Ο Δαίδαλος στην Αρμενία με αρχαίο ιπτάμενο πλοίο: Έφτιαξε φτερά και πέταξε από τον ναό που κατασκεύασε, όπου ο αρχαιότερος εν λειτουργία σεισμογράφος του κόσμου! Οι Τούρκοι έκαψαν 10.000 χειρόγραφα της μονής!

Του Γιώργου Λεκάκη

Ο Δαίδαλος ήταν ο περιφημότερος αρχιτέκτων – τεχνίτης όλων των εποχών.

Μετά την απόδρασή του, από την φυλακή του Μίνωος στην Κρήτη, κατασκευάζοντας πτερά, και πετώντας από την νότια Κρήτη προς τον ουρανό της ελευθερίας, μαζί με τον υιό του, Ίκαρο, κατά τα γνωστά, έγινε ο πρώτος άνθρωπος που κατόρθωσε να πετάξει με ίδιες δυνάμεις στους ουρανούς…- δυνατότητα που απεδείχθη πριν λίγα χρόνια με τον ποδηλάτη μας Κανέλλο Κανελλόπουλο.

Η κατάληξη του εγχειρήματος ήταν τραγική για τον υιό του, όπως γνωρίζουμε…

Ο ίδιος, τραγικός πατέρας, και κατασκευαστής της πρώτης αυτής πτητικής μηχανής, περιπλανήθηκε σε πολλές χώρες στον κόσμο, όπου παντού έκτισε θαυμάσια κτήρια, πριν καταλήξει στην Σικελία

Μια απ’ αυτές τις περιοχές ήταν και η Αρμενία, όπου κατοικούσε ένας φιλόξενος ελληνικός λαός…

Εκεί έκτισε έναν περίφημο αρχαίο ναό, υψηλά στα βουνά Syunik, κοντά στην πόλη Γορίδα, στην ΝΑ. Αρμενία. Επί του αρχαίου ναού εκτίσθη αργότερα τον 4ο μ.Χ. αιώνα η μονή Tatev. Το μοναστήρι, λέει η τοπική παράδοση, εκτίσθη για να κρύψει ένα αρχαίο «παγανιστικό» πολεμικό πλοίο («pagan warship») - η λέξις «παγανιστικό» είναι αδόκιμος, διότι πάγος = πέτρα. Αλλά η λαϊκή αρμενική ιστορία έχει ενδιαφέρον…

Ίσως αυτό το αρχαίο πλοίο που ετάφη εκεί, να είναι η Αργώ των Αργοναυτών – αλλά αυτό δεν έχει και πολλές πιθανότητες, διότι έχουμε γραπτά κείμενα για το πού εν τέλει ξεκουράστηκε η Αργώ: Στις Τίφες Βοιωτίας.

Ίσως αυτό το αρχαίο πλοίο που ετάφη εκεί, να είναι η Κιβωτός του Νώε – αλλά ούτε αυτό έχει πολλές πιθανότητες, διότι βάσει νομισμάτων αυτή «άραξε» στην Απάμεια της μακεδονο-θρακικής Φρυγίας και όχι στο Αραράτ.

Εν τέλει για ποιο πλοίο πρόκειται;

Πρόκειται για ένα αρχαίο πλοίο που ίπτατο, δημιούργημα του Δαιδάλου, και που για να μην αποδράσει με αυτό ο σπουδαίος Αθηναίος τεχνίτης, ο τοπικός βασιλιάς διέταξε να το θάψουν…

Σήμερα το μοναστήρι στέκεται στην άκρη ενός βαθειού φαραγγιού, του ποταμού Βοροτάνη / Vorotan.

Το Tatev ετυμολογείται από τον Ευστάθιο / Eustateus (> Tatev, Tat’ew, Datev, Tathev), μαθητή του αγίου Θαδδαίου του Αποστόλου, ο οποίος κήρυξε και μαρτύρησε σε αυτήν την περιοχή. Κατ’ άλλους από τις λέξεις Ta-Tev, που στα παλαιο-αρμενικά σημαίνει «Δώσε μου φτερά».

