ΠΙΘΑΝΗ ΣΧΕΣΗ ΚΑΒΕΙΡΙΩΝ ΜΥΣΤΗΡΙΩΝ ΜΕ ΩΡΙΩΝΑ ΚΑΙ ΣΕΙΡΙΟ

ΠΙΘΑΝΗ ΣΧΕΣΗ ΚΑΒΕΙΡΙΩΝ ΜΥΣΤΗΡΙΩΝ ΜΕ ΩΡΙΩΝΑ ΚΑΙ ΣΕΙΡΙΟ

[απόσπασμα από ένα παράρτημα στο βιβλίο μου ''Δαίδαλος και Ίκαρος, η εξήγηση του μύθου'']

Σε πολλές περιοχές του αρχαίου κόσμου λάμβαναν χώρα τα Καβείρια μυστήρια, η Σαμοθράκη, όμως, ήταν ο σημαντικότερος τόπος τέλεσής των. Στα αρχαία χρόνια η Σαμοθράκη είχε και άλλα ονόματα, όπως: Αιθιονία, Αιθιοπία, Δαρδανία, Ηλεκτρίς, Λευκωσία, Λευκανία, Μελίτη, Σαόνησος και Σάμος. Λέγεται μάλιστα ότι την αποκάλεσαν Σαμοθράκη κάποιοι Ίωνες άποικοι από τη Σάμο για να τη ξεχωρίζουν από τη δική τους Σάμο. 

Κατά τον μύθο, η Σαμοθράκη είχε λάβει το όνομα Σάμος από τον Σάμο ή Σάωνα, ο οποίος, μετά τον κατακλυσμό όπου άνοιξε το στόμιο του Βόσπορου και ο Ελλήσποντος, συγκέντρωσε όσους κατοίκους της Σαμοθράκης είχαν γλυτώσει, τους έδωσε νόμους και διαίρεσε το νησί σε πέντε φυλές. Δεν αποκλείεται, ωστόσο, το όνομα Σαμοθράκη να σημαίνει ‘‘το ύψωμα των Θρακών’’. 

Σύμφωνα με τον Στράβωνα: «Οι θεοί που λατρεύονται στη Σαμοθράκη, επιβεβαιώνουν πολλοί συγγραφείς, ήταν ίδιοι με εκείνους τους Καβείρους». Αυτοί οι Κάβειροι της Σαμοθράκης ήταν, σύμφωνα με έναν σχολιαστή του Απολλώνιου του Ρόδιου, τέσσερις και έφερναν τα εξής ονόματα: Αξίερος, Αξιόκερσα, Αξιόκερσος και Κασμίλος ή Καδμίλος, που σημαίνει ‘‘μικρός Κάδμος’’. Και η Αξίερος ταυτίζεται με τη Δήμητρα, η Αξιόκερσα με την Περσεφόνη, ο Αξιόκερσος με τον Πλούτωνα/Άδη και ο Καδμίλος με τον Ερμή· αν και λέγεται ότι ο Καδμίλος ταυτιζόταν και με τον Διόνυσο και τον Έρωτα, ο Αξιόκερσος με τον Ουρανό, η Αξιερως με τη Γη και η Αξιόκερσα με την Αφροδίτη. Για αυτούς τους τέσσερις θεούς, ο Μνασέας αναφέρει ότι τα ονόματά τους έχουν αιγυπτιακή ρίζα, και ότι το ‘‘Αξίερος’’ σημαίνει, στη γλώσσα των Αιγυπτίων, ‘‘Μέγας Παντοδύναμος’’, το ‘‘Αξιόκερσος’’ ‘‘Μέγας γονιμοποιός’’, το ‘‘Αξιόκερσα’’ ‘‘Μεγάλη γονιμοποιός’’ και ‘‘Κάδμιλλος’’ ‘‘Πάνσοφος’’. Αξίερος ήταν ο Φθα, Αξιόκερσος ο πλανήτης Άρης, (Ertosi, στη γλώσσα των Αιγυπτίων), και Αξιόκερσα η Αφροδίτη, ως σύζυγος του Άρη. (Σημειωτεόν ότι μια παράδοση θέλει ως γυναίκα του Προμηθέα, που όπως είδαμε σχετίζεται με τα Καβείρια μυστήρια, την Αξιοθέα). 

