Amfipoli News: Στην Αμφίπολη μετά τον Καστά βρέθηκε και το παλάτι των Τημενιδών;

Τι μαρτυράει η «ελληνιστική οικία» του 2ου αιώνα π.Χ. στον πρίσμα νέων ευρημάτων;

Γράφει ο Θεόδωρος Αν. Σπανέλης

Το 2014 στην διάρκεια της ανασκαφής της Αμφίπολης, ένα σημείο του αρχαιολογικού χώρου της αρχαίας πόλης, που τράβηξε την προσοχή όλων και όχι βέβαια τυχαία, ήταν η λεγόμενη ελληνιστική οικία του 2ου αιώνα π.Χ., η οποία βρίσκεται πλησίον της Ακρόπολης.

Και δεν ήταν τυχαίο που τράβηξε την προσοχή όλων το συγκεκριμένο μνημείο, καθώς ήταν ιδιαίτερα ευδιάκριτο το γεγονός ότι είχε πολλά κοινά σημεία με τον τύμβο Καστά και το μνημείο που είχε αποκαλυφθεί στο εσωτερικό του μνημειακού, από λευκό μάρμαρο κατασκευασμένο, περίβολο.

Νεώτερες συνταρακτικές αποκαλύψεις επαναφέρουν την «ελληνιστική οικία» και πάλι στο προσκήνιο, καθώς όπως φαίνεται τα κοινά σημεία με το μνημείο Καστά, είναι περισσότερα απ’ όσα μπορούσαμε να γνωρίζουμε το 2014!!!

Τα νερά της βροχής ήρθαν να αποκαλύψουν ότι το σημείο όπου έχει γίνει ανασκαφή, είναι ένα πολύ μικρό τμήμα του οικοδομήματος και στο υπόλοιπο που υπάρχει ως συνέχεια, εντοπίστηκαν και άλλα τυπολογικά χαρακτηριστικά που ταυτίζουν την «οικεία» με το μνημείο του Καστά.

Πριν προχωρήσουμε στην αποκάλυψη αυτών των στοιχείων, να σημειώσω ότι το 2014, τότε που η ανασκαφή στην Αμφίπολη ήταν η πρώτη είδηση στην Ελλάδα και στον διεθνή Τύπο, σε τακτική – σχεδόν – εβδομαδιαία βάση, υπήρχε ενημέρωση για τις εξελίξεις των εργασιών.

Τον Σεπτέμβριο του ’14 σε μια συνέντευξη Τύπου η Άννα Παναγιωταρέα είχε αναφερθεί σε έναν εθελοντή που αποτελούσε μέλος της ανασκαφικής ομάδας και του είχε αποδώσει το χάρισμα «να διαβάζει τα χώματα» όπως είχε πει χαρακτηριστικά. Είχα την τύχη αργότερα να τον γνωρίσω αυτόν τον άνθρωπο, είναι ο Βασίλης Σαλτζίδης, ο οποίος γνωρίζει – όσο κανένας άλλος – τα χώματα της Αμφίπολης.

Όταν στις 6 Σεπτεμβρίου του 2019 η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη, επισκέφτηκε την Αμφίπολη, βγαίνοντας από το αρχαιολογικό μουσείο, την περίμενε ο κ. Σαλτζίδης και της παρέδωσε έναν φάκελο, ο οποίος περιείχε μια σειρά από άκρως ενδιαφέροντα στοιχεία, τόσο για τον Τύμβο Καστά, τον λόφο 133 και την πραγματική ταυτότητα της ελληνιστικής οικίας νότια της Ακροπόλεως.

Τι γνωρίζομε για την “ελληνιστική οικία”

Νότια και πάρα πολύ κοντά στην Ακρόπολη, με μεσημβρινό προσανατολισμό – ο οποίος ίσως να μην είναι καθόλου τυχαίος – υπάρχουν τα ερείπια μιας οικίας της ελληνιστικής περιόδου, η οποία ανασκάφτηκε από τον αείμνηστο Δημήτρη Λαζαρίδη το 1982.