Η απόκρημνη θέση του Τατεβ και ο άνθρωπος με το σκάφανδρο...

Υπάρχουν πολλοί θρύλοι και μύθοι που σχετίζονται με αυτό το αρμενικό μοναστήρι… Ένας απ’ αυτούς λέει πώς ο κύριος αρχιτέκτων - οικοδόμος του μοναστηριού, φόρεσε το σκάφανδρό του (άνθρωπος με σκάφανδρο[1] εικονίζεται σε εξωτερικό ανάγλυφο της εκκλησίας), έβγαλε φτερά και πέταξε μακριά μετά την ολοκλήρωση της κατασκευής του… Σήμερα την ιστορία αυτή θυμίζει ένα… τελεφερίκ που λέγεται «Wings of Tatev», και φτάνει στην μονή από το χωριό Halidzor! Ιδρύθηκε τον Οκτώβριο του 2010,  και συμπεριλήφθηκε στα Guinness World Records ως το «μακρύτερο τελεφερίκ χωρίς διακοπή στον κόσμο»!

Ο Δαίδαλος είχε καταλάβει πια, πως κάθε βασιλιάς θα τον ήθελε δέσμιο στην χώρα του, για να του κατασκευάζει «δαιδαλώδη» κτήρια και κατασκευάσματα. Και είχε την εμπειρία της απόδρασης πια, κατασκευάζοντας πτητική μηχανή, και πετώντας, κάτι που κανείς φύλακάς του δεν θα περίμενε… Έτσι και εδώ…

Κατ’ άλλους, η παράδοση αναφέρει πως ο αρχιτέκτονάς του κατασκεύασε έναν τόσο μεγάλο θόλο / τρούλο, από τον οποίο… δεν μπορούσε να κατεβεί! Και τότε παρακάλεσε: «Togh astvats indz ta-tev»…

Κατ’ άλλους, τέλος, ο θρύλος λέει πως κατά την κατασκευή της κύριας εκκλησίας, ένας μαθητευόμενος τεχνίτης ανέβηκε κρυφά στην κορυφή του καμπαναριού, για να τοποθετήσει έναν σταυρό ιδικού του σχεδίου. Αλλά εντοπίσθηκε από τον δάσκαλό του κατά την κάθοδο του. Σοκαρισμένος από την αποκάλυψή του, ο μαθητευόμενος παραπάτησε και έπεσε στην άβυσσο, και καθώς έπεφτε καλούσε τον Θεό να του δώσει φτερά - που στα παλαιο-αρμενικά είναι: «Ta Tev». Μα, και αυτό είναι η αρχαία ελληνική παράδοση του Δαιδάλου και του μαθητή του, Τάλου ή Πέρδικα, κατά την κατασκευή οχυρωματικών έργων στην Ακρόπολη των Αθηνών, με το γνωστό ατύχημα του μαθητού του, που ανάγκασε τον Δαίδαλο να εξοριστεί στην Κρήτη…

Όποια εκδοχή και να διαλέξετε, δείχνει το πόσο κοντά είναι οι παραδόσεις του ελληνικού και του αρμενικού λαού...

Μπορεί ο Δαίδαλος να μην πήγε ποτέ στην Αρμενία. Πήγε όμως η φήμη και η ιστορία του, δια μέσου των Ελλήνων, που ταξείδεψαν και κατοίκησαν στην περιοχή και διέδωσαν τον μύθο… Μετά η κάθε τοπική κοινωνία προσαρμόζει τον μύθο στα δικά της μέτρα…

Το 848 μ.Χ. ο πρίγκηπας του Syunik, Φίλιππος, έδωσε οικονομική βοήθεια για να ενισχυθεί το μοναστήρι.

Η στήλη-σεισμογράφος Gavazan.