Πιστεύεται ότι οι τέσσερις θεοί της Σαμοθράκης απεικονίζονται και στον τάφο των Haterii στη Via Appiaτης Ρώμης. Παρατηρούμε ότι οι τρεις θεοί συνδέονται με το πρόθεμα ‘‘Αξι’’, που κάποιοι το έχουν συνδέσει με την λέξη ‘‘αξίνα’’, ενώ για ό,τι αφορά το ‘‘Κέρσος’’ ο Ησύχιος το συνδέει με τον Γάμο. Η λέξη ‘‘αξίνα’’ έχει τις εξής σημασίες: κεφαλή τσεκου-ριού, πολεμικός πέλεκυς και τσεκούρι για κόψιμο ξύλου. Ενδέχεται, ωστόσο, το ‘‘Αξι’’ να σχετίζεται με το ‘‘αξιο-’’ που χρησιμοποιείται ως δεύτερο συνθετικό για να δηλωθεί ο άξιος για κάτι, π.χ. αξιοθαύμαστος=ο άξιος θαυμασμού. Έτσι ίσως το ‘‘Αξίερος’’ να σημαίνει ‘‘άξιος για ιερότητα’’, ενώ τα ‘‘Αξιόκερσα’’ και ‘‘Αξιόκερσος’’ ‘‘άξιος για γάμο’’. 

Λέγεται όμως ότι το ‘‘Κέρσος’’ μπορεί να συνδέεται με το ‘‘Κέρσαι’’ που είναι απαρέμφατο αορίστου του ρήματος ‘‘Κείρω’’, που φέρει τις ακόλουθες έννοιες: κουρεύω, κόβω τα μαλλιά, ληστεύω, σκοτώνω, κοβω με το τσεκούρι. Έτσι, η Αξιόκερσα και ο Αξιόκερσος είναι οι άξιοι για να σκοτώνουν, κάτι ταιριαστό για τους Πλούτωνα και Περσεφόνη, ως άρχοντες του Άδη· αν και μπορεί ωστόσο να είναι απλώς το ζεύγος που χρησιμοποιεί το τσεκούρι/αξίνα.  Σημειώστε πως λέγεται ότι η λέξη ‘‘Κέρσος’’ ίσως να συνδέεται με τη λέξη ‘‘Κύρβα’’ που υπάρχει πάνω σε κάποια νομίσματα όπου εικονίζεται ο Δίας επί του θρόνου του. 

Για ό,τι αφορά τον Καδμίλο, φαίνεται ότι συνδέεται με το ετρουσκικό όνομα ‘‘Κάμιλλος’’, που ήταν το όνομα του παιδιού-ακολούθου του ιερέα του Δία, ενώ ο Ουάρρων λέει ότι ο Κασμίλος/Καδμίλος ήταν ο θεός υπηρέτης των Μεγάλων Θεών της Σαμοθράκης. Δηλαδή ο Καδμίλος ήταν ο διάκονος της Αξίερου, της Αξιόκερσας και του Αξιόκερση. Ο Κάδμιλος ήταν εκείνος ο Κάβειρος που σκοτωνόταν από τα υπόλοιπα αδέλφια του. Η δολοφονία του απεικονίζεται στην πίσω όψη ενός ετρουσκικού καθρέπτη.

Τα μυστήρια της Σαμοθράκης λάμβαναν χώρα το καλοκαίρι και συγκεκριμένα τον μήνα Εκατομβαιώνα [15 Αυγ.-!4 Σεπτ]. Περιγραφή της τέλεσής τους μας παρέχει ο Δ.Βαρδίκος στο βιβλίο του ‘‘Εμείς οι Έλληνες’’: «Οι τελετές είχαν αρκετή ομοιότητα με αυτές των Ελευσινίων. Η μεγάλη ιεροτελεστία ήταν ο ιερός γάμος του Πλούτωνος (θεού του κάτω κόσμου) με τη θεά της γονιμότητας. Έσβηναν τα φώτα σε όλο το νησί μέχρι να φτάσει το ιερό πλοίο με το νέο φως από τη Δήλο (την ιερή εστία των Ελλήνων) που δεν έπρεπε να μπει στο λιμάνι προτού περάσουν εννέα μέρες από τότε που έφευγε. Ο μεγάλος ιερέας, που ονομαζόταν Αδάμας ή Αδαμάντινος και συμβόλιζε τον πρώτο άνδρα που γεννήθηκε στην Ελλάδα, έπαιρνε με λαμπάδα το ιερό φως και το πρόσφερε σε όλους τους επισκέπτες, που άναβαν ο ένας από τον άλλον, ψιθυρίζοντας προσευχές στη Δήμητρα και την Περσεφόνη. 

