Ο ΧΕΙΡΟΜΥΛΟΣ ΤΗΣ ΓΙΑΓΙΑΣ.

Πολλοί από εσάς φίλοι μου θα γνωρίζεται τι ήταν ο χειρόμυλος, οι ποιο μικροί όμως σε ηλικία ίσως όχι!

Προσωπικά αισθάνομαι πολύ τυχερή, γιατί όλα τα καλοκαίρια σαν παιδί τα πέρασα σ΄ένα μικρό χωριό του Αποκόρωνα της Κρήτης, κοντά στον παππού και τη γιαγιά μου ζώντας και βλέποντας πράγματα που έχουν μείνει χαραγμένα στο μυαλό μου. Πράγματα που τα σημερινά παιδιά ή της προηγούμενης γενιάς αν δεν τους τα πούμε, δεν τους τα περιγράψουμε, δεν θα τα μάθουν ποτέ και αυτό γιατί ήρθε η εξέλιξη… και κάποια πράγματα εξαφανίστηκαν από την καθημερινότητα του ανθρώπου.

Ο χειρόμυλος αποτελούνταν από δυο πέτρινες πλατιές και στρογγυλές πέτρες. Η πάνω πέτρα, ήταν ποιο ελαφριά από την κάτω πέτρα και  είχε στην μέση μια τρύπα εκεί μέσα έριχναν τους σπόρους που ήθελαν να αλέσουν. Στο πλάι είχε μια χειρολαβή.  Η κάτω πέτρα είχε ένα σίδερο στη μέση. Το σίδερο αυτό ένωνε τις δύο πέτρες, καθώς πέρναγε από την κάτω πέτρα στην πάνω.  Όταν ήθελαν λοιπόν να αλέσουν έπιαναν την χειρολαβή και γύριζαν γύρω γύρω την πάνω πέτρα , ενώ η κάτω έμενε ακίνητη σταθερή στο έδαφος (φυσικά λόγω βάρους όπως ανέφερα ποιο πάνω γιατί ήταν ποιο βαριά) . Η τριβή που γινόταν, έλιωνε και έκανε σκόνη ( αλεύρι ) τους σπόρους. 

Στα παλαιότερα χρόνια λοιπόν, με τον πέτρινο χειρόμυλο άλεθαν μικρή ποσότητα σιταριού  και το έκαναν αλεύρι, με το οποίο έφτιαχναν ψωμί, όταν δεν είχαν σιτάρι άλεθαν ρεβύθια και έφτιαχνα το εφτάζυμο. 
Με τον ίδιο μύλο μπορούσαν να τρίψουν χοντρό αλάτι, καλαμπόκι ή μικρή ποσότητα οποιουδήποτε σπόρου. Επίσης κάποιες φορές άφηναν μικρά ή μεγάλα κομμάτια χοντροαλεσμένου σταριού ( τον χόντρο ) έφτιαχναν πεντανόστημες χειρομυλόπιτες και με το ίδιο μίγμα  έφτιαχναν και τους μανταλάτους τηγανίτες τους οποίους μέλωναν με θυμαρίσιο μέλι.  
Μια παλιά κρητική μαντινάδα περιγράφει όχι μόνο την χειρομυλόπιτα, αλλά και την στέρηση που μάστιζε τις παραδοσιακές κοινωνίες γιατί συχνά έλειπαν ακόμη και τα απαραίτητα από το νοικοκυριό.

Νά ΄χαμε και είντα νά ΄χαμε, σαράντα αυγά σφουγγάτο
και μια χειρομυλόπιτα σαν τ αλωνιού τον πάτο.
Στην Κρήτη έπαιρναν επίσης από το σιτάρι το αλεύρι, το έριχναν μέσα σε γάλα που άφηναν να ξιδιάσει και έφτιαχναν τον ξινόχοντρο. Με το αλεύρι του καλαμποκιού ταΐζαν τα οικόσιτα πτηνά (κότες, γαλοπούλες, ορτύκια κλπ). 

Ακόμη και κουκιά άλεθαν ή σπόρους από λαθούρι, ψαρές ή παπούλες ή καμπυλιές,( είδος λαθουριού, στην Κρήτη θεωρούνταν από παλιά ένα είδος όσπριου το οποίο καλλιεργούσαν όπως τα κουκιά και τη φακή, τους βλαστούς, τους έκαναν και κάνουν σαλάτα) και έφτιαχναν την φάβα. Σε άλλα μέρη της Ελλάδας,  από το σιτάρι ,έκαναν πλιγούρι το οποίο το έβαζαν σε γάλα και έφτιαχναν τον τραχανά.
Στην Ελλάδα ο χειρόμυλος ήταν γνωστός από τα Ομηρικά χρόνια και συνήθως τον χρησιμοποιούσαν μόνο οι γυναίκες. Ο χειροκίνητος μύλος προοριζόταν για οικιακή χρήση και το κάθε σπίτι είχε τον δικό του.

Ο χειρόμυλος, τα παλιά χρόνια, ήταν δείγμα νοικοκυροσύνης! 
Τα σπίτια που είχαν χειρόμυλο, μαζί με άλλες απαραίτητες συσκευές, όπως ο αργαλειός, είχαν "το καθετί" τους, ό,τι χρειάζονταν για την ένδυση και την καθημερινή διατροφή της οικογένειας.

*Ευχαριστώ πολύ την μητέρα μου, για όλες αυτές τις πληροφορίες που μάθαμε σήμερα.


Μύθοι και Θρύλοι της Κρήτης