Το 904 κτίσθηκε στα νότια της αυλής του μοναστηριού, η πέτρινη οκταγωνική στήλη «Gavazan» («βοσκός», λαϊκά λέγεται για να την… βλέπουν και να οδηγούν οι βοσκοί τα ζώα τους εκεί!). Το μνημείο είναι αφιερωμένο στην Αγία Τριάδα - μοναδικό έργο αρμενικής αρχιτεκτονικής και χειροτεχνίας. Η στήλη αποτελείται από προσεκτικά λαξευμένα τετράγωνα. Στέφεται από γείσο με ένα μικρό khachkar επάνω του. Είναι ο αρχαιότερος… «σεισμογράφος» του κόσμου: Η προσφορά της και ο λόγος κατασκευής της δεν έχουν ακόμη έως σήμερα γίνει πλήρως κατανοητές! Η στήλη, ύψους 8 μέτρων[2], δονείται, όταν το έδαφος σείεται από σεισμό, αλλά και από το ποδοβολητό ενός στρατού που έρχεται κατά του μοναστηριού… Ακόμη κι αν αγγίξει κανείς με το χέρι του την στήλη, αισθάνεται πως θα προκαλέσει την κατάρρευσή της! Και όντως ένας σεισμός έπληξε την μονή, το 1136.[3] Πάντως η κατασκευή της στήλης-σεισμογράφου, ενισχύει την παρουσία του Δαιδάλου στην περιοχή, που η οξύνοιά του θα μπορούσε να συλλάβει έναν σεισμογράφο, αλλά και ένα «πέτρινο μηχάνημα» προειδοποίησης σε περίπτωση στρατιωτικής εισβολής… Ο Δαίδαλος, λοιπόν, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, είναι παρών στην λαογραφία της Αρμενίας…

Στις αρχές του 11ου μ.Χ αιώνα, το Tatev φιλοξενούσε 1.000 μοναχούς και μεγάλο αριθμό τεχνιτών, που θεράπευαν την δαιδαλική τέχνη, ίχνη της οποίας αναγνωρίζονται σήμερα στην Αρμενία! Αλλά το μοναστήρι υπέστη σημαντικές ζημιές, κατά την διάρκεια των εισβολών των Σελτζούκων Τούρκων, τον 12ο μ.Χ. όχι μόνο υλικών, αλλά και πνευματικών, αφού αυτοί έκαψαν 10.000 χειρόγραφα της βιβλιοθήκης του! Έτσι η ιστορία του χάθηκε… και, ίσως, μαζί της η δαιδαλική παράδοση…

Τον 14ο και 15ο αιώνα η μονή του Tatev φιλοξένησε ένα από τα σημαντικότερα αρμενικά πανεπιστήμια: Το Πανεπιστήμιο του Tatev! Το Tatev έγινε το κύριο κέντρο του αρμενικού πολιτισμού! Πανεπιστήμιο που συνέβαλε στην προώθηση της επιστήμης, της φιλοσοφίας, αλλά και στην αναπαραγωγή βιβλίων και στην ανάπτυξη της μικρογραφίας-μικροζωγραφικής. Καθηγητές και μαθητές του Πανεπιστημίου Tatev συνέβαλαν στην διατήρηση του αρμενικού πολιτισμού και της αρμενικής θρησκείας κατά την διάρκεια μιας από τις πιο ταραχώδεις περιόδους της ιστορίας της χώρας…

ΠΗΓΗ: Γ. Λεκάκης «Σύγχρονης Ελλάδος περιήγησις». Γ. Λεκάκης «Το Λεξικό των παραδόσεων των λαών του κόσμου». Γ. Λεκάκης «Ελληνική μυθολογία». ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 5.10.2018.

Holding N. «Armenia with Nagorno Karabagh», γ΄ έκδ. Chalfont St. Peter, Bucks, Bradt Travel Guides, 2011.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

[1] Οι πιο συντηρητικοί λένε πως δεν είναι σκάφανδρο, αλλά φωτοστέφανο αγίου…

[2] Για την ακρίβεια 7,997952 μ.!

[3] Το μοναστήρι υπέστη σοβαρές ζημιές και στον σεισμό του 1931.

arxeion-politismou.gr