Όσοι επιθυμούσαν (γυναίκες, άνδρες και παιδιά) να μυηθούν τους το επέτρεπαν. Έπρεπε να νηστέψουν για εννέα μέρες, να καθαριστούν με τη φροντίδα της λουτροφόρου ιέρειας, να εξομολογηθούν στον Κόη ή Κοίη και να περάσουν από τους ανακτοτελεστές που θα αποφάσιζαν αν ο υποψήφιος ήταν έντιμος και γενικά άξιος για τη μύηση. Τις τελετές άρχιζαν οι ιερείς, που ονομάζονταν Σάμοι, και χόρευαν με πολεμική εξάρτηση. Τους συνόδευαν φλογέρες, τύμπανα, κύμβαλα και απόκοσμες θρησκευτικές κραυγές από τις ιέρειες προς τιμήν της Ρέας. Ακολουθούσαν σπονδές και θυσίες ζώων στους βωμούς. Ύστερα, από την περιφορά των ιερών συμβόλων στους περίβολους των ναών και της πόλης των Καβείρων, συγκεντρώνονταν στη μεγάλη αίθουσα και παρακολουθούσαν μυστικές τελετές. Μετά αποσύρονταν στα άδυτα οι ιερείς, οι ιέρειες και οι πολίτες προς μύηση».

Καθώς φαίνεται τα Καβείρια μυστήρια σχετίζονται με τη δημιουργία του πρώτου ανθρώπου. Μάλιστα λέγεται ότι ο πρώτος άνθρωπος ονομαζόταν Κάβειρος και τον γέννησε η γη της Λήμνου, ενώ υπάρχει και μία μαρτυρία πως στο ανάκτορο της Σαμοθράκης υπήρχαν τα γυμνά ιθυφαλλικά χάλκινα αγάλματα δύο ανδρών, τα οποία απεικόνιζαν τον πρώτο άνθρωπο και τον πνευματικό άνθρωπο. Ή, αν προτιμάτε, τον άνθρωπο και το Κα του, το αιθερικό διπλό του, που είχε κατασκευάσει πάνω στον κεραμεικό τροχό ο θεός Χνούμ, ο οποίος σχετίζεται με τον ιθυφαλλικό θεό των καταιγίδων Μιν. 

Άλλη παράδοση ωστόσο θέλει τον Φθα, (ήτοι, τον Ήφαιστο/Προμηθέα), να κατασκευάζει επάνω στον κεραμεικό τροχό το ανθρώπι-νο είδος. Μια παράδοση θέλει ο πρώτος άνθρωπος να έχει πλάσθει από πηλό με δημιουργό του τον Προμηθέα, τον οποίο ο Παυσανίας αναφέρει ως πατέρα Κάβειρο. Με πηλό, ωστόσο, δημιουργεί το ανθρώπινο είδος και ο σουμεριακός θεός Ένκι, που όπως είδαμε παραπάνω σχετίζεται ή ταυτίζεται με τον Προμηθέα. 

Ο πρώτος ανθρώπος που εποίησε ο Ένκι ήταν ο Άνταπα, που κάποιοι σχετίζουν με τον Αδάμ της Βίβλου. Σημειώστε ότι στα Καβείρια ο πρώτος άνθρωπος αποκαλείτο Αδάμνας, ενώ ο Κ.Κερενί βλέπει τους Κάβειρους ως τους προάγγελους της γήινης γενιάς των ανθρώπων, που ως θεοί ανήκαν στη σκοτεινή σφαίρα απ’ όπου εμφανίζεται ζωή.

Από τη στιγμή που τα Καβείρια της Σαμοθράκης λάμβαναν χώρα τον μήνα Εκατομβαιώνα, δηλαδή την περίοδο των κυνικών καυμάτων, μήπως έχουν κάποια σχέση με αυτά; Ως γνωστό η περίοδος των κυνικών καυμάτων χαρακτηρίζεται από υπερβολικούς καύσωνες και οι αρχαίοι Έλληνες θεώρουσαν ως υπεύθυνο για αυτούς την πρωϊνή ανατολή του Σειρίου. 

