Η ιπτάμενη μηχανή του αρχαίου Έλληνα Αρχύτα που, δυστυχώς, δεν διδάσκεται στα σχολεία

Πριν αναφερθούμε στο εκπληκτικό κατασκεύασμα του Αρχύτα που αφορά την “Ιπτάμενη Περιστέρα” ή “Πετομηχανή” (πρώτη παγκόσμια καταγραφή ιπτάμενου κατασκευάσματος), θα πρέπει να αναφερθούν κάποια πράγματα για τον ίδιο τον Αρχύτα…

Ο Αρχύτας καταγόταν από τον Τάραντα, μια αρχαία ελληνική αποικία στη Σικελία, ήταν γιος του Μνησαγόρα (ή Εστιαίου) και έδρασε ανάμεσα στο 430 και 350 π.Χ. χωρίς να γνωρίζουμε με σαφήνεια το έτος γέννησης και θανάτου του. Επρόκειτο για ισχυρή και έντονα πνευματική προσωπικότητα, φίλος του Πλάτωνα και οπαδός του Πυθαγόρα. Στοιχεία γι’ αυτόν διασώζει ο Διογένης Λαέρτιος, αν και επιγραμματικά.

Γενικά ο Αρχύτας είναι γνωστός ως φιλόσοφος (πυθαγορικός), ως μηχανικός και, ίσως, ως ο σημαντικότερος μελετητής της ακουστικής. Διαβάζουμε γι’ αυτόν:
«Συμμετέσχε ενεργά στην πολιτική ζωή και οι συμπολίτες του τον θαύμαζαν για τις γνώσεις, το ήθος και τις προσωπικές του αρετές τόσο, που τον εξέλεξαν επτά φορές στρατηγό (κυβερνήτη) του Τάραντα, παρόλο που ο νόμος δεν επέτρεπε την κατάληψη αυτού του αξιώματος για διάστημα μεγαλύτερο από ένα έτος.

Για τη ζωή και τα συγγράμματα του έγραψαν πραγματείες ο Αριστοτέλης και ο Αριστόξενος, ενώ ο Πλάτων, που ήταν στενός του φίλος, βρήκε στο πρόσωπο του Αρχύτα έναν υποστηρικτή όταν αντιμετώπιζε την εχθρότητα του Διονυσίου Β’ των Συρακουσών. Ο ίδιος ο Πλάτων χρησιμοποίησε τις εργασίες του στα μαθηματικά και υπάρχουν ενδείξεις ότι κι ο Ευκλείδης χρησιμοποίησε πολλά από τα αποτελέσματα του Αρχύτα στο Η’ βιβλίο των Στοιχείων. Τέλος, η παράδοση τον φέρει ως τον πρώτο αερομοντελιστή, αφού αναφέρεται ότι κατασκεύασε ένα ξύλινο περιστέρι, που πετούσε με τη βοήθεια πεπιεσμένου αέρα».

Το σημαντικότερο απ’ όσα αποδίδουν στον Αρχύτα είναι η κατασκευή μιας ιπτάμενης περιστεράς, της “πετομηχανής”, που από ιστορικής απόψεως είναι το πρώτο ιπτάμενο αντικείμενο που έχει καταγραφεί. Δικαίως, λοιπόν, η Ελλάδα θεωρείται η χώρα που εμπνεύστηκε και υλοποίησε την πτήση ως έργο καθαρά μηχανικό και όχι φανταστικό.

Επίσης φαίνεται φέρεται ως ο εφευρέτης του κοχλία, της τροχαλίας και ενός παιδικού παιγνιδιού, γνωστού ως πλαταγή. Επρόκειτο για ένα κρόταλο που παρήγε έντονο θόρυβο, το οποίο όμως πολλοί αρχαίοι και σύγχρονοι ερευνητές ταυτίζουν με την κουδουνίστρα. Την πλαταγή έδιναν στα παιδιά για να παίζουν όταν δεν είχαν να κάνουν κάτι στο σπίτι.

Ποιες οι πηγές για την «ΠΕΡΙΣΤΕΡΑ» ή «ΠΕΤΟΜΗΧΑΝΗ»…

Ο Αρχύτας, σύμφωνα με μαρτυρία του Φαβωρίνου, ιστορικού των αρχαίων παραδόσεων, επινόησε και κατασκεύασε μια περίεργη ιπτάμενη μηχανή, που αποκλήθηκε “πετομηχανή” ή “περιστερά” και που ουσιαστικά ήταν το πρώτο αεριωθούμενο. Ο Φαβωρίνος σημειώνει ακόμα ότι το γεγονός περιγράφει πλήρως ο Ρωμαίος Αύλος Γέλλιος στο έργο του Αττικαί Νύκται.

