργησε από το 1764 και από αυτήν αποφοίτησαν οκτώ πατριάρχες, 70 ιεράρχες που ετοίμασαν την Επανάσταση του 1821 και λόγιοι, ανάμεσά τους ο Γρηγόριος ο Ε΄ (που απαγχόνισαν οι Τούρκοι μετά την επανάσταση), ο Παπαφλέσσας και ο Παλαιών Πατρών Γερμανός, τα μνημεία των οποίων υπάρχουν εκεί».

ΑΡΧΑΙΟΤΕΡΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ

«Επίσης, η βιβλιοθήκη της Δημητσάνας που είναι η αρχαιότερη και μεγαλύτερη της Ελλάδας δημιουργήθηκε λόγω της Σχολής και ονομάζεται “Δημόσια Βιβλιοθήκη και Μουσείο Ελληνικής Σχολής Δημητσάνας – Τοπικό Ιστορικό Αρχείο Γορτυνίας”. Η βιβλιοθήκη αυτή στεγάζεται στο ανατολικό τμήμα των παλαιών Διδακτηρίων, τα οποία κατέλαβαν τη θέση της περίφημης Σχολής Δημητσάνας από το 1845. Σήμερα αριθμεί περισσότερους από 35.000 τόμους, χειρόγραφα και έγγραφα. Στην Επανάσταση του 1821 ο Κολοκοτρώνης ζήτησε τη βοήθεια της Βιβλιοθήκης, καθώς λόγω της έλλειψης χαρτιού δεν μπορούσαν να κατασκευαστούν φυσίγγια. Η βιβλιοθήκη διέθεσε 5.000 τόμους από τα σπάνια βιβλία της, τόμους κλασικών συγγραφέων, αρχαίων ιστορικών, χειρόγραφα, ευαγγέλια και άλλα σπάνια, μοναδικά ίσως, εκδόσεων Βενετίας του 1499, προκειμένου να αποκτηθεί το πολύτιμο για την κατασκευή φισεκιών χαρτί. Σήμερα στη βιβλιοθήκη φυλάσσονται σπάνια χειρόγραφα του 17ου αιώνα, περγαμηνές του 16ου αιώνα και από τα πρώτα βιβλία μετά την ανακάλυψη της τυπογραφίας, που τυπώθηκαν το 1546 στη Βενετία και στη Βασιλεία. Επίσης, λειτουργεί τμήμα χειρογράφων, με περίπου 200 κώδικες και λυτά έγγραφα. Η βιβλιοθήκη αριθμεί περίπου35.0000 τόμους. Στη βιβλιοθήκη στεγάζεται μουσείο με εθνικά κειμήλια, όπως η λάρνακα με τα οστά του Παλαιών Πατρών Γερμανού, ο οποίος γεννήθηκε στη Δημητσάνα, καθώς και η σέλα του αλόγου του Παπαφλέσσα και είδη λαϊκού βίου».

ΟΙ «ΜΠΑΡΟΥΞΗΔΕΣ»

Η περιοχή, καθώς ήταν πλούσια σε φυσικά μείγματα νίτρου και ακάθαρτου νιτρικού καλίου στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, λειτούργησε ως μονάδα παραγωγής πυρίτιδας απαλλάσσοντας τους κατοίκους από την επιβολή φόρου. «Η Δημητσάνα διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στην Επανάσταση λόγω των μπαρουτόμυλων και των σημαντικών Δημητσανιτών, που συμμετείχαν με διάφορους τρόπους σε αυτήν. Στη Δημητσάνα παρασκευαζόταν μπαρούτι από την εποχή της πρώτης Τουρκοκρατίας (πριν από το 1684). Το παραγόμενο μπαρούτι και τα υλικά κρύβονταν σε ασφαλή μέρη και στο σπίτι των ιδίων. Πολλοί Φιλικοί ενίσχυαν με χρήματα την παραγωγή μπαρουτιού, όπως και ο Παπαφλέσσας. Στο σύνολο λειτουργούσαν δεκατέσσερις μπαρουτόμυλοι αποθηκεύοντας πυρίτιδα για τον αγώνα σε μοναστήρια, σπήλαια και υπόγεια. Η καθημερινή παραγωγή ανήρχετο σε περίπου 700 οκάδες την ημέρα. Εκτός από τους μπαρουτόμυλους παραγωγή πυρίτιδας γινόταν και στα σπίτια, γι’ αυτό οι Δημητσανίτες ήταν γνωστοί ως μπαρουξήδες. Μάλιστα πριν από την Επανάσταση η Φιλική Εταιρεία είχε καταφέρει να δημιουργήσει μια επιτυχή επικοινωνία μεταξύ του πυρήνα της Τριπολιτσάς και της ευρύτερης περιοχής Γορτυνίας, όπου υπήρχαν αρκετοί μυημένοι».