Σήμερα ο χώρος της ανασκαφής είναι σκεπασμένος και κλεισμένος με στέγαστρο, αν και η χρόνια εγκατάλειψη έχει δημιουργήσει πολλά προβλήματα στην προστατευτική κατασκευή.

Η ελληνιστική οικία όπως είναι γνωστή, βρίσκεται νοτιοδυτικά των παλαιοχριστιανικών ανασκαφών και δυτικά του αρχαίου γυμνασίου και χρονολογείται τον 2ο π.χ. αιώνα, δηλαδή καταγράφεται ως νεώτερη, γύρω στα 200 χρόνια από το χρόνο που προσδιορίζεται η κατασκευή του τάφου στο λόφο Καστά.

Στο πρώτο δωμάτιο της οικίας υπάρχει στους τοίχους διακόσμηση με ρόμβους – αντίστοιχη διακόσμηση βρέθηκε και στο δάπεδο του τάφου Καστά – και οι τοίχοι φέρουν κονίαμα με ζωηρά χρώματα:

κόκκινο, πράσινο, κίτρινο, καφέ και μαύρο. Χρώματα που επίσης τα συναντάμε σε διάφορα αρχιτεκτονικά μέλη του μνημείο του Καστά. Υπάρχει τοιχογραφία που εικονίζει ορθογώνιους πίνακες ύψους 1,40 μ., οι οποίοι χωρίζονται με ιωνικούς κίονες – ακόμη ένα κοινό με τον τάφο – όπου αποδίδονται με φωτοσκίαση.

Στη θέση των ελίκων των κιονοκράνων ξεχωρίζουν εγχάρακτα κυκλικά περιγράμματα που τα στόλιζαν πρόσθετα επικολλημένα κοσμήματα από μαρμαροκονίαμα. Επάνω από τους πίνακες υπάρχουν δύο ζώνες ερυθρού χρώματος και ανάμεσα τους μία τρίτη ζώνη χωρισμένη σε μικρά ορθογώνια, εναλλάξ αδιακόσμητα ή με γραμμική διακόσμηση οκτώσχημων κοσμημάτων, καμπύλων γραμμών και απομιμήσεων φλεβώσεων μαρμάρου.

Δίνουμε αυτές τις λεπτομέρειες για να φανεί ότι πρόκειται για μια σημαντική οικία. Μέχρι εδώ αυτό είναι το συμπέρασμα που βγαίνει… έρχεται όμως το δεύτερο δωμάτιο της οικίας για να μας προσφέρει κάτι ξεχωριστό και σημαντικό, καθώς εκεί υπάρχει στην διακόσμηση μια μεγάλη έκπληξη!!!

Το 1983 αποκαλύφθηκε ένα δεύτερο δωμάτιο ανατολικά του πρώτου και συνεχόμενο με αυτό, που ο καλύτερα διατηρημένος βόρειος τοίχος του σώζεται σε ύψος 3,65 μ.

Οι τοίχοι φέρουν λευκά κονιάματα που μιμούνται ψευδοϊσόδομη τοιχοποιία. Το σωζόμενο ύψος των κονιαμάτων του βόρειου τοίχου είναι 2,12 μ. Δηλώνονται τέσσερις δόμοι που χωρίζονται μεταξύ τους με τρεις εγχάρακτες γραμμές, οι ακραίες ερυθρού χρώματος και η μεσαία μαύρου. Για να κατανοήσετε καλύτερα τον διάκοσμο μπορείτε να δείτε τις φωτογραφίες, η πρώτη από το δωμάτιο με τους ρόμβους και η δεύτερη με την μίμηση ψευδοϊσόδομης τοιχοποιίας.

Αν σας θυμίζει κάτι δεν κάνετε λάθος, γιατί αν κοιτάξετε στην τρίτη φωτογραφία θα διαπιστώσετε ότι η αναπαράσταση αφορά την αντίστοιχη τοιχοποιία στον περίβολο στο λόφο Καστά, το φρέσκο δεξιά και αριστερά της εισόδου του μνημείο, αλλά και η ορθομαρμάρωση στο εσωτερικό του!!!

Τα νεώτερα στοιχεία

Τώρα έρχεται ο κ. Σαλτζίδης να υποστηρίξει, μιλώντας στο «Χ», ότι αυτό που αποκάλυψε η ανασκαφική σκαπάνη του Δημήτρη Λαζαρίδη ήταν μόνο ένα μέρος της οικείας και της αυλής του οικοδομήματος, καθώς πέραν όλων των άλλων έχει βρεθεί ένας αίθριος χώρος με ένα πηγάδι.

Οι πραγματικές διαστάσεις κτηρίου, είναι πολύ μεγαλύτερες και η ανάπτυξη του περιλαμβάνει τέσσερες ορόφους, επάνω στην πλαγιά της Ακρόπολης!!!

Μάλιστα στα σημεία που αποκάλυψαν τα ευρήματα, τα νερά της βροχής, εμφανίστηκαν δύο ψηφιδωτά δάπεδα!!! Το πρώτο που βλέπεται και στην φωτογραφία είναι από κόκκινο κονίαμα και περιλαμβάνει ένθετα κομμάτια λευκού μαρμάρου. Είναι ένα δάπεδο ακριβώς ίδιο με τον δάπεδο του πρώτου θαλάμου του μνημείο στον Καστά, αυτό που βρίσκεται πίσω από τις Σφίγγες και μπροστά από τις Καρυάτιδες.

Το δεύτερο ψηφιδωτό, είναι βοτσαλωτό και είναι ίδια κατασκευής και τεχνοτροπίας όπως και το δάπεδο στον δεύτερο θάλαμο του Καστά, αυτόν με την ψηφιδωτή παράσταση με την αρπαγή της Περσεφόνης!!!

Ασφαλή συμπεράσματα θα μπορέσουμε να εξάγουμε, μόνο μετά την διενέργεια ανασκαφής στο σημείο που βρίσκεται πίσω από το προστατευτικό στέγαστρο της οικίας, οπότε ίσως να οδηγηθούν οι αρχαιολόγοι και στην αναθεώρηση της χρονολόγησης του οικοδομήματος. Ωστόσο, οι ενδείξεις που υπάρχουν είναι αρκετές για να ανακύψουν μια σειρά από εύλογα ερωτήματα. Από την ενημέρωση που έχουμε για τον Καστά, έχει απορριφθεί παντελώς το μνημείο να κατασκευάστηκε για την ταφή ενός πλούσιου Αμφιπολίτη.

Πρώτα και κύρια τα στοιχεία τείνουν στον συμπέρασμα ότι δεν κατασκευάστηκε για τάφο, γι’ αυτό και στην συνέχεια έγιναν συμπληρωματικές εργασίες για να τοποθετηθεί η μαρμάρινη μακεδονική θύρα, αλλά και η διαπίστωση ότι πρόκειται για ένα βασιλικό μνημείο με πολύ ιδιαίτερα χαρακτηριστικά.

Βλέπουμε, με βάση τα νεώτερα στοιχεία ό,τι ανάμεσα στο μνημείο του Καστά και της «ελληνιστικής οικίας» υπάρχουν αρκετά κοινά τυπολογικά χαρακτηριστικά, αλλά και στοιχεία μεγαλοπρέπειας που αναγάγουν και τα δύο, σε βασιλικά οικοδομήματα με πλούτο και σύμβολα όπως αρμόζουν σε μια δυναστεία όπως των Τημενιδών. Πάντως ένα κτήριο με όλα αυτά τα χαρακτηριστικά, το μέγεθος του και το σημείο που βρίσκεται δεν θα μπορούσε να είναι απλά το σπίτι ενός πλουσίου.

Μήπως λοιπόν αυτό που αναφέρεται ως «ελληνιστική οικία» είναι χρονολογικά πολύ παλαιότερο, σύγχρονο του μνημείο του Καστά και ουσιαστικά είναι τμήμα του βασιλικού παλατιού της Αμφίπολης; Μήπως είναι και το οίκημα που φιλοξενήθηκε η σύζυγος του Μεγάλου Αλεξάνδρου, Ρωξάνη, μετά του διαδόχου Αλεξάνδρου Δ,’ ως εξόριστοι και πριν θανατωθούν από τον βασιλιά Κάσσανδρο;