Ο Αύλος Γέλλιος (Gellius Aullus), λάτρης της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας, γεννήθηκε στη Ρώμη, αλλά σπούδασε για πολλά χρόνια στην Αθήνα, κατά στην εποχή που φιλέλληνες Ρωμαίοι αυτοκράτορες ελάμπρυναν την πόλη χτίζοντας θαυμάσια κτίρια και μνημεία, ενώ η πνευματική της αίγλη βρισκόταν και πάλι σε έξαρση.

Ήταν γύρω στα 150μ.Χ. Ο Γέλλιος, οπαδός του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη, επηρεάστηκε επίσης από το έργο του ιστορικού και φιλόσοφου Φαβωρίνου, Παντοδαπή Ιστορία, και θέλοντας να τον μιμηθεί έγραψε το έργο Αττικαί Νύκται (Noctes Atticae). Σ’ αυτό μελετά τις εργασίες 280 περίπου Ελλήνων και Ρωμαίων συγγραφέων και ενσωματώνει πλήθος πληροφοριών κάθε είδους: ιστορικών, εθνολογικών, ευθυμολογικών, τεχνολογικών, και ως εκ τούτου η συμβολή του στην αρχαία γραμματεία είναι σημαντική.

Από τα παραπάνω συμπεραίνουμε ότι αυτός που αναφέρει και διασώζει το πείραμα του Αρχύτα είναι σοβαρός και αξιόπιστος.

Στο συγκεκριμένο του έργο, αναφέρει τα εξής, όσο αφορά το θέμα που εξετάζουμε:
«Ό,τι όμως αφορά εις εν τεχνικόν έργον, το οποίον καθ’ ομολογίαν του ιδίου του κατασκευαστού του Πυθαγορείου Αρχύτου, ούτος κατεσκεύασε, τούτο καίτοι δεν φαίνεται εις υμάς ολιγότερον θαυμαστόν, εν τούτοις μας φαίνεται απίστευτον. Διότι όχι μόνον πολλοί επιφανείς Έλληνες διηγούνται τούτο, αλλά και ο φιλόσοφος Φαβωρίνος, ο μετά ζήλου ερευνητής όλων των παλαιών ιστορικών μνημείων.

Όλοι αυτοί μνημονεύουν με έντονον διαβεβαίωσιν την αλήθειαν ενός τεχνικού έργου, γράφουν δηλαδή περί της κατασκευής υπό του Αρχύτου μιας περιστεράς με ωρισμένον σύστημα και διά μηχανικής τέχνης κατεσκευασμένης, η οποία ίπταται εις τον αέρα. Το τεχνικόν αυτό κατασκεύασμα (ως αφ’ εαυτού νοείται) φέρεται δι’ ωρισμένης ωστικής δυνάμεως προς τα ύψη και διά κεκρυμμένου εντός αυτού πεπιεσμένου αέρος τίθεται εις κίνησιν».

Δεν το θεωρεί ψευδές ή αγυρτεία ή θαύμα, απλώς δεν μπορεί να το πιστέψει, αφού του κάνει μεγάλη εντύπωση. Και τούτο επειδή μαρτυρούν γι’ αυτό “πολλοί επιφανείς Έλληνες”, καθώς και ο φιλόσοφος Φαβωρίνος.

Ο Φαβωρίνος αναφέρει ότι “ο φιλόσοφος Αρχύτας, ο εκ της πόλεως Τάρας καταγόμενος, ήτο επί πλέον και εξαίρετος μηχανικός και κατεσκεύασε ξυλίνην ιπταμένην περιστεράν, η οποία όμως όταν προσεγειούτο δεν ηδύνατο πάλιν να απογειωθή μόνη της. Διότι μέχρις αυτού…” [σ.σ.: Η συνέχεια δεν υπάρχει].

Πως λειτουργούσε η κατασκευή, από τις αναφορές που υπάρχουν…
Με κάποιο μηχανισμό κι ένα βάρος που κρεμόταν από τροχαλία το ομοίωμα περιστεριού κουνούσε τα φτερά του. Όταν πια βρισκόταν στον αέρα για την προώθησή του χρησιμοποιούσε ένα μπαλόνι που ξεφούσκωνε αργά αλλά με δύναμη από μία μικρή τρύπα.

Για μπαλόνι χρησιμοποίησε την ουροδόχο κύστη ενός γουρουνιού. Έτσι το πανάλαφρο ομοίωμα περιστεριού που είχε κατασκευάσει μπορούσε να πετάει σχεδόν 200 μέτρα μέχρι να ξεφουσκώσει εντελώς το μπαλόνι!

mythiki-anazitisi