Και επειδή στα αρχαία χρόνια ο Σείριος ήταν στενά συνδεδεμένος με τον Ωρίωνα, μήπως και ο Ωρίωνας και ο Σείριος σχετίζονται με τα Καβείρια της Σαμοθράκης; Μήπως οι τρεις μεγάλοι θεοί της Σαμοθράκης είναι τα τρία άστρα της ζώνης του Ωρίωνα; Το ότι τα ονόματα των τριών θεών της Σαμοθράκης μοιάζουν κάπως μεταξύ τους, καθώς και τα τρία έχουν το πρόθεμα άξιο, ενώ τα δύο εκ των τριών το κέρσος/-ρσα, δίδει την εντύπωση ότι αυτοί οι τρεις πρέπει να έχουν κάποια στενή σχέση. Έτσι, πιστεύω ότι κάλλιστα θα μπορούσαν να ιδωθούν ως τα τρία άστρα της ζώνης του Ωρίωνα, τα οποία, ωστόσο, όπως είδαμε και στο ‘‘Δαίδαλος και Ίκαρος’’, μπορούν να νοηθούν ως τρεις θεοί. Αναφέρομαι στην περίπτωση της γέννησης του Ωρίωνα, όπου οι τρεις θεοί, δηλαδή ο Δίας, ο Ποσειδώνας και ο Ερμής, κατούρησαν το δέρμα του βοδιού, και όπως υποστηρίχθηκε εκεί, τα τρία άστρα της ζώνης του Ωρίωνα είναι οι τρεις θεοί ενώ το τετράπλευρο του Ωρίωνα είναι η προβιά του βοδιού. Το ότι ο έτερος θεός των σαμοθράκειων μυστηρίων είναι ο Καδμίλος, που ως όνομα δεν είχε καμία σχέση με τους άλλους τρεις θεούς, ίσως δείχνει απόσταση από αυτούς. Και γι’ αυτό πιστεύω ότι ο Καδμίλος είναι ο Σείριος, που ναι μεν σχετίζεται με τον Ωρίωνα, καθώς είναι κάπως κοντά του, αλλά όχι και τόσο κοντά του, όπως τα τρία άστρα της ζώνης του. 

Σημειωτέον ότι Κάδμιλος σημαίνει ‘‘μικρός Κάδμος’’, καθώς και ότι το όνομα Κάδμος ίσως να σχετίζεται με τη φοινικική λέξη ‘‘qdm’’ που θα πει πρωινό άστρο και ως γνωστό δύο τέτοια άστρα υπήρχαν στην αρχαιότητα, η Αφροδίτη και ο Σείριος. Τέλος, σημειώστε ότι τα Καβείρια μυστήρια σχετίζονται με την αυγή. Γράφει ο Κ.κερενί: «Όταν αφήνουμε τη Θήβα σε μια κατεύθυνση βόρεια στον δρόμο που οδηγεί στη Λειβαδιά (…) για να επισκεφτούμε το κοντινό ιερό των Καβείρων, ερχόμαστε πρώτα στην πεδιάδα που στα αρχαία χρόνια καλείτο ‘‘Αόνιαν’’ (αόνιον πεδίον). 

Εάν μεταφράσουμε τούτο το γεωγραφικό όνομα ως ‘‘πεδιάδα της αυγής’’ ή ‘‘πεδιάδα των ανθρώπων της αυγής’’ και στις δύο περιπτώσεις αυτό προέρχεται από το ‘‘Εώς’’, το φως της αυγής. Αυτό παρουσιάζει ενδιαφέρον, μιας και το νησί της Σαμοθράκης ήταν γνωστό με δύο παρόμοια ονόματα: Λευκάνια ‘‘νησί της λευκης αυγής’’ και νησί της Ηλέκτρας, που ήταν μια θεά του φωτός. Έτσι, παρατηρούμε ότι στη Θήβα η προσέγγιση μέσα από την ανοικτή πεδιάδα στο σκοτεινό καστροβουνό, όπου τα μυστήρια των Καβείρων εορτάζονταν αφιερωμένα στο φως της αυγής».

Grigoris Mixalopoulos - 

Αποσυμβολισμός ελληνικής μυθολογίας