«ΜΥΣΤΙΚΟΣ ΔΕΙΠΝΟΣ»

«Παραμονές της Επανάστασης ο Παπαφλέσσας, μετά τη διαφωνία του με τον Παλαιών Πατρών Γερμανό και καθ’ οδόν προς τη Μεσσηνία, πέρασε το βράδυ στη Δημητσάνα, στο αρχοντικό Αντωνόπουλου, ο οποίος ήταν γαμπρός από αδελφή του Κανέλλου Δεληγιάννη. Η προφορική παράδοση λέει ότι έλαβε χώρα ειδική τελετή ορκωμοσίας στο Ευαγγέλιο και συνεστίαση που έμεινε γνωστή ως “Μυστικός Δείπνος”. Στην συνέχεια, υπογράφηκε “συνωμοτικό”, μετά το οποίο ο Παπαφλέσσας φόρεσε τη φουστανέλα και έφυγε για τα Καλάβρυτα. Το ιστορικό αυτό κτίριο υπάρχει μέχρι σήμερα, ενώ είχε αποτελέσει τόπο προσκυνήματος διάφορων στρατηγών. Ο Κολοκοτρώνης στις εκλογές του 1859, όταν επισκέφθηκε τον πολιτικό του αντίπαλο Αντ. Αντωνόπουλο, γονάτισε και ασπάστηκε το έδαφος της ιστορικής αίθουσας λέγοντας “ευλαβής σιγή αρμόζει εν τη αιθούση εκείνη, ήτις πρώτη ήκουσε το μέγα μήνυμα, όπερ εκείθεν σκορπισθέν και θριαμβεύσαν κατέστησε την Ελλάδα ελεύθερον βασίλειον”».

ΜΟΝΑΔΙΚΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

Ο πολιτικός μηχανικός Γιάννης Τσάκαλης, με καταγωγή από την Αρκαδία, εξηγεί στο «Καρφί» γιατί η Δημητσάνα έχει χαρακτηριστεί παραδοσιακός οικισμός και τι είναι αυτό που κάνει τον επισκέπτη να έρθει ξανά και ξανά. «Η καταγωγή μου από την ορεινή Αρκαδία και η αγάπη μου για τον τόπο με οδήγησε στη δραστηριοποίησή μου στη Δημητσάνα ως πολιτικού μηχανικού. Η αρχιτεκτονική της Δημητσάνας είναι μοναδική. Το ψυχρό γκρι χρώμα της πέτρας των λιθοδομών και το θερμό κεραμίδι των στεγών, σε συνδυασμό με την πολυμορφία σχημάτων και όγκων των κτιστών στοιχείων, συνδιαλέγονται αρμονικά με το γύρω περιβάλλον. Η Δημητσάνα είναι χαρακτηριστικό δείγμα αρχιτεκτονικής της Γορτυνίας. Γι’ αυτό άλλωστε είναι χαρακτηρισμένη ως διατηρητέος παραδοσιακός οικισμός. Μπαίνοντας στο εσωτερικό του οικισμού τα στενά δρομάκια που διαρθρώνονται ανάμεσα στα κτίσματα, δομημένα επίσης με πέτρα, δημιουργούν έναν πυκνό και συνεκτικό πολεοδομικό ιστό. Ταυτόχρονα δένουν αρμονικά τόσο τα στοιχεία του τεχνητού περιβάλλοντος μεταξύ τους όσο και το σύνολο αυτών με το φυσικό περιβάλλον. Τόσο σε κρατικό και ιδιωτικό επίπεδο, η μέριμνα για τη διατήρηση της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής φυσιογνωμίας του οικισμού, η σχέση του συνόλου του οικισμού με το φυσικό περιβάλλον και η γενική αίσθηση του οικισμού δεν αλλοιώνεται παρά στο ελάχιστο».

ΤΟ ΑΝΩΓΟΚΑΤΩΓΟ

«Το τυπικό σπίτι της Δημητσάνας είναι το ανωγοκάτωγο, πέτρινο μακρόστενο, με τρίρριχτη στέγη και περιλαμβάνει συνήθως τέσσερις χώρους με τριμερή διάταξη:

1. Η σάλα ή όντας, που βρίσκεται στο μεσημβρινό και χρησιμοποιείται ως ξενώνας.
2. Το χειμωνιάτικο, όπου βρίσκεται το τζάκι και λειτουργεί ως καθιστικό ή χώρος φαγητού.
3. Η εμπάτη, μικρός προθάλαμος, που λειτουργεί ως χώρος εισόδου.
4. Η καμαρούλα ή κελάρι, που συνήθως λειτουργεί ως μικρή αποθήκη ή ως δωμάτιο ύπνου.

Επίσης, συναντάται και η εμφάνιση των πυργόσπιτων στη Δημητσάνα και στην ευρύτερη περιοχή. Οι οικοδομικές τεχνικές είναι βασισμένες στην λιθοδομία και στην ξυλουργική, που συνεπάγεται ότι τα βασικά υλικά κατασκευής είναι η πέτρα και το ξύλο, υλικά παρεχόμενα από το φυσικό περιβάλλον. Τη μεν πέτρα την εξασφάλιζαν από τα γειτονικά εδάφη, φροντίζοντας να την εξορύσσουν κατευθείαν από τη γη, διότι ήταν πιο ανθεκτική από την εκτεθειμένη στον ήλιο. Την ξυλεία την προμηθεύονταν από το γειτονικό βουνό Μαίναλο: χρησιμοποιούσαν ξύλα από δρυ, κέδρο και έλατο, προκειμένου να κατασκευάσουν τον σκελετό της στέγης, φύλλα κουφωμάτων και πατώματα».
Η αρχιτεκτονική αυτή της Δημητσάνας είναι που την έχει αναγάγει σε προορισμό με υψηλό τουριστικό ενδιαφέρον, αναφέρει ο κ. Τσάκαλης και συνεχίζει: «Πριν από δύο χρόνια το τηλεοπτικό σποτ του υπουργείου Τουρισμού την παρομοίαζε με την Πράγα! Δεν είναι λίγοι οι τουρίστες που ενδιαφέρονται να χτίσουν στο μέρος εξοχική κατοικία, καθώς ο συνδυασμός της φύσης με την αρχιτεκτονική δομή και τους ζεστούς ανθρώπους την καθιστούν ξεχωριστό προορισμό».

ΤΑ ΜΕΡΗ ΠΟΥ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΕΠΙΣΚΕΦΘΕΙΣ…

* Ωρολογοστάσιο: Καλλιμάρμαρο οικοδόμημα, ένα πραγματικό αρχιτεκτονικό αριστούργημα, μοναδικό στην Ελλάδα, ύψους 27 μέτρων, οι πλάκες του οποίου δείχνουν την ώρα και είναι ορατές από πολύ μακριά, με καμπάνα βάρους 700 κιλών, που χρειάστηκαν 15 χρόνια για να κατασκευαστεί (1914-1930).

* Υπαίθριο Μουσείο Υδροκίνησης: Ανάστησε τον αλευρόμυλο, τη νεροτριβή, το ρακοκάζανο, το βυρσοδεψείο, την κατοικία του μυλωνά, τον θρυλικό της Επαναστάσεως του Γένους μπαρουτόμυλο.

* Εκκλησιαστικό Μουσείο: Φυλάσσονται εκκλησιαστικά αντικείμενα και ιερές εικόνες, που είναι πραγματικά έργα τέχνης. Το μουσείο αυτό στεγάζεται στην οικία του εθνομάρτυρα Αγίου Γρηγορίου του Ε΄.

* Την οικία του Παλαιών Πατρών Γερμανού.

* Την οικία του Αντωνόπουλου: Στην πολυτελή και διακοσμημένη αίθουσά του, πραγματοποιήθηκε ο «Μυστικός Δείπνος» μεταξύ του οικοδεσπότη Αθανασίου Αντωνόπουλου, του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, του Παπαφλέσσα (μαθητή της Σχολής Δημητσάνας) και του Κανέλλου Δεληγιάννη, αδελφού της συζύγου του Αθανασίου Αντωνόπουλου, όπου κατά τη διάρκεια του εν λόγω δείπνου οι παρευρισκόμενοι συνυπέγραψαν το πατριωτικό κήρυγμα, το «συνωμοτικόν» σχέδιο της Φιλικής Εταιρείας και ορκίστηκαν «τον Μέγα Όρκον» για την έναρξη της Επαναστάσεως.

* Την οικία των Σπηλιωτόπουλαίων, (1819),Νικολάου και Σπύρου, που με τους 14 μπαρουτόμυλούς τους εφοδίαζαν τα επαναστατημένα τμήματα με 700 οκάδες μπαρούτι την ημέρα.

* Την Ιερά Μονή Φιλοσόφου και το Κρυφό Σχολειό.

Αξίζει να αναφερθεί ότι η ίδρυση της Ιεράς Μονής Πετράκη, επονομαζόμενη των Ασωμάτων, που είναι μεταξύ του Νοσοκομείου «Ευαγγελισμός» και του Νοσοκομείου ΝΙΜΤΣ, ανάγεται στο έτος 1673 από τον ιερομόναχο Παρθένιο Πετράκη, ανιψιού του Δημητσανίτη Πατριάρχη Ιεροσολύμων Σωφρονίου, του οποίου η καταγωγή ήταν από τη Δημητσάνα. Συνεχείς υπήρξαν οι κτηματικές και χρηματικές δωρεές των Δημητσανιτών αυτών κληρικών της Μονής Πετράκη για τη δημιουργία νοσηλευτικών, εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, στρατιωτικών σχολών και στρατοπέδων αναδεικνυομένων στους μεγαλύτερους ευεργέτες των Αθηνών.

«ΤΑ ΜΕΓΑΛΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ»

Ο πάρεδρος της τοπικής κοινότητας Δημητσάνας και ελεύθερος επαγγελματίας στον χώρο της εστίασης Χρήστος Ραδαίος, ο οποίος γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Δημητσάνα, αναλύει πώς είναι η ζωή και ποια τα προβλήματα που αντιμετωπίζει το μέρος αλλά και πώς έχει καταστεί φημισμένος τουριστικός προορισμός. «Ο μόνιμος πληθυσμός της Δημητσάνας είναι 300 άτομα, αλλά την καλοκαιρινή περίοδο, τις γιορτές και τα Σαββατοκύριακα φτάνει τα 500 άτομα. Τα σύγχρονα προβλήματα που αντιμετωπίζει η Δημητσάνα είναι η υποστελέχωση του κέντρου υγείας, που στην αρμοδιότητά του ανήκουν γύρω στα τριάντα χωριά. Υπάρχει μεγάλη έλλειψη ιατρικού προσωπικού, νοσηλευτών, διοικητικών και οδηγού ασθενοφόρου. Η υποβάθμισή του έγινε ιδιαίτερα αισθητή το 2015. Εάν χρειαστεί κάποιος κάτοικος κάτι, θα πρέπει να έρθει το ΕΚΑΒ από την Τρίπολη, που είναι μία ώρα δρόμος, πόσω μάλλον για τα υπόλοιπα χωριά του Δήμου Γορτυνίας, που είναι πιο απομακρυσμένα. Επίσης πολύ σημαντικό ζήτημα είναι η απομάκρυνση του γυμνασίου και του λυκείου από την έδρα του δήμου. Η Δημητσάνα με τους πατριάρχες, το Κρυφό Σχολειό και την ιστορική Ιερατική Σχολή, που υπήρξε κοιτίδα των γραμμάτων, έμεινε χωρίς σχολείο έπειτα από τον νόμο που έβγαλε το κράτος και τα παιδιά εν μέσω δύσκολων καιρικών συνθηκών τον χειμώνα αναγκάζονται να διανύουν καθημερινά μια πολύ μεγάλη απόσταση για να φτάσουν στη Βυτίνα. Δεν είναι εύκολο να ζήσει κάποιος στο χωριό, πρέπει να είναι συνειδητοποιημένος του τι πρόκειται να περάσει, καθώς ο χειμώνας είναι βαρύς. Το Σαββατοκύριακο που υπάρχει κόσμος το μέρος έχει ζωντάνια, ενώ τις καθημερινές οι ρυθμοί είναι πιο χαλαροί και σε κάνουν να νιώθεις την υπέρτατη χαλάρωση. Επίσης, για να ζήσει κάποιος εδώ, χρειάζεται να έχει μια δουλειά που θα του αποφέρει έσοδα. Αν κάποιος δεν δραστηριοποιηθεί στο κομμάτι του τουρισμού, είναι δύσκολο να επιβιώσει».

«Χρονιά με τη χρονιά η Δημητσάνα αναπτύσσεται και διαφημίζεται όλο και πιο πολύ» δηλώνει ο κ. Ραδαίος. «Οι επαγγελματίες της, οι τοπικοί φορείς, η αδελφότητα και ο δήμος προσπαθούν για το καλύτερο. Αυτή τη στιγμή λειτουργούν γύρω στα 15 τουριστικά καταλύματα, που μπορούν να καλύψουν όλες τις απαιτήσεις και προτιμήσεις των τουριστών. Ως μόνιμος κάτοικος, επαγγελματίας και πάρεδρος της Δημητσάνας είμαι ευχαριστημένος, ενθουσιασμένος και περήφανος για το χωριό μου! Εγώ συμβουλεύω τους αναγνώστες να επισκεφθούν τη Δημητσάνα και το σίγουρο είναι ότι θα την αγαπήσουν και θα την ξεχωρίσουν ως προορισμό».

Πηγή: Το